Инсан ава, ам рахада, анжах адаз яб гана бейнида ацукьдай затI­ни жедач. Маса инсан ава, вичиз яб гайидалай кьулухъ, вуна жув ада девлетлу авурди гьиссда. И кьвед лагьай жуьредин ксарик, акьул­лу суьгьбетчийрик  Дагъустандин ла­йихлу художник  Сейфедин  Мигьйеддинан  хва  Сейфединовни акатзава.

 

Ам гьам фадлай кIва­лах­завай, гьамни цIийиз пайда хьанвай, чпин бажарагъдикай уьлкведин культурадин центрайра ва гьатта къецепатан уьлквейрани кваз хабардар, чпин жергеяр къвердавай къалин жезвай дагъустанви художникрин арада вичин тIвар гьуьрметдивди кьазвайбурукай сад я. Сейфедин стхадин са бязи суьгьбетар за мус кхьиз эгечI­най­тIа, рикIел аламач, ам­ма абурукай са кьадарбур 2000-йисара “Лезги газетдизни” акъатнай. Гила адан суьгьбетрин “КIан­да­тIа хъуьруьхъ, кIантIа ваз шехьа” ктаб “ЦIийи Кавказ” дестеди чапдиз гьазурнава. Адай чIу­кар ­чна кIелза­вай­бурун фикирдиз теклифзава.

Ватандин гьисс

Дербентдилай кьибледихъди алатайла, гьар сеферда за жув ватандиз акъатнавайди халисандиз гьиссда. Анлай анихъ зун гьар са къамбукдилай кIанивилелди гъил аладариз гьазур я, таран-тамун гьар са гапIалдин, гьар са къацу пелен акунрикай зи вили яд хъвада. Къуба­ шегьердиз мукьва Буба-дагъ хкаж хьанва, пуд кьил алай дагъ. Рази я: Шалбуз-дагъни туш, Шагь-дагъни, ам­ма Буба-дагъдикайни хъсан гафар пара лугьуз жеда. Адал агакьдалди зи ватан я, адалай анихъ — рангар кьалу, тIебиатни кесиб жезва­. Зи ватандиз лагьайтIа, къацу ранг, фараш уьмуьрдин гинибаш хас я.

 

Хъуьруьн къведай агьвалат

Зунни зи гъвечIи стха (адани залай гуьгъуьниз  Художествойрин академияда кIелайди я) Тифлисдиз хъфизвай. Поезддин ку­педа чалай гъейри мад са яшлу итим ава, ада газет кIелзава. ГьикI ятIани, и яшлу итимди чи фикир ви­чел­ желбна: кIа­лубрай чна ам къажардай кьунай. Кьилелай чIар­ни фейи, гъвечIи са кьуьзек я, чун — же­гьилар, тIуб къалурайтIани хъуьрез гьазур. Академияда чаз анатомиядин курс къвезвай. ЭгечI­на зунни стха, за­рафатдик  кутуна,  и  дисциплинадай чи чирвилер ишлемишна, и касдин кIалубар ахтармишиз, абуруз къимет гуз. Вилер газетдал алай ада чаз гьич са фикирни гузвач. Са кьадар веревирдер авуна, эхирни чун кисна. Яшлу итимдини газет къатна столикдал эцигна, сив кьакьунна, ахпа михьи лезги чIалал лагьана:

— Гьан, гадаяр, куьтягьнани куьне?..

Вучдай кьван? Ламралай аватайбур хьиз амукьна чун. Багъишламиша, чан халу, атIад-муькуьд… Ада чавай жузунар авуна, чна гьадавайни. Гьажибег халу бажарагълу алим, Бакуда нафт гьялдай виридалайни чIехи заводдин кьилин инженер яз хьана. Ада са цIийи къайда жагъурнавай, рикIеллама — “лазерного непрерывного анализа сырой нефти перед крекингом”. И къайдади нафтIадин продукция гьасилунин ери хейлин хкаждай мумкинвал гузвай. Ам Тифлисдиз вичин ахтармишунрай илимдинни практикадин конференциядал доклад ийиз физвайди тир.

Тифлисда вокзалдик чIехи гьуьр­метдивди чара хьанай чун Гьажибег  халудихъ галаз.

 

Терешковадиз акур гъалатI

Школада кIелзавай аял яз, зун сад лагьай дишегьли-космонавтдал зарафатсуз ашукь тир. Гьевесдивди адан шикилар чIугвадай за. Са кIандай заз адан чинин кIалубар, вилер килигзавай тегьер, гуьрчегдиз пелез аватнавай мекер карандашдалди ва я рангаралди чарчел акъудиз. А чIавуз низ чидай, садра заз адахъ галаз гуьруьшмиш хьунни, са шумуд гаф рахунни кьисмет же­дайди…

Кьудкъад лагьай йисарин юкьвар, Горбачеван девир алукьнава, обществода “таза шагьвар” къе­къвезва. Гьа девирда Дагъустандин делегациядихъ галаз зун Москвадиз, культурадин къуллугъчийрин профсоюздин вирисоюздин съезддиз акъатнай. Виликамаз вири гьазурвилер акунай, партиядин обкомда чахъ галаз гъавурда твадай рахунарни кьиле фенай, съезддиз савкьат тухудай икьрарни хьанай. Бес гьихьтин савкьат? Обкомдин секретарди заз теклифна: “Гьан, вун художник яни, вуна Гьамзат ЦIада­садин портрет чIугу. Анжах алахъа, савкьат кутугайди хьурай…”

Портрет гьазурун патал за маркетридин технология хкяна. Маркетри — им вуч лагьай чIал я? Куьрел­ди­­: бинедин кьулунал чпин ранг ва къурулуш гьар жуьредин кIарасдин кьелечI пластинкаяр алкIуриз туь­кIуьрнавай шикил. Ихьтин шикил, ви­­­нелай лакни хъиягъайла, па­ра иер аквада, амма технология зегь­мет­ алайди я, шикил хъсанди хьун па­тал бес  кьадар тежрибани лазим я.

Алахъна зун. Гьазур кIвалах… СтIал Сулейманан портрет чIехи­буруз къалуриз тухвана.

— Яъ, Гьамзат ЦIадасадин портретдин патахъай туширни икьрар хьайиди?

— ГьакI тирни — е? Валлагь, зун дуьз гъавурда акьунач, акахьна…  — атIад-муькуьд…

(Зун Гьамзат ЦIадасадиз кIеве-лай гьуьрмет ийиз вердиш кас я. Амма гьуьрмет авун дасмалчивилиз элкъведайла, къатламишун четин месэлайрикай я эхир.Гьахъсузвилиз ачух­диз рехъ гузвай дуьшуьшра, абур кьабул тавунин лишан яз, жегьилвилер уьмуьрда зай тIи­мил акъатайди туш. Анжах и кар, жегьилвилер авуналди жавабар гун, ви­ридалайни кутугай яракь туширдан гъавурдани зун ава.)

Маса портрет гьазур хъийидай вахт амачир. Москвадиз чна СтIал Сулейманан портрет тухудайвал хьана.

Съезд Союзрин КIва­лин Колонный залда кIватI хьанвай. Пуд лагьай юкъуз чи делегациядални нубат атана. Чун сегьнедиз экъечIна, лазим гафар-чIалар лагьана. Савкьат вахкудай декьикьа алукьайла, СтIал Сулейманан порт­рет гвай зун кIвачери чпи чпелай президиумда ацукьнавай хейлин ксарикай  — вирисоюздин комсомолдин тешкилатдин секретарь Ми­шин­, культурадин министр, Советрин Армиядин политуправленидин начальник, генерал-полковник Епишев, чеб ви­ридаз чизвай Михаил Ульянов, Ио­сиф Кобзон, Нана Брегвадзе — Валентина Терешковадин къаршидиз­ тухвана, портрет за гьадав вугана. Ихьтин икьрар чна авурди тушир, амма вучиз ятIани гьакI хьанай.

Са геренда къимет гузвай те­гьерда портретдиз килигай Терешковади, адалай гъил чIугуна, маркетри технологиядикай, ишлемишнавай кIарасдин жуьрейрикай жузуна. Ахпа портретдин далу пад элкъуьрна. “СтIал Сулейман — XX асир­дин Гомер” гафар кIелна, кьил эляна: “Чида, чида, ван атайди я, гьелбетда…”

Ахпа… Вич лугьумир, за гъалатI ахъайнай кьван: Сулейманан хурудал орден чIуру патал алаз хьана. Ленинан орден чапла патал хьана кIанзавайди тир. За гьакI авунай, ам­ма шикил чпикай ибарат кIа­рас­дин пластинкаяр бинедин кьулунал гъайила, ам гуьзгуьдай хьиз акъатдайди (зеркальное отображение гудайди), гьикI ятIани, зи фикирдиз атаначир. Махачкъалада портретдиз гзафбур килигна, и кар садани кьатIанач,  съезддин президиумда гуьгъуьнлай ам гъилерай-гъилериз фена, садани чуькьнач, анжах Валентина Терешковадиз акуна.

— Гьихьтин хъсан затI хьанва! — ла­­гьанай ада. Ахпа: — Квез вуч ава­тIа­ чидани, орден вичин чкадал алач…

Зи гуьгьуьл михьиз чIур тийизни алахънай ам:

— Гьан, къайгъу авач, къайгъу авач…

Алибег Омаров