Чна виликан нумрайра республикадин “ЦIийи дуьнья” газет 1932-йисалай, райондин дережадиз элкъуьрна, Ахцегьиз хутахайдакай кхьенвай. Саки 13 йисуз чи халкь, гьа тегьерда даргиярни чIехи газетар авачиз амукьнай.

Амма тарихди ихьтин гъалатIрилай гъил къачудач лугьуда. Ватандин ЧIехи дяведин залум имтигьанри чи уьлкве, ви­ри халкьар садрани такур жуьреда сад хьун истемишна. Душман къуват­лу ва ха­талу тир. Неинки фронтда женг чIугвазвай­ аскеррив, командиррив, уьлкведин ва обо­ронадин кьиле авайбурув,  гьакI адетдин инсанривни гьар садав а вахтунин гьа­къикъатдикай дуьз информация ага­кьар­на кIанзавай. Фронтни далу пад, армияни халкь сад авун патал, гьелбетда, гьахълу, жуьрэтлу гаф лугьузвай печатдин такьатар герек  тир. А йисара хаталу душман терг авун, Ватан хуьн, халкьдин руьгьдин къуватар артухарун патал газетдин метлеб са куьнивайни эвез ийиз тежерди хьайидал шак алач.

Ихьтин шартIара багъри дидед чIала­лай  артух маса гьихьтин чIала инсандин бейнидиз, руьгьдиз таъсирда!

Партиядин ва государстводин кьиле авай чIехи ксари 1943-йи­суз милли вири чIаларал газетарни журналар, женгинин листовкаяр, маниярни  эвер гунар, ктабар акъудун — халкьдин ва ар­миядин руьгь сад, къуватлу авун герек тирди гьиссна ва а кра­риз вири рекьерни ачухна. ИкI хайи лезги чIалал рахазвай республикадин чIе­хи газетни майдандиз хтана! Адал а  чIавуз “Социализмдин пайдах” тIвар алай.

* * *

Ингье 1943-йисан 15-октябрдиз акъатнавай газетдин 1-нумра. Ам чIехи форматдин кьве чиникай ибарат я. Газет а чIа­вуз, нум­райрай аквазвайвал, гьафтеда кьве сеферда акъатзавай.

И нумрадин сад лагьай чина газетдин редакциядин тIварцIел атанвай тебрикар, фронтдин рекьерай ганвай хабарар, дагълух рай­онрин колхозар мягькемарун патал кьиле тухузвай тешкиллу­вилин кIва­лахрикай, малуматар ва маса материалар чапнава.

“Женгинин яракь” кьил ганвай редакционный макъалада  цIийиз тешкилнавай “Социализмдин пайдах” газет женгинин яракь тирди­, дидед чIалал ам акъатун лез­ги халкьдин уьмуьрда тарихдин ва­къиа тирди къейднава. “ГьикI хьи, немсерин чапхунчийрин аксина ту­хузвай Ватандин дяведин шартIари газетдин хиве  иллаки еке ве­зифаяр твазва, — кхьенва  ма­къа­лада. — Зегьметчи массадиз Ле­нинан — Сталинан руьгьдаллаз тербия гун, зегьметчи массайрин вири фикир чкайра колхозрин  къурулуш мягькем авунал, общественный чилин майишатдин  бегьерлувал хкажунал, малдарвал артмиш авунал­ кIватIун, немсерин фашистрин къачагъар чи уьлкведай агалкьунралди чукурзавай чи баркаллу игит Красная Армиядиз  куьмек гунал халкьдин вири къуватар ва такьатар мобилизовать авун, гьа идалди лянетлу душмандин винел тамам­ ва акьалтIай гъалибвал къазалмишун — ингье исятда Дагъустандин­ партийный организациядин вилик акъвазнавай эвелимжи везифаяр гьа ибур я…” (Стиль, орфография газетда авайвал хвенва).

Газетдин редакцияди (жавабдар редактор З.Эфендиев) вичин къваларив рабочий ва хуьрерин мухбиррин, партийно-советский активдин еке дестеяр санал агудна, вичин гьакъикъи женгчиви­лин рехъ тухвана. Саки гьар нумрада чапнавай материалар  дяве­дин гьерекатар кьиле физвай гьалдиз талукь, фронт мягькемарун па­тал далу пата партиядин ва гьукуматдин руководстводи, зегьмет­­чи халкь­ди кьилиз акъудзавай гьунарлу крарикай кхьенвайбур я.

Верховный Главнокомандующий, Советрин Союздин Маршал И.Сталинан приказри, Советрин информбюроди гузвай малуматри лап гегьенш чка кьунва. Халкь хабардар авун патал им бес гьа чIаван шар­­тIара гьакьван герек кIвалах туширни!­

А вахтунин гьакъикъат ихьтин кьилер ганвай макъалайри хъсандиз раижзава: “Чна Красная Армиядиз гзаф техил гуда!”, “Вагьши душманди барбатI авур школаяр­ гуьнгуьна хутаз куьмек гуда чна”, “Дагъус­тандин зегьметчийрин делегатар Северный Кавказдин фронтда”, “Фронтдай кхьиз­ва”, “Фронтовикрин хи­занриз”, “Колхоз дяведин кьве йиса” ва икI мадни. Абурун авторрик гуьгъуьнлай чпикай тIвар-ван авай муаллимар, алимар, руководителар хьайи Абуталиб Абилов, Мегьамед Гьажиев, Шихнесир Къафланов, Къияс Межидов, Байрамбег Байрамбегов, Нурмет Эмиров, Мирзали Магьамдалиев, Рамазан Юсуфов ва масабур ква. Чна агъадихъ абурун макъалайрай къачунвай бязи чIукар гузва.

* * *

Фронтовикриз — падаркаяр

Фронтовикриз падаркаяр гайи Дагъус­тандин делегациядин членар:  Г.Аликберов — ВКП(б)-дин обкомдин секретарь, М.Мамедов — ВКП(б)-дин Махачкъаладин горкомдин секретарь, А.Бай­­рамов — Табасаран райондин Ар­китIрин хуьруьн исполкомдин председатель, А.Садыков — Дербент ше­гьер­дин Кирован тIва­рунихъ галай колхоздин пар­торг, Трунов — “Дагестанская правда”- дин воен­ноо­бо­ронный отделдин заведующий, П.Къур­банов — Хив райондин Тельманан тIва­рунихъ галай колхоздин председатель ва масабур…

Малдарвилин планар

Кьурагь. Фронтди ва уьлкведи малдарвилин работникривай еке истемишунар ийизва. И карда  Кьурагь райондин партийно-советский организацийри, райземотделди ва колхозрин правленийри партиядин ва правительстводин къарарар кьилиз акъуд тавун себеб яз, райондин малдарвилин планар ацIурнавач. Михьиз Кьурагь районди 1943-йисан 1-октябрдалди ири карч алай маларин план 90 процент, хиперинни цIегьерин — 94 процент ва балкIанрин — 76 процент тамамарна…

Магьамадалиев

 Армиядин кьегьал боецриз чими шейэр

Усугъчай. Немецкий чапхунчийрин аксина дяве тухузвай Красная Армиядин кьегьал боецриз ва офицерриз чими шейэр кIватIун До­къузпара райондин колхозчийрин арада югъ-къандавай хкаж жезва. Ватандин дяведин девирда чи райондин колхозникри, советский интеллигенцияди ва вири зегьметчийри фронтдиз чими шейэр гунин карда патриотвилин еке инициатива къалурна ва къалурзава…

С. Агъаметов

Ватандин патриот

ЧIехи Ватандин дяведин сифте йикъалай эгечIна Докъузпара райондин Текийрин хуьряй тир Ворошилован колхоздин член юл. Исламов Мегьамед-Эмина  вичин патриотвал ва Ватан хуьнин рекье вичин чан эцигун колхозда ийизвай гужлу кIвалах­дал­ди ва фронтдиз куьмек гуналди къалурзава.

Юлдаш Исламова “Шамиль” тIвар алай танковый колоннадиз 1500 манат, немсерин чапхунчийрин зулумдикай азад хъувур­ агьалияр патал 100 кг къуьл, 50 кг мух, 50 кг картуфар, государст­водин дяведин заемриз 5 агъзур манат пул, Октябрская Социалистическая революциядин  26 йис тамам хьунихъ галаз кIватIай падаркайриз 18 кг къуьл гана…

Ш. Къафланов

(Материалра а чIаван газетда авай гафарин, орфографиядин ва пунктуациядин къайдаяр хвенва).

* * *

Эхь, гьахьтин хаталу цIарцIел  Ватандин ва чи халкьарин, гьакI дуьньядинни кьисметар алай чIавуз, аскерди яракь кьадай саягъда, журналистри, публицистри, шаиррини гьикаятчийри чпин къелемар душман ядай жидайриз элкъуьрнай.

А вахт рикIел хкуналди, “Лезги газетдин” виликан кьилин ре­дактор А.Саидова кхьизва: “Лагьана кIанда, Ватандин ЧIе­хи­ дяве кьиле физвай 1943-йисуз “Социализмдин пайдах” тIвар алаз лезги халкь патал республикадин газет акъу­диз башламиш хъувуна. Адан редакторвиле — Зияудин Эфендиев, жавабдар секретарвиле Абуталиб Абилов тайинарнай. Редакцияда Назир Агьмедова,  Сейфуллагь Шихалиева литработникарвиле кIвалах­завай. Са йисалай Исмаил Вагьабовакай редактор, Къази Къазиевакай  адан заместитель, Назир­ Агьмедовакайни жавабдар секретарь хьанай…”

(“Лезги газет”.  Махсус ктаб. 2000-йис. 7-чин)

“Социализмдин пайдах” 1951-йисалди яшамиш хьана. Гьа йи­салай чи респуб­ликадин вири милли газетрикай “Дагъустандин прав­да” газетдин дубляжар авуна­, яни милли чIаларал гьа газетдин­ материалар чап ийиз хьана. А йисарикай чун инлай кьулухъ рахада.­

Чаз Ватандин ЧIехи дяведин йисара чи журналистри, публицистри, шаиррини­ гьикаятчийри тухвай жанлу кIвалахди­кай, милли журналистикадин а чIаван метлеблувиликай гегьеншдиз рахун кутугнаваз аквазва. Сифте нубатда газетдин редакторрикай.

Эхь, чи халкь ва армия социализмдин Ватан хуьн патал къарагънай!  Да­гъус­танди дяведиз 180 агъзурдалай ви­низ вичин кьегьал рухваярни рушар ре­кье ту­на. А залум дяве 1418 юкъузни йи­физ давам хьанай. Гьикьван ивияр экъична, накъ­вар авахьна!  Гьикьван чанар телеф хьана…­

Фашизмдин тIегъуьндихъ сифте нубатда чи социализмдин бинеяр, идеология терг авунин, ахпа вири дуьнья муь­тIуьгъарунин чIулав къастар авай.

Мердали  Жалилов