Терроризмдиз — ваъ!
Заз ирид-муьжуьд йисан кьулухъ хъфиз, хайи республикада арадал атай лап чIуру гьалар рикIел хкиз кIанзава. Террористрин, экстремистрин гьерекатрин вилик пад кьадай къуватар буш хьайи, жаванар, жегьилар кIвалерай квахьзавай, тамара, дагълара яракьламиш хьанвай “тамарин стхайрин” жергейрик экечIзавай, идараяр, туьквенар, кIвалер хъиткьинарзавай, ислягь инсанар къирмишзавай вахт. Нубатдин гьужумрин, хъиткьинарунрин, полицейскияр, жерягьар, прокурорар, чIехи къуллугърал алайбур ягъиз кьинин шагьидар хьайила, гьар чIавуз куьчейрай полицейскийрин сириставрин ванер атайла, инсанрин беденриз зуз акъатзавай. Веледрин гележегдин гьакъиндай умудсуз жезвай.
Къурхувал, секинсузвал артухаруник са бязи СМИ-рини чпин пай кутуна. Абуру Дагъустан гьалар лап чIуру, ягъун-кьиникь авай, законар кваз такьазвай террористрин макан хьиз раижзавай. Республикадиз кас хквезмачир.
Къуватдин къурулушри и вагьши гьалар арадал гъизвайбурухъ галаз женг чIугвазвачир лугьуз жедач. Гьукуматдини талукь вири органар терроризмдихъ галаз женг чIугунал желбзавай. Мисал яз, терроризмдиз, диндин экстремизмдиз акси кIвалах тухуниз, абурун активвал тамамвилелди туьхуьрдайвал чалишмиш хьуниз РД-дин Президент М. Мегьамедова вичин Чарче хейлин чка ганай. Ада виридаз ван жедайвал лагьанай: “Чна Дагъустандин чилел Россиядин государственностдин саламатвилиз зиян гуз алахънавайбурухъ галаз меслят тежер женг чIугвада. И женг лагьайтIа, чна вири терефрихъай, къуватдихъ галаз алакъалу къурулушар ишлемишуналди ва абур лазим кьадарда артухаруналдини кьиле тухуда”.
Тухунни авуна. Гьар са районда, шегьерда, хуьре, идарада, кIвалерани. Жаванар ва жегьилар бандитрин таъсирдик акат тавун патал вири чкайра кIвалах тешкилна. И кар къени давамарзава ва хъсан нетижаярни къазанмишзава. Къенин шикил, Дагъларин уьлкведикай ийизвай ихтилатар масабур я. Республика вичикай чIурукIа рахадай терроризмдинни экстремизмдин макан яз амач. Ина сиясатдин, яшайишдин, экономикадин гьалар пайгардик кутуна са шумуд йис я. Идан гьакъиндай 17-январдиз республикада кьиле фейи НАК-дин заседанидал кьур нетижайри, авур рахунри шагьидвалзава.
— Террориствилин организацияр датIана гьалар пайгардикай хкудиз алахъзаватIани, къуватдин къурулушрин сад тир кIвалахди СКФО-дин мулкуна террористрин активвал агъузарунал гъана. Регионра гьа и жуьредин тахсиркарвилерин кьадарни кьве сеферда тIимил хьана,- лагьана Россиядин ФСБ-дин председателдин заместитель, НАК-дин руководитель Игорь Сироткина.- Дагъустанда лагьайтIа, шаз террориствилин тахсиркарвилер авуниз ерли рехъ ганач. И кардиз, чна гьисабзавайвал, гъавурда аваз профилактикадин ерилу кIвалах тухуни, регионда терроризмдиз акси гьалар арадал гъидай серенжемар кьабулуни ва НАК-дин мониторингдин кIвалахдин нетижайрикай менфят къачуни куьмекна.
Къейд ийидай са делил мад ава, — лагьана И.Сироткина. — Къайдаяр хуьдай ва гьукумдин органрин, муниципалитетрин саналди тир кIвалах себеб яз, бандитрик ва абурун куьмекчийрик акатзавай 18 кас закондиз акси гьерекатрикай къерех хьана. Алатай йисуз региондин терроризмдиз акси комиссиядин аппаратди вичин кIвалах нетижалудаказ тешкилна. Идахъ галаз сад хьиз, районрин, шегьеррин АТК-рини чкайрал тухузвай кIвалах гужлу авуна.
Къецепатай республикадиз атанвай чIуру идеологиядин таъсирдик сифте нубатда къанажагъ бегьем битмиш тахьанвай, кар-кеспидик квачир, образование авачир жаванар, жегьилар акатзавай. Абур, гележегдин месэлайрикай фикир тийиз, террористрин жергейрик экечIзавай. И чIуру кардин вилик пад кьун патал РД-дин терроризмдиз акси комиссияди жегьилрин арада гъавурдик кутадай, терроризмдин алчах суфат, бинеяр ачухардай са жерге серенжемар кьабулна. Ида разивалдай нетижаярни арадал гъана. Мисал яз, терроризмдин башчийрин, “тамун стхайрин” таблигъат, къурху кутунин гьерекатар себеб яз, чка-чкада диде-бубайри чпин аялар школайриз рахкурзавачир. Гьахьтинбур ахпа террористрин чилинани гьатзавай. Къе республикада ихьтин дуьшуьшарни амач.
Дагъустан Республикадин Кьил Владимир Васильева заседанидал къейд авурвал, НАК-дин кIвалахди, къуватдин къурулушри кьабулзавай менфятлу серенжемри республикада сиясатдин, экономикадин гьаларни хъсан патахъ дегишарзава. И кар тестикьарзавай мисаларни чаз вилералди аквазва. Шаз Махачкъаладин аэропортунай фейи ва атай пассажиррин кьадар 1,5 млн касдилай алатна, яни пассажирар тухун 16 процентдин гзафарна. Ихьтин нетижа уьлкведин маса са региондихъни авач. Махачкъаладин гьуьлуьн портунай виликандалай кьуд сеферда гзаф нафт дашмишна. Гьа и саягъда республикадиз къвезвай туристрин дестейрин кьадарни виниз акъатна, саки — 20 процентдин. Шаз Дагъларин уьлкведихъ галаз таниш жез 850 агъзур кас атана. Ида инсанри, алишверишдин идарайри, карчийри республикадиз ийизвай ихтибардин гьакъиндай шагьидвалзава. Им, гьелбетда, абуруз чпин карчивал, бизнес вилик тухудай, яшамиш жедай хатасуз, къулай шартIар тешкилунихъ галазни алакъалу я.
НАК-дин руководитель И.Сироткина региондин АТК-дин кIвалахдиз еке къимет гана. Гьелбетда, им хъсан лишан я. Амма, РД-дин Кьил В.Васильева лагьайвал, вилик мадни чIехи ва четин кIвалахар кума. Кьилди я министрдивай, я райондин, шегьердин муниципалитетдин кьиливай, я къайдаяр хуьдай органрин къуллугъчидивай артухан крар ийиз жедач. Эгер чна вирида, лап хъсан крарилай чешне къачуз, тIимил харжияр авуна, тарифлу нетижаяр къазанмишиз, терроризмдиз, экстремизмдиз талукь яз агьалийрин арада гъавурдик кутунин кIвалах гегьеншарайтIа, гьа са вахтунда чи уьмуьрдихъ, яшайишдихъ галаз кьан тийизвай идеологиядин таъсирдик акатайбур дуьз рекьел хкидай серенжемар артухарайтIа, гьалар мадни хъсанбур, къулайбур жеда. Инсанри чахъ, гьукумдин органрихъ, мадни ихтибарда. Чун ва чна тухузвай кIвалах гьикьван ачухди, менфятлуди, жергедин инсанризни аквазвайди хьайитIа, агьалийрин патайни гьахьтин жаваб агакьда, уьмуьрдин гьар са хилени хъсан патахъ дегишвилер кьиле фида. ИкI тирди чаз эхиримжи йисарин нетижайри успатзава. Республикади чIулав перде алуднава, анжах виликди еримишзава. Халкьдин майишатдин гьар са хилел чан хканва. Виринра гьич тахьай хьтин цIийивилер твазва. Ида инсанрин руьгьни хкажзава.
Дугъриданни, тарифлу нетижайри хъсан уьмуьрдик умуд кутазва. Амма, вири мурадар кьилиз акъатайдай кьуна, секиндиз ацукьна виже къведач. И. Сироткина лагьайвал, террориствилин организацияр, идеологар уьлкведа ва регионра чпин таъсирдик акатдай ксар жагъурунал машгъул я. И кардиз хейлин пуларни харжзава. Идан гьакъиндай талукь органри Санкт-Петербургда, Москвада, Татарстанда, Тюмендин областда, Ингушетияда ва гьакI масанрани террористрин мукар, абур пулдалди таъминарзавай ксар дуьздал акъудуни шагьидвалзава. Душман ксанвач. Ада вичин чIуру крар тамамарун патал вири жуьредин серенжемрикай менфят къачузва. Ихьтин вахтунда гьар са чкада дикъетлувал, мукъаятвал артухарна кIанзава.
И кардик республикадин прокуратуради вичин пайни кутазва. Ада алатай йисуз РД-дин АТК-дин къарарар тамамарунин гьакъиндай жавабдарвал хиве авай ксарин (гьукумдин органар, вузар) кIвалах ахтармишайла, малум хьана хьи, анра федеральный законодательстводал амал тийизвай 120 дуьшуьш жагъана. Идан гьакъиндай талукь идарайриз 43 чар кхьена, къуллугърал алай 13 кас — низамдин, 2 кас административный рекьяй жавабдарвилиз чIугуна.
Тайинарайвал, терроризмдиз ва экстремизмдиз акси профилактикадин кIвалах тухузвай къуллугъчийриз инсанар гьикI гъавурдик кутадатIа, абурухъ галаз гьи жуьредин серенжемар тухудатIа чизвачир. Ихьтин гьалар давам тахьун патал РД-дин Кьили Гьукуматдин Председатель А.Здуновал шегьеррин ва районрин муниципалитетрин кьилерихъ галаз кьилдин совещание тухун тапшурмишнава.
Нариман Ибрагьимов
