Гафарин алемдай
Нубатдин сеферда заз чи писателрин эсерра дуьшуьш хьайи ирид гафуникай веревирдер ийиз кIанзава. Абур вирибуруз малум тушир, чи кхьинрани лап кьериз-цIаруз гьалтзавай гафар я.
Месела, гьикаятчи Н.Мирзоеван “Бахтлу Гуьзелхан”, “Кисай муьгьуьббат” ва Гь.Къурбанан “Зуьгьре гъед” эсерра гьалтай ажнас гаф гьахьтинбурукай сад я. Адахъ “кIвале жедай чIехи, къиметлу затIар” мана ава. “Захъ багьа ажнасдив ацIай кIвалер ава”. (Н.Мирзоев). “Са сеферда адав хуьряй къайи хабар агакьна: бес ви кIвале авай ажнас чуьнуьхна…”. (Гь.Къурбан).
Тахсирнама гафунин мана кьатIунун четин туш. И гаф чал Къ.Межидован “Дагъларин деринрин булахар” эсерда гьалтна: “Пад ам хьайитIани, тахсирнамадин вири пунктар адал субут жедайвал я”. Адалайни гъейри, и гафуникай З.Эфендиева вичин “Халкьдин бахт патал” эсердани менфят къачунва. Аквазвайвал, гьикаятчийри урус чIалан “обвинительное заключение» са гафуналди таржума авунва.
“Икрагьун”, “бизарун” гафарин мад са синоним Къурушрин нугъатда ава — чахутун. “Я эйбежер, таъсир тежер, На чи рикIер Чахутна хьи”. (Лезги Ариф, “Чахутна хьи”).
Вири гафарганра гьат тавунвай, амма эдебиятда тек-туьк дуьшуьш жезвай гафарикай сад чепкен я: “Алай либас я костюм, я чепкен тир Талгьуз, чпин майил авай чIаларихъ”. (Ибрагьим Гьуьсейнов, “Шаир”). “Хъицикьдин чепкен алайди гьич ибур галай патахъ кьванни килигнач”. (Расим Гьажи, “Хосров Ануширванакай суьгьбет”). Къ.Акимован гафарганда чепкен “кьезил кIурт” тирди къалурнава. Винидихъ гъанвай цитатайрини и мана тестикьарзава.
Дагъустандин халкьдин шаир Х.Тагьиран “Жанавурдикайни чакъалдикай мах” эсерда чимен гаф дуьшуьш жезва: “АватайтIа, эй авам, БалкIан авай чимендиз, ГьикI гудатIа, лагь, давам Вуна адан леэндиз?”. Чимен яйлах, сув я.
Журналист ва фольклорчи Дашдемир Шерифалиеван “Шарвилидин девирдин яракьар» эсерда чIаба гаф ава: “Тупламишай тегьерда гужлуз ядай кIуф, хци са шумуд кIуфуналди гужлу авунвай чIаба, душман чан алаз кьун патал хабарсуздаказ адан винел вегьедай мягькем еперикай хранвай сетка — хушрав акатзава”. Гафарганрал асаслу яз, и гафунихъ бачIах, къалин чIар алай мана ава. Амма винидихъ гъанвай цитатади адахъ кьвед лагьай мана авайдини тестикьарзава. Автордин фикирдалди, чIаба яракь (палица) я.
Чи чIала “-бан” суффиксдин куьмекдалди хейлин гафар арадал атанва. Гагь-гагь гьалтзавай яцарбан уьлчмени гьа жергедай я. Адан манадин гъавурда акьун патал алава баянар хгунин чарасузвал авачтIани, инал кIелзавайбурун фикирдиз яцархъан гафни тагъана жедач. Яцарбан яцар хуьзвайдаз лугьуда, амма яцархъан керекул (сорока) я.
Тек-туьк дуьшуьш жезвай и ва маса гафариз “уьмуьр” хгун, абуру эдебиятдин умуми чIала, гафарганра чка кьун важиблу я.
К.Ферзалиев
