Яракай гаф
Лезгийрин къадим вахтарилай къейдзавай Яран суварихъ дерин тарих хьиз, гьакьван еке метлебни ава. А метлебрин мана халкьдин фольклорда — мифра, махара, манийра, мисалра, мажарайра гьатнава. Абурукай кхьинарни чи алимри, писателри, этнографри, шаирри тIимил авунвач.
Лезгийрин госмуздрамтеатрди “Яран сувар” пьеса сегьнеламишна, къалурзава. Бакуда “Сувар” тIвар алай музыкадинни манидин ансамбль арадал гъанва…
Писатель ва алим Фейруз Беделова, лезгийрин мифология ахтармишдайла, Яран суварин метлебдиз, тарихдиз, адетриз, лишанриз кьетIен фикир ганва…
Ихьтин кьетIен кхьинар чи машгьур алимрихъ — С.Агъашириновадихъ, А.Гьажиевахъ, Гъ.Садыкъидихъ, Гь.Абдурагьимовахъ, М.Меликмамедовахъ, масабурухъни хейлин ава.
Лезги ханум Эфруз Регьимовади «Яран сувар» тIвар алаз Бакуда драмайрикайни манийрикай ибарат гуьзел ктаб акъудна гзаф йисар я.
Чнани гьар йисуз Яран суварин кьетIенвилер чи аямдин кIелдайбуруз раижзава. Ингье, чи фикирдалди, адан асул метлебар:
Рагъ хкведа хуьрериз,
Жив авахьда хуьлериз,
Регьят жеда чилериз,
Нур хъичеда вилериз,
КIвалах жеда гъилериз,
Вири чилин эллериз…
Мад идалай гуьзел, жанлу метлебар жедани!
Яракай мад са шиирда ихьтин цIарар гьалтзава:
Алугаяр — Яранбур,
ЦIайни цIелхем — хьранбур.
Хьран иес Серес я —
Халис мугьманперес я!
ТIунутI, шуьре дуьзмишда,
Безетмишна кишмишдал.
Афарарда хъач къалинз,
Хуьда кIвале тIач къалин…
Кьурай зурар, кIерецар,
КIватIал жеда миресар,
Ачух жеда суфраяр, —
Ачух жеда араяр…
Дагъустандин халкьдин шаир Юсуп Хаппалаева Яракай “Сифте хвал” поэма кхьенва. Имни и суварин кьилин адетрикай я. Цанин сифте хвал, сифтегьан тумар чилик кутун, ахпа цIаярилай, ялаврилай хкадариз, къугъун, катун-калтугун, сада-садаз кIанивилин сирер ачухун, сагъламвилиз къуллугъ авун… — ибур вири Яран сувари чаз багъишзавай мярекатар тушни!
Дагъустандин халкьдин шаир Арбен Къардаша “Пешепай” поэма кхьена, аялриз бахшна, гзаф йисар я. Гьамни гуьзел сегьнейралди девлетлу я.
Куьрелди, чна квез и гуьзел, адлу сувар рикIин сидкьидай мубаракзава. Къуй дуьньяда ислягьвал, гатфар, шадвилер, сагъламвал артух хьурай!
Квахьрай вири “коронавирусар” ва амай бедлемвилер!
Агъадихъ чна Яран сувариз талукь материалрикай гузва.
Мерд Али
* * *
Сувар къвезва!
Сувар къвезва — Яран сувар,
ЭкъечI къецел, ахъай варар,
Югъни йиф къе барабар я,
И шадвал гвай чун санбар я!
Гьар са кIвалин вилик ква цIай,
Хкадариз, пагь, тади квай,
ГъвечIи-чIехи — къиямат я,
Баде-кьуьзек аламат я.
Экуь хьанва куьче, кьуд пад,
БицIи-цицIи кьадарсуз шад,
КIвалба-кIвал чеб чанта гваз физ,
РакIарни кьаз, “ну-ну” ийиз.
Лезги хуьре сувар я къе,
Тебрик я квез, фад гьат рекье,
Къажгъандик цIай — ифин кумаз,
Яран хинкIар чимизамаз…
Нурудин Насруллаев
* * *
Гьар гатфариз
ТIебиат са хуш шикилдиз
Элкъвез жеда гьар гатфариз.
Халкьни, чуьлни къушар — вири
Хъуьрез жеда гьар гатфариз.
Экуь, яргъи жеда йикъар,
Тавазар гваз къведа ракъар,
Хвеш акатай цIару цавар
Ишез жеда гьар гатфариз.
ТIебиатди къацу либас
Хкяда вич патал атIлас,
Вахт, тIулара алванар гваз,
Къекъвез жеда гьар гатфариз.
Къвез-къвез къалин жеда векь, пеш,
Булахрикни акатда хвеш,
Халкь чуьллерихъ, тавуна геж,
Гелкъвез жеда гьар гатфариз.
Къветрен сесни жеда гурлу,
Цавун гъетер — пара нурлу,
Самурдивни такабурлу
Терез жеда гьар гатфариз.
Абдул Ашурагъаев
* * *
Атана чаз
Мубаракрай квез и сувар,
Эй зи азиз жуван халкьар,
Агакьардай квев и паяр
Яран сувар атана чаз.
Халкьдин гуьгьуьл шад ийидай,
Мал-къарани чуьлдиз фидай,
ТIебиатдал чан хкидай
Яран сувар атана чаз.
Югъни, йифни сад ийидай,
МуркIадикай яд ийидай,
Цуьквер хунча чаз гваз къведай
Яран сувар атана чаз.
Йифиз — марфар, юкъуз — ракъар,
Циф алачир михьи цавар,
Яргъи ийиз куьруь йикъар,
Яран сувар атана чаз.
Агъзур нямет алай суфра
ЭкIяда къе халкьдин юкьва,
Гьуьрмет-хатур ийир пара
Яран сувар атана чаз.
Саид-Агьмед Абдурашидов
