Философ, политолог, писатель, публицист ва математик Вазиф Сиражутдинович Мейлановакай магьрум хьайидалай инихъ 5 йис алатнава.
Вичин кьадар-кьисмет акьалтIай муракабди хьайи и кас алатай асирдин 90-йисара Чечнядиз аслу туширвал, кьилдинвал гунин месэлайрай Москвадин диссидентрин ва «демократиядин» дестейри кьунвай рекьелай дибдай тафаватлу тир фикиррал элячIна. Къастунал кIевивал, ватандашвилин барадай кьунвай рекьин гъейратлувал — гьа ибур В.Мейланован руьгьдин къаматдин кар алай ерияр я. Ватандашвилин жигьетдай мягькем рекьел алаз хьайивиляй хейлин дагъустанвийри адалай неинки чешне къачуна, гьа и ерийри адан кьисметдиз са кьадар дережада агъурдаказ таъсирни авуна.
“Демократия пачагьлугъ чукIурдай такьатдиз элкъуьн лазим туш” — и гафар Вазиф Мейланова Дагъустанда 80-йисарин эхирра — 90-йисарин сифте кьилера лагьана, гуьгъуьнлайни эзбер хъувуна. Ада и келимаяр чурун тавунвай, амма, хуруз гъуд ягъиз, чеб алай чка къалуриз алахънавай “демократриз” — общество демократламишунин фикирар чпин хсуси итижар кьилиз акъуддай такьатдиз элкъуьриз кIанзавай ксариз ван хьун патал тикрариз хьайиди я.
90-йисарин сифте кьилера чун гуьруьшмиш хьайи чIавуз за Вазифавай жузунай: “70-йисара, партаппаратдихъ ва государстводин официальный идеологиядихъ галаз женг чIугвазвай девирда, регионрин миллетчивилин кIалубда аваз уьлкведа гзаф эйбежер “аждагьан” пайда хьайиди куьне фикирдай акъудай кар авачни? Кеферпатан Кавказда а “аждагьан” кьадарсуз са пад язавай милли интеллигенциядин, виликан госэлитадин векилрикай, къвердавай къуватда гьатзавай ругьанийрикай, ачухдаказ къанунсузвилериз кьил янавай ксарикай арадал атанвайди я. За фикирзавайвал, Вазиф Сиражудинович, квез и цIийи тешкилатдани (социумдани) жуван чка жагъидач!”
РикIел аламайвал, зи суалдини, за гайи баянди ам са кьадар дережада чашмишарнай. Амма Вазифа жаваб гуникай кьил къакъудначир — и месэладикай вичи мукьвал-мукьвал фикирзавайди заз раижнай. Са тIимил вахтарилай, 90-йисара, Чечняда кьиле фейи вакъиайри адан мировоззренида дегишвилер арадал атунал, Европадин жуьредин либерал яз хьайи ам пачагьлугъдин итижар хуьзвай ватанпересдиз элкъуьнал гъана. А вахтар чи рикIел хъсандиз алама. А чIавуз государство чукIурунин рекье чпихъ хьайи агалкьунри кьил-кьилелай алуднавай реформаторрин къундармайри россиявийрин ватандашвилин къанажагъдиз акьалтIай чIуру таъсир ийизвай. Россиядин къенепатан регионриз Дудаеван гъилик акатнавай Чечнядай катзавай урусар ахмиш хьанвай, гьа са вахтунда Москвада авай, чеб инсандин ихтиярар хуьзвайбур яз къалурзавай бязи ксари и мусибатдин гьалар чпиз таквазвайдай кьазвай, чечен халкьдиз, Россиядикай хкечIна, азадвал, аслу туширвал къазанмишдай ихтияр авайди я лугьуз, гьарай-эвер къарагъарун давамарзавай. Гьа чIавуз бейхабардиз Вазиф Мейланова — диссидентрин кIвенкIве жергейра хьайи касди — жанлудаказ вичин сес хкажна. Ам са шумудра Дагъустандин телевиденидай рахана, газетра адан макъалаяр чапна, гуьгъуьнлай “Чечнядин кризисдикай веревирдер” тIвар алаз адан ктаб акъатна. Адаз “Россиядин демократиядин фашал кIалубар” лугьудай кьвед лагьай кьилни ганвай. Чечняда женгинин гьерекатар лап къизгъин хьанвай арада Вазиф Мейланова гъайи делилар акьван дережада инанмишардайбур тир хьи, демократар лугьузвайбурувай, а делилар инкарна, чпин къарши делилар гъиз тежез гила къад йис кьван вахт алатнава.
“Чечнядин кризисдикай веревирдер” кIвалахда Кеферпатан Кавказдин вилик акъвазнавай месэлайрин кIан — пун лап дуьм-дуьздаказ ачухарнава, гражданвилин азадвилер сергьятламишунин ва хуьнин шартIар философиядин бинейраллаз веревирднава.
Къе, Россиядин общество вилик финин рекьер гьелелиг тамамдаказ ашкара тушир шартIара, жемиятдинни сиясатдин тарихда тайин чка кьунвай В.Мейланован и кIвалахди вичин важиблувал квадарнавач. Идаз къаншар яз, гьам чкадин сиясатчийрин, гьам Центрада авай сиясатчийрин гьеректариз къимет гун патал ада ишлемишай уьлчмейри чпел къвердавай гзаф фикир желбзава.
Вазиф Мейланован руьгьдин къаматдиз, ада тунвай гъвечIиди тушир ирсиниз къимет гунин везифа гьелелиг чи жемятдин хиве амазма. За фикирзавайвал, чахъ галаз са девирда яшамиш хьайи а касдин зегьметдал гъиле-гъил аваз къимет эцигун патал адан “Чечнядин кризисдикай веревирдер” ктабдин чинриз са вил вегьейтIа, пис жедач. ИкI, ада кхьизва:
“За гьисабзавайвал, Чечняда кьиле фейи вакъиайриз, кьилди къачуртIа, федеральный властрин гьерекатриз, гьакъикъат вилив хуьн тавуна, гъерез аваз, темягькарвилин ниятар аваз баянар гун — им Европадин уьлквейрин мукьвал тир итижрихъ галаз алакъалу я…”
“Къе лагьайтIа, рагъакIидай патан уьлквейри, демократиядин патахъай буш-бугъаз, кьуру гафар-чIалар ишлемишиз, Россия кIудунин алахъунар ийизва. Къе вилик акъвазнавай везифа неинки коммунизмдихъ агъунвай ксарин фикир дегишаруникай, гьакI чеб демократар яз гьисабзавай ксарин фикиррикни дегишвилер кутуникай ибарат я”.
“Чечня, гьакъикъатда Дагъустанни, Россияни инсандин азадвал анжах законди таъминарзавайди тамамвилелди аннамишунин дережадив агакьнавач…”
“Чеб аслу туширбур яз малумарнавай республикайра тешкиллу къуват яз тупламиш хьунин кIвалах милли къанажагъда кьиле физва. Тешкиллу милли къуват миллетдихъ галаз алакъалу тушир вири крариз акси акъваззава, акси акъвазун акси женг чIугуниз, акси женг чIугун акьунриз элкъвезва, акьунри ивияр экъичунал гъизва. Куьне лагьайтIа, ихьтин гьаларин арада гьихьтин алакъа ава лугьуз хабар кьазва. Дугъри я, милли итижар вилив хуьналди фикир авунин гьалар винел акьалтзавай шартIара аслу туширвили вич кьилдинди яз малумарнавай мулкунал тайин миллетдин артуханвал къазанмишунин такьат яз къуллугъзава. Винидихъ лагьанвай гьаларин арада ингье гьа ихьтин алакъа ава. Аслу туширвал ва милли лишандиз килигна чуьруькар акъатун сад-садавай къакъудиз жедач.
Бес аслу туширвиликай ихтилат гьихьтин шартIара кудиз жеда? Государстводин гьерекатар жемиятдин къенепатан гуьзчивилик квай чIавуз им мумкин кар я. Гьа къенепатан гуьзчивиливай къецепатан гуьзчивал эвез ийиз жеда. Жемиятди къенепатай гуьзчивал авун демократиядин къурулушрилай гзаф дережада демократвилин къанажагъди таъминарзава…”
“Азадвал азад тушир инсанри гъилер хкажуналди къазанмишзавайди туш, ам гьар сада куьгьне жуьреда фагьум-фикируниз аксивал авуналди агакьзавайди я. Ам вирида санлай ваъ, кьилди-кьилди къазанмишзава. И кардин гъавурда акьан тийизвай общество, вич гьи къурулушда аваз хьайитIани, азадди тушиз амукьда”.
Инсандин ихтиярар хуьн патал викIегьдаказ майдандиз экъечIай кас ва философ В.Мейланован экуь къамат эбеди яз рикIел хуьнин серенжемар кьабулун патал Дагъустанда махсус десте тешкилнава. Республикада илимдинни сиясатдин месэлайрай “Мейланован кIелунар” тешкилун лазим яз гьисабнава.
Владимир Пархоменко,
“Урус халкьдин собордин” президиумдин член
