Эритреяда (Африкадин Кефердинни Рагъ­экъечIдай пата авай,  Судандихъ, Эфиопия­дихъ, Джибутидихъ галаз сергьятламиш жезвай гъвечIи уьлкве) Россиядин посол  ЯРАГЬМЕДОВ   Азим   Алаудинович,  дипло­матиядин кьилин чин авай армиядин генерал. Ам дипломатиядин ихьтин еке къуллугъдал тайинарнавай сад лагьай да­гъус­танви я.

Эритреяда посолвиле тайинардалди вилик ада РФ-дин къецепатан крарин министерствода, Тажикистанда генеральный консулвиле кIвалахна. 2011-2015-йисара Россиядин МИД-да РФ-дин субъектрихъ, парламентрихъ ва общественный объединенийрихъ галаз алакъа хуьдай Департаментдин директорвилин везифаяр тамамарна.

Ватандиз вафалувилелди къуллугъзавай кьегьал хва хейлин шабагьрин иеси я: РД-дин Верховный Советдин Гьуьрметдин грамотадин, “Россиядин флотдин 300 йис”, “Россиядин МИД-дин 200 йис”, “Россиядин Федерациядин къецепатан политикадин курс уьмуьр­диз кечирмишуник чIехи пай ку­ту­­най ва гзаф йисара гьакъисагъвилелди­ кIвала­хунай” медалрин, “Тажикистанда къул­­лугъ авунай” Россиядин ФСБ-дин знакдин, “Ватандин вилик лайихлувилерай” II дережадин медаль-ордендин ва гьакI масабурун.

Азим Алаудинович, гьар вахт хьайила, хайи ерийрал хквезва, ада вичин багърийрал, мукьва-кьилийрал, дустарал кьил чIуг­вазва. Гьар йисуз Кьасумхуьруьн школайрин чIехи классра  лап хъсандиз кIелзавай кьве аялдиз адан тIварунихъ галай премия гузва.

Чна Азим Алаудиновичахъ галаз адан уьмуьрдикай, къуллугъдин везифайрикай суьгьбетзава.

             Чна Квез сифте нубатда уьлкведин Президентдин Указдалди ганвай армиядин генералвилин чин мубаракзава!

— Пара сагърай! Им зун патал еке награда я.

             Гьар йисан февралдин вацра уьлкведа дипломатрин югъ къейдзава. Малум тирвал, Куьн исятда Россиядин посол тир сад лагьай дагъустанви я. Чна Квез пешекарвилин суварни тебрикзава. Куьн гьихьтин хизанда чIехи хьанатIа, Квев гьихьтин тербия агакьнатIа, гьамни чир хьана кIан­завай.

— Зун Кьасумхуьрел фронтовикдин чIехи хизанда дидедиз хьана. Зун ирид лагьай аял тир. Чун ругуд стхани са вах авай. Диде-бубади чун сифте нубатда кIелун важиблу тирдан гъавурда туна. Гьавиляй чна кьилин образованини къачуна. И карда чаз школади, аялрал рикI алай тежрибалу муаллимрини куьмекна. Абур садрани рикIелай алатдач: сифте муаллим Н.Тагьирова ва гьакI С.Селимова, К.Алкадарская, Р.Мейланов, Ф.Аскерова, С.Вагьабова, Н.Ша­банов, Ш.Мейланов, М. ва С.Меликовар…

Мектеб лап хъсандиз куьтягьай зун Краснодардин политехнический институтдик экечIна. КIелдай йисара зун стха Ярагьмеда ва адан свас Ирина Алексеевнади  чпин къаюмвилик кутуна. Абурун меслятдалди зун кьуд йисуз студентрин эцигунардайбурун дестейрик кваз уьлкведин шегьерриз фена. Закай дестейрин комиссарни, командирни хьана. Жегьилрин эцигунрал за тайин­ тежриба кIватIна, зун урус халкьдин культурадихъ, адетрихъ галазни мукьувай таниш хьана.

Халисан зегьметдин рехъ за Махачкъаладин ремонтринни монтаждин заводда участокдин мастервилелай гатIунна. Ахпа заз Из­бербашдин фан заводдин директор М.Ашу­ралиева кьилин инженердин къуллугъдал атун теклифна. И шегьерда за цIуд йисуз зегьмет чIугуна. Ина заз къуллугъдин рекьяйни вилик фидай мумкинвал гана. Избербашдин горкомдин 1-секретардин теклифдалди зун комсомолдин шегьердин комитетдин 2-секретарвиле тайинарна. Пуд йисуз важиблу везифаяр тамамарай зун партиядин горкомдин промышленностдинни транспортдин отделдин заведующийвиле эцигна.

1987-йисуз 27 йисан яшда авай зун чи республикадин чIехи заводрикай сад тир карханадин парткомдин секретарвиле хкяна. Гьина хьанатIани, за жуван везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудзавай. Гьа и карди инсанрин патай гьуьрметни арадал гъана. Зун ДАССР-дин Верховный Советдин депутатвиле хкяна. За социальный сиясатдин, здравоохраненидин, алишверишдин ва яшайишдин рекьяй къуллугъдай Комитетдин председателдин заместителвиле кIва­лахна.

1990-йисан сифте кьилера чи уьлкведа арадал атай гьалари СССР-дин вири халкьар­ къарсатмишна. ЦIийи государствояр, гьукумдин органар, къуллугъар арадал атана. Гьа икI, Дагъустан Республикадин Гьукуматдин къурулушдик кваз къецепата экономикадин кIвалах тухудай Госкомитет тешкилна. Адан председателвиле тежрибалу дипломат Н. Эльдаров ва адан 1-заместителвиле зун тайинарна. Пара четин вахт тир. Халкьарин милли гьерекатар майдандиз акъатнавай ва абуру викIегьдиз чеб алай чкани къалурзавай. Чечняда, Азербайжанда дявеяр кьиле физвай. Государстводин сергьятар тайинарнавачир, лезги халкьни кьве патал пай хьунин ме­сэла хцидаказ акъвазнавай. Гьа и шартIар фикирда кьуна, РФ-дин МИД-ди ва РД-дин Гьукуматди Бакудиз, Россиядин посольстводин дипломат яз, Дагъустандин векил ракъу­рунин гьакъиндай къарар кьабулна. И важиблу карни зал тапшурмишна. 1993-йисан августдин вацра зун Бакудиз фена ва гьа инлай зи дипломатвилин кIвалах башламиш хьана.

             Дипломатвал ви уьмуьрдин пеше тирди Куьне гьи чIава­лай гьиссна?

— Дипломатвилин ида­радиз акъатдалди, 1991-йисуз зун РСФСР-дин Верховный Советдин делегациядик кваз Бакудиз фена, Россиядинни Азербайжандин парламентрин ва кьве патал пайнавай лезги халкьдин месэлаяр веревирд ийиз. Гьа вахтунда за саки са сятда Азербайжандин Президент Абульфаз Эльчибеяхъ галаз суьгьбетнай: лезгияр Азербайжанда бинелу халкь тирдакай, адаз вичин чIал, яшайиш, культура, адетар хуьдай, вилик тухудай вири ихтиярар талукь тирдакай. Са тIи­мил вахтундилай ада “Азербайжандин гъве­чIи халкьарин ихтияррин гьакъиндай” закондал къул чIугунай. Лезгияр гъвечIи халкьарик акатзавайди туширтIани, гьахьтин закон кьабулун агалкьун тир лагьайтIа жеда.

Гьа чIавуз дипломатвилин кIвалах зи пе­ше жедайдан гъавурда зун са тIимил геж хьиз акьуна. Дипломатический Академиядин аспирантура куьтягьна, граждан дяведи кьунвай Тажикистандиз кIвалахиз фейила, ана заз акуна, зи кIвалахди тажик халкьдиз куьмекзава. Россиядин арачивал аваз чкадин гьукуматдини ва адаз акси экъечIнавай къуватри ислягьвилин, меслятвилин икьрар кутIун­най ва миллиондив агакьна катнавайбур чпин кIвалериз, хуьрериз хтанай.

             Куьне Африкадин государствода Россиядин патай векилвалзава. Ам гьихьтин уьлкве я?

— Эритрея гъвечIи уьлкве я. Адан халкьди 3,8 млн кас тешкилзава. Абурукай мусурманар-суннитар — 50, хашпараяр — 30, католи­кар — 13, протестантар — 5 ва маса динриз къул­лугъзавайбурни 2 процент я. Уьлкведин меркез Асмэра шегьер гьуьлуьвай 2350 метрдин кьакьанда дуьзен чкадал ала. Ана 712 агъзур агьали яшамиш жезва.

Уьлкведа вири динрин векилар ислягьвилелди, меслятдивди яшамиш жезва.  Ана мусурманрин община, хашпарайрин, католикрин, евангелиядин килисаяр ава. И конфесийрин регьберри гьукумдин сиясатдин тереф хуьзва. Вирида тигринья, ингилис ва араб чIаларни ишлемишзава.

Эритрея Африкадин виридалайни жегьил­ государство я. ЦIи ада вичин 28 йис къейдда­. Ана экономи­ка вилик тухун патал еке кIвалах тухвана кIан­зава. Россияди уьлкведиз са бязи хилерай куьмек гузва. Алай вахтунда Эритреядин вишдалай виниз жегьилри Россиядин вузра кIелзава. Россиядихъ галаз алишверишдин, экономикадин алакъаяр гегьеншарзава.

             Россиядин векил  яз, валай алакьай менфятлу, хъсан крар гьибур я лугьуз жеда?

— Дипломатвилин везифа хивез къачунвай ксарин кIвалах тоннралди, литрийралди, метрийралди алцумиз жезвайди туш. Ада жу­ван Ватандин итижар хуьн патал гьар йи­къан­ четин ва важиблу кIвалах кьилиз акъуд­зава. Гьелбетда, посолдин кIвалахдин менфятлувал къалурзавай нетижаярни ава. Им­ни, сифте нубатда, жуван государстводин къе­цепатан сиясат агалкьунралди тухудай, адан аслу туширвал, милли итижар, хатасузвал, мулкарин тамамвал, чара уьлкведиз акъатай ватандашрин ихтиярар, азадвилер хуьдай международный праводин ва дипломатиядин алатралди таъминарун я. Вири и уьлчмейралди таъминарун патал чна чун авай уьлкведихъ галаз кьве государство патални хийирлу, менфятлу, амадагвилин ала­къаяр арадал гъуниз куьмек гана кIанза­ва. Къе завай инанмишвилелди лугьуз жезда хьи, Россиядинни Эритреядин арада дуствилин алакъаяр ава ва абур йисалай-суз ге­гьеншни жезва. Тежрибади къалурзавайвал,  дуьньядиз талукь вири зурба месэлайрай кьве уьлквединни фикирар туьш жезва ва сад-садаз мукьва я. Халкьдин майишатдин жуьреба-жуьре хилерай кьве терефдизни хийирлу алакъаяр вилик физва.

             Якъин я, муракаб кIвалахди Квевай еке къуватар, вахтни къакъудзава. Къуватар чка­дал гьикI хкизва? Азад вахтунда Куьн квел машгъул жезва?

— Азад вахт посолдиз авайди туш лагьай­тIани жеда. Вични — къецепатан уьлквейра, муракаб гьалар авай чкада. ЯтIани за жуван гьафтедин кIвалахдин вахт акI тешкилзава хьи, ял ядай гьяд югъ жуван ихтиярда жедай­вал. И югъ за хизандихъ галаз акъудзава, тIебиатдин гуьзел чкайриз сейр ийизва. Гагь-гагь векилханадин къуллугъчияр галаз Яру (Красное) гьуьлел физва. Гьяд йикъара чна векилханадин къуллугъчийриз спортдин, культурадин мярекатар тешкилзава. Гьел­бетда, нянрихъ телевизордиз килигзава, ктабар кIелзава.

             Мукьвал вахтара квез Дагъустан гьихьтинди яз акваз кIандай?

— Сифте нубатда заз Дагъустан абад, муб­лагь донор-регион яз, Россиядин  къакъудиз тежер пай яз акуна кIанзава. Дагъустан инсан­ралди, тIебиатдин, энергетикадин, гьакI маса ресурсралди девлетлу республика я. Ина ахьтин шартIар тешкилна кIанда хьи, герек гьар са агьалидиз вичин алакьунар, бажарагъ, чирвилер къалурдай, абур республика мадни вилик тухун патал ишлемишдай мумкинвал жен. Дагъустанвияр кар алакьдай, зегьметдал­ рикI алай, такьатар, энергия авай ва гьахъвал кIандай инсанар я. Чна вири къуватар Ватандин абадвал патал кардик кутуна кIанда.

__________________________________________________________________________________________________________________________

 КьетIен  везифаяр

Малум тирвал, Россиядин дипломатвилин работникрин югъ 2002-йисалай къейдзава. Дагъустан Республикада Россиядин МИД-дин векилхана кардик кваз 24 йис я. Ам  РФ-дин Гьукуматдин 1996-йисан 19-октябрдин тапшуругъдал асаслу яз тешкилнай. И йисара адаз тарихдин илимрин кандидат Багьаудин Алиева регьбервал гана. 2016-йисан августдилай векилханадин кьиле Амирхан Мегьамеддадаев акъвазнава. Идарада цIудав агакьна къуллугъчийри кIвалахзава. Абурув и йикъара пешекарвилин сувар мубаракзавай РФ-дин МИД-дин министр С. Лаврован тебрикни агакьна.

Дагъустандин векилханади кьетIен везифаяр кьилиз акъудзава. Абур адан ихтияррин  сергьятра аваз Россиядин Федерациядин къецепатан политикадин садвилин принципдал ва Дагъустан Республикадин международный алакъаяр пайгардик кутунин барадай законодательствода тайинарнавай умуми къайдайрал амал авуникай, республикадин мулкуна международный дережадин серенжемар кьиле тухудай чIавуз МИД-дин къурулушдик акатзавай тешкилатриз, дипломатвилин векилханадиз, консул­вилин идарайриз ва междуна­родный  организацийрин патав гвай Россиядин Федерациядин векилханадиз куьмек гуникай ибарат я. ГьакI Россиядин МИД-ди Дагъустандин государстводин властдин органрихъ галаз санал кIвалахун тайинарунни, абур дуьньядин гьалариз, Россиядин Федерациядин къецепатан политикадиз талукь асул месэлайрай вахт-вахтунда хабардар авунни, международный дережадин серенжемриз гьазурвал акунин ва абур дипломатвилин ­жигьетдай таъминарунин карда республикадиз куьмек гунни, вичин ихтиярдик кутунвай месэлайрай хабардар авунни ва аналатический кIвалах тухунни векилханадин хиве ава.

Векилханади гьар юкъуз жуьреба-жуьре месэлайрай Россиядин гражданар, къецепатан уьлквейрин агьалияр ва гражданвал авачир ксар кьабулзава ва абуруз чпин ихтияррин сергьятра аваз тайин тир куьмекар гузва.

Малум тирвал, Дагъустандинни чпи регионда ва дуьньяда тайин тир чка кьазвай къецепатан 5 государстводин арада уртах сергьят ава. Республикади международный крара ва Россиядин къецепатан уьлквейрихъ галаз хуьзвай ала­къайра къвердавай гзаф активни­даказ иштиракзава. Идани чи ве­килханадин кIвалахдин патахъай кье­тIен истемишунар ийизва ва адан къуллугъчийрин хиве вини дережадин жавабдарвал твазва.

Инал са кар мад къейд ийиз кIан­зава. Алай вахтунда дипломатвилин къуллугъдихъ галаз ала­къа­лу идарайра хейлин да­гъус­танвийри агалкьунралди зегьмет чIуг­ваз­ва. Саид Забитова, Мурад Мун­чаева — Къазахстанда, Эскер Жафа­рова — Данияда, Сабир Рамазанова — Иракда, Багьаудин Къурбанова — Египетда, Юсуп Абака­рова — Ливанда, Аслан Азиева — Дубайда, Оксана Эмиралиевади — Францияда, Ири­на Рагьме­тул­лаевади, Мурад Насрудинова — Россиядин МИД-да чпин вези­фаяр гьакъисагъвилелди кьилиз ­акъудзава.

Абад  Азадов