(Эвел — 6-7, 9-11-нумрайра)

Аллагь-Тааладин Каламдихъ — пак Къуръандихъ галаз алакъалу эдебар

Аллагьдин гафар пакбур, амай вири гафарилай абурун дережа вине тирдахъ му­сурман кас инанмиш я. Ни и гафарин куьмекдалди лагьайтIа, ада дуьзвал авунва ва ни, абурукай даях кьуна, дуван авуртIа,­ ада адалатлувал авунва. Къуръан кIелза­вай инсанар Аллагьдин вилик кье­тIен ксар я. Къуръан кьиле тухузвайбур къутармиш жедайбур ва агалкьунар авайбур я. Адалай элкъвейбур лагьай­тIа, гьелек ва зиян­виле жедайбур я. Мусурман­ касдиз иман артух хьунин карда Къуръан­дин жигьетдай атанвай делилри еке таъсир ийизва. Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай­ вичиз) гьадисда лагьанва (мана): “КIела куьне Къуръан, гьакъикъатда, ам Къияматдин Юкъуз шафаатчи жеда ам кIелай­даз” (Муслим). Къуръан кIелзавай касдин дережа гьихьтинди ятIа и гьадисдай акваз­ва: “Виридалайни хъсанди квекай, вичиз Къуръан чирна, ам масадаз чирайди я” (Бухарий).

Мад са гьадисда лагьанва: “Къуръан-эгьлияр — Аллагьдин эгьлияр ва Адан кьетIен ксар я” (Агьмад). “Гьакъикъатда, рикIер муьрхъуь кьазва, ракь муьрхъуь кьазвайвал”. Адавай хабар кьуна: “Я Аллагьдин Расул, ам гьикI алудда?”. Ада лагьана (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз): “Къуръан кIе–луналди ва кьиникь рикIел гъуналди” (Байгьакъий).

Са сеферда Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) мушрикрин башчийрикай садаз­ Къуръандин аятрикай кIелайла, ам гзаф тажуб хьана ва ада ажеб гафар лагьана: “Кьин кьазва Аллагьдал, гьакъик­ъатда, Къуръандиз ширинвал ава, ва гьакъи­къатда адаз нурдин цIарцIар ава, ва гьа­къикъатда ам вичин кIаникай гзаф ­пешер квай ва емишар алай тарциз ухшар я, ва а гафар инсанди лугьуч” (Байгьа­къий).

Гьавиляй мусурманди, Къуръандин гьалал гьалал яз, гьарам гьарам яз кьуна, ана къалурнавай эдебар ва ахлакьар кьиле тухунилай алава яз, ам кIелдайла ихьтин эдебар хвена кIанда:

1. Ам кIелун лап тамам гьалда хьун герек я: дастамаз гваз, Кьибледихъ элкъвена ва эдеблудаказ ацукьна;
2. Тади къачун тавуна, астадаказ кIел­на кIанда. Ам пуд йикъалай фад кIелна куь­тягьун виже къведач. Гьадисда лагьан­вайвал (мана): “Ни Къуръан пуд йикъалай фад кIелна куьтягьайтIа, ам адан гъавурда гьатдач” (Тирмизий). Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва сала­мар хьурай вичиз) Абдуллагь бин Умараз (Аллагь рази хьурай вичелай) Къуръан хатму авун (яни сифте кьиляй эхирдалди кIелна куьтягьун) эмирна, гьар гьафтеда (гьар ирид юкъуз). И кар Абдуллагь бин Масъуда (Аллагь рази хьурай вичелай), Усман бин Аффана (Аллагь рази хьурай вичелай), Зайд бин Сабита (Аллагь рази хьурай вичелай) ирид йикъан къене кьилиз акъудзавай.
3. Къуръан хъсан сесиналди кIелун герек я. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьанва (мана): “Куьне (кIелдайла) гуьрчегара Къуръан куь сесиналди” (Агьмад).
4. Къуръан, фикир-фагьум гуз, анай ибретар къачуз кIелна кIанда.

Къуръан кIелзавай кас вичиз Къуръан­­-эгьлийрин сифетар, лишанар арадал гъиз алахъна кIанда. Ибн Масъуда (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана (ма­на): “Лазим я Къуръан кIелзавай касдиз ви­чин йиферин къадир чир хьун, амай ин­санар ксанвайла, вичин йикъан къадир чир хьун, амай инсанри сивер хуьн тийиз­­вайла, вичин шехьунин къадир чир хьун, амай инсанар хъуьрезвайла, вичин къурхулувилин къадир чир хьун, амай инсанри (гьалалди, гьалал туширди) акадарзавайла, вичин кисунин къадир чир хьун, амай инсанри гзаф рахунарзавайла, вичин умунвилин, секинвилин къадир чир хьун, амай инсанри лавгъавалзавайла, вичин пашманвилин къадир чир хьун, амай инсанри еке шадвилерзавайла”.

Аллагьдин Расулдихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз алакъалу эдебар:

Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз алакъалу тамам эдебар хвена кIан­­за­вайди мусурман касди рикIин дериндай гьиссзава. И кардихъ гзаф себебар ава.

1. Аллагь-Таалади гьар са мусурман касдиз Пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) галаз алакъалу эдеб хуьн важиблу авунва. Къуръанда лагьанва: (49-сура, 1,2,3-аят, мана): “Эй, иман гъанвайбур! Куьн Аллагьдилай ва Адан Расулдилай вилик акатмир (са кар кьетI ийидайла куьне) ва кичIе хьухь квез Аллагьдихъай! Гьакъикъатда, Аллагь вири ванер къведайди, вири чидайди я!” — (1). “Эй иман гъанвайбур! Хкажмир куьне куь сесер Пай­гъамбардин сесинин винел ва кIевиз (лап ван алаз) лугьумир куьне адаз гафар, куьне — садбуру муькуьбуруз (лап) ван алаз лу­гьузвайвал, чIур (файдасуз) тахьун патал куь крар, куьне гьич гьиссни тавуна” — (2). “Гьакъикъатда, Аллагьдин Расулдин вилик чпин сесер агъуз ийизвайбур абур — чпин рикIер Аллагьди синагъламишнавайбур я, “Аллагьдихъай кичIевал” хьун патал. Абуруз — (гунагьар) багъишламишда ва чIехи суваб (Женнет) жеда”- (3).
2. Аллагь-Таалади муъминриз адаз (къуй Аллагьдин патай салават ва сала­мар хьурай вичиз) муьтIуьгъ хьун ва ам гзаф кIан хьун ферзнава. Къуръанда лагьанва (47-сура, 33-аят, мана): “Эй иман гъанвайбур! Аллагьдиз муьтIуьгъ хьухь (куьн) ва муьтIуьгъ хьухь Расулдиз, ва куьне куь амалар чIурмир (муртадвална ва я масабуруз къалурун патал (показуха) крар ийиз)!”.

Къуръанда мадни лагьанва (3-сура, 31-аят, мана): “Лагь (эй Пайгъамбар): “Эгер квез Аллагь кIан ятIа, заз табий хьухь (куьн) ва куьн Аллагьдиз кIан жеда, (Ада) куь гунагьрилайни гъил къачуда. Аллагь гъил къачудайди, регьимлуди я!”

Низ муьтIуьгъ хьун важиблу ятIа ва адаз муьтIуьгъсузвалун къадагъа авун­ва­тIа, ахьтиндахъ галаз вири гьалара ва крара эдеб хвена кIанда.

3. Аллагь-Таалади ам, Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва сала­мар хьурай вичиз), имам, гьаким, дуванчи­ яз авунва. Къуръанда лагьанва: (33-сура, 21-аят, мана): “Дугъриданни, квез (эй муъминар) Аллагьдин Расулда хъсан чешне ава. Чпи Аллагьдихъ ва Эхиримжи Йи­къахъ умудзавайбур ва (чеб) Аллагь гзаф рикIел ва мецел гъизвайбур тирбуруз”.

Имамдихъ, эмирдихъ, пачагьдихъ галаз эдеб хуьн вири къанунри важиблу ийиз­ва, виридан акьулри тестикьарзава.

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим