Дегь заманайрилай инихъ лезги хуьрер халкьдин сеняткарвилин кеспий­ралди, гам-халича, гуьлуьтар, чувалар, тапракар хуруналди, хъен­­чIин, ра­кьун, къванцин устIар­рал­ди, симинин пагь­ливанралди машгьур тир.

1978-йисуз Моск­вада “Наука” издательствода чапдай акъатай машгьур алим Сария Седреддинов­на Агъашириновадин “XIX ва XX асирдин сифте кьилера лезгийрин­ материальный культура” ктабда кхьизвайвал, XIX асирда лезгияр­ 20 жуьредилай виниз сеняткарвилерал машгъул тир. Гьа йисара­ сеняткарвал вилик фенвай хуьрерикай яз, ктабда гилан Сулейман-Стальский райондин Агъа СтIалрин, Ис­пикрин, Алидхуьруьн, Кьулан СтIалрин, Курхуьруьн, Нуь­цIуьгъ­рин, Агъа Хъартас­рин, Зизикрин, Салиянрин хуьрерин тIва­рар кьунва. Хуьрерин агьалийри хъенчIин къапар, яракьрин ва заргарвилин безекар гьазурзавай, гам-халича хразвай, парчадал сарин ва зардин гъаларалди кIарасдал нехишар (гиширар) атIузвай. Гьайиф хьи, гуьгъуьнлай халкьдин сеняткарвилиз фикир гуз амукьнач. Нети­жада чи гзаф хуьрера гам — халича храдай фабрикаяр, цехар амукьнач.

Шадвалдай кар ам я хьи, эхиримжи йисара чи районда, чIал хуьнин, чирунин ва вилик тухунин кIвалахдиз хьиз, бубайрин адетар, халкьдин сеняткарвилер кIвачел ахкьалдарунизни фикир гузва. И крар, сифте нубатда, халкьдихъ ва хайи рай­ондихъ рикI кузвай кьегьал хва Имам Яралиеван ва райондин кьил Нариман Абдулмуталибован тIварарихъ, чалишмишвилерихъ галаз алакъалу я.

Сеняткарвал кIва­чел ахкьалдаруникай рахадайла, ихьтин са кар къейд ийиз кIан­за­ва. Кьуд-вад йис я рай­ондин кьиле авай ксари иниз атай багьа мугьманриз, сав­кьат­ яз, тапракар гуз. ИкI, алай ­йисан 21-февралдиз “Хайи чIал хуь­нин ва вилик тухунин рекьер” лишандик кваз илимдинни тежрибадин конференция тухудайла, И.Тагьирован тIварунихъ галай культурадин дворецдин фойеда эцигнавай хъенчIин къапариз, халичайриз, сеняткарвилин маса шейэриз мугьманар гьейранвилелди килигна. Бакуда акъатзавай «Самур» газетдин кьилин редактор, машгьур шаир ва общест­венный деятель Седакъет Керимовади райондин устIарри хранвай тапрак гъиле кьуна, адал гьейранвалзавай. Нариман Абдулмуталибова гьа тапрак Седа­къет­ Керимовадиз савкьат яз га­на. Шаирдин шад­вилихъ кьадар авачир.

— Захъ Азербайжанда, Дагъустанда ва къецепатан уьлквейра ганвай пишкешар, савкьатар гзаф ава, — лагьана С.Керимовади. — И савкьат заз виридалайни багьа я — и тапракди зи ри­кIел чи ата-бубаяр фейи рехъ, абурун яшайиш, адетар, сенят­карвилер рикIел хкизва. Сеняткарвилин кIвалах гъиле хкьунай за райондин агьалийриз, Нариман Шамсудиновичаз рикIин сидкьидай чухсагъул лугьузва.

Дагъустандин халкьдин шаир, культурадин отделдин начальник, бубайрин адетар, кеспияр хуьнин терефдар тир Майру­дин Бабаханова чаз лагьайвал, сеняткарвилин кеспияр арадал хкунин мураддалди районда “УстIардин кIвал” проект уьмуьр­диз кечирмишзава. Адан бинедаллаз хуьрера сеняткарвилин вад “кIвал” ачухнава. Абурукай кьвед хъенчIин къапар, сад чуьн­гуьрар гьазурунал, кьвед тапракар хурунал машгъул я. Абу­ру культурадин отделдин къаюмвилик кваз кIва­лахзава. “Ус­тIаррин кIвалера” гьазурнавай сеняткарвилин шейэр райадминистрацияди, мергьяматлувилин “Умуд” фондуни маса къачуз­ва, абур музейра, выставкайра эцигзава ва я, винидихъ лагьай­вал, багьа мугьманриз савкьат яз гузва.

— Халкьдин кьегьал хва Имам Музамудиновичан мер­гьяматлувилин “Умуд” фондуни, хайи меденият, чIал вилик тухунин кар­­да­ хьиз, сеняткарвилерни  кIвачел ахкьалдарунин карда еке кIвалах тухузва, — къейдзава М.Бабаханова. Вилик де­виррин надир шейэри чи бубайрин адетар, яшайиш къа­лурзава.

— Чаз чир хьайивал, гьелелиг тапракар хурунал Сардархуьре­ — Саядпери Селимова, Зизикани Анжела Имамова машгъул жез­ва. Тапракрихъ игьтияж хьунни абурун устадвилин гьунар я.

Хазран  Кьасумов