(Эвел — 6-7, 9-12-нумрайра)

4. Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) кIан хьун вири мусурманриз ферз авунва. Гьадисда лагьанва: “Кьин кьазва за Вичин гъиле зи чан авайдал (Аллагьдал), тамам иман жедач квекай садазни та зун (Пайгъамбар) адаз виридалайни кIани жедалди: адан веледрилай, диде-бубадилай, вири инсанрилай” (Бухарий).
5. Аллагьди Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гуьрчегвал ва лап хъсан къилихар ганва. Адахъ тамам гьал ава, ам виридалайни гуьрчег ва виридалайни тамам инсан я. Ахьтин инсандихъ галаз гьикI эдеб хуьдач кьван?! Гила чаз а эдебар хуь­датIа, гьикI кьилиз акъуддатIа чир хьа­на кIанда.

Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз эдеб хуьн.

1. Адаз муьтIуьгъ хьун, вири крар адан гелеваз фин.
2. Пайгъамбардилай (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) вине садни эциг тавун: ам кIан хьунин жигьетдай, адаз гьуьрмет авунин ва адаз гьайбатлувал гунин карда.
3. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) дуствал авурдахъ галаз дуствал хуьн, ада душман авурбурухъ галаз душманвал хуьн, ам рази хьайи крара — разивал, хъел атай крара хъел къалурун.
4. Адан тIварцIиз еке гьуьрмет авун, адан тIвар кьурла салават ва салам гъун.
5. Вири крара адахъ инанмиш хьун.
6. Адан Суннатдал чан гъун ва адан шариат кьиле тухун.
7. Адан сурун патав ва гьакIни мискIинда сес агъузун.
8. Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) кIани диндар ксар кIан хьун ва абурухъ галаз дуствал хуьн. Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) душманвал авур фасикьар такIан хьун ва абуруз душманвал авун.

Чна Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьакъиндай тамамвилелди эдебар хуьнин карда Аллагьдивай куьмек гун тIалабзава.

Жуван чандин гьакъиндай эдебар

Мусурман кас — кьве уьмуьрдани­ (и дуьньядани, Эхиратдани) вичин бахт­лувал, хушбахтвал чандиз тербия гунилай, адан гьакъиндай эдебар хуьнилай, адан гьал мадни хъсанарунилай, ам михьи авунилай аслу тирдахъ инанмиш я. ГьакIни адан бахтсузвал чан чIуру, чиркин ва мурдар хьунилай аслу тирдахъ инанмиш я. Ибур вири и делилри къалурзавайвиляй я:

Аллагь-Таалади лугьузва: (91-су­ра, 9, 10-аятар, мана): “Гьакъи­къатда, агалкьунар жеда — ам (вичин нефс, чан гунагьрикай, чIуру­ви­лерикай) михьи авуна, мадни хъсанарайдаз” — (9). “Ва гьакъикъатда, еке зиян жеда — ам (гунагьралди кIев­на) чуьнуьхайдаз” — (10).

Гьадисда лагьанва (мана): “Вири инсанар экуьнахъ рекье гьатзава (къазанмишиз) ва абуру чпин чан ишлемишзава, харжзава: садбуру абурукай (дуьз рекье кIвалахна, диндар, хъсан, гьалал крар авуна, Аллагьдин разивал къачуна, адалди вичин чан ЦIун азабдикай) къутармишзава, муькуьбуру (гунагьар, гьарам крар ийиз Жегьеннем къазанмишиз) чеб телеф ийизва” (Муслим).

Мусурман кас инсандин чан михьи ийизвайди ва хъсанарзавайди иман гъун, диндар амал авун тирдахъ ва ам куфрдин писвили ва гунагьри кьацIурзавайдахъ, чIурзавайдахъ инанмиш я.

Аллагь-Таалади лугьузва: (11-сура, 11-аят, мана): “Ва капI ада ая (вуна тамамвилелди, эй Пай­гъам­бар) йикъан кьве кьиляйни ва йифен мукьвал сятерани (вахтарани). Гьакъи­къат­да, хъсан (диндар) крари пис (гунагь) крар алудзава. Ам рикIел гъун я, рикIел гъана наси­гьат (ибрет) къачузвайбуруз”.

Гьадисда лагьанва: “Гьакъикъатда, муъмин касди са гунагь авурла, адан рикIе са чIулав нукьтIа пайда жезва, эгер ада туба авуртIа, ам Аллагьдихъ элкъвейтIа, адан рикI (цIар­цIар) гуз михьи хъжеда. Эгер ада ар­ту­харайтIа (гунагьар), чIулав нукь­тIа­ярни артух жезва ва адан рикI гьалдай акъатзава. Гьам я “муьр­хъера кIев хьун» вичикай Аллагьди лагьанвай (83-сура, 14-аят, мана): “Туш (акI)! Аксина, кар ам я хьи, абурун рикIерал чпи къазанмишай крарин (гунагьрин) пас акьалтнава (рикIер гунагьрин муьрхъуь кIев­нава ва гьахьзавач аниз Къуръандин гъавурда гьатун, адахъ иман гъун)” (Ибн Мажагь).

Маса гьадисда лагьанва: “КичIе хьухь Аллагьдихъай, гьина вун хьайи­тIани ва пис кардин (гунагьдин) гуьгъуьнай хъсан кар ая, ам (пис кар) чIур хъийидай ва инсанрихъ галаз жув хъсан къилихралди твах” (Агьмад).

Гьавиляй мусурман кас гьамиша вичин чандиз тербия гуз, эдебрихъ галаз вердишариз, ам михьи ийиз ва хъсанариз яшамиш жезва. Вучиз ла­гьайтIа ам (чан) эдеб гуниз, тербияламишуниз хъсан крар ва итIаат­лу­вал ийиз алахъиз, пис крарикай яргъа жез чалишмиш хьунин карда виридалайни лазим шей я. Инсанди ви­чин чан дуьз хъувун ва эдебрихъ галаз вердишарун патал, ам михьи ва хъсан жедайвал агъадихъ галай крар авуна кIанда:

1.Туба авун. Адан метлеб вири гунагьрикай яргъа ва азад хьун, авур гунагьрин гьакъиндай пашман хьун, рикIе гележегда мад гунагь кар хъийи­дач лагьана къаст тун я. И кар Къуръ­анда лагьанва: (24-сура, 31-аят, мана): “Ва туба ая куьне Аллагьдиз — вирида, эй муъминар, белки квез агалкьунар жен!” Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисда лагьанва: “Эй инсанар, туба ая куьне Аллагьдиз, гьакъикъатда, за туба ийизва Аллагьдиз са йикъан къене виш сеферда” (Муслим).

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим