Россиядин финансрин министерстводи   чпи чеб кIвалахдалди таъминарзавай  ксариз талукь тир налогрин (пешедай налог)  махсус къайда, 2020-йисан 1-июлдилай башламишна, уьлкведин вири мулкунал кардик кутаз кIанзавайдакай хабар гана.

Ахтармишун патал 2019-йисалай кардик ку­тур чпи чеб кIвалахдалди таъминарзавай кса­рилай налогар къачунин  проект  Россия­дин­ кьуд­ субъектда  — Москвада, Москвадин, Калуга­дин областра ва Татарстанда къуватда ава. Гье­ле алатай йисуз, яни налог кардик кутадайла, ам тежрибадин анжах 4 регионда 10 йисуз да­вам жедайдакай хабар ганай.  Амма, гьеле йис­ни алат тавунмаз, и  налогдин­ къайда вири уьл­кведин мулкунал къуватда твадай къарар кьабулна. Хабар гузвайвал, и кардин себеб ах­тармишунин проектдин сифтегьан нетижайри ам карчийрин арада машгьур тирди къалурун я.

“Тахминан 2020-йисан 1-июлдилай  чун на­логрин и къайда вири уьлкведа кардик кутун­ патал гьазурлухвилин гьалда жеда”, — малумарна финансрин министр Антон Силуанова и месэладиз талукь яз. Гьа са вахтунда, гьатта Го­сударстводин Думадин бязи депутатрини кваз и налог халкь тарашдайди, адан агьвал­лу­вал агъуз авуддайди, гьич герек авачир­ди яз гьисабзава, яни ада гьуьжетар арадал гъизва­.

ЦIийи жуьредин налогдин   кьетIенвилер  чна са жерге документрай ахтармишна ва къе абурухъ галаз танишарзава.

Чпи чеб кIвалахдалди таъминарзавайбур патал налог. Ам вучтинди я?

Документрал асаслу яз, “пешекар къазан­жийрилай къачузвай налог” тир адаз халкьди “чпи чеб кIвалахдалди таъминар­за­вай­бурун налог” лугьузва. Им алай вахтунда кар­дик квай ва я идалай вилик хьайи са налогдизни ухшар тушир къайда я. Ам репетиторар, михьивилердайбур (уборщицаяр) ва гъве­чIи аялрихъ гелкъвезвайбур патал кардик кутур кьезил къайдадихъ галаз ка­ка­да­рун дуьз туш — абуруз  налогрин рекьяй рухсатдин вахт давамарнава ва налог гьелелиг  тагудай ихтияр ганва. И агьалийризни чпи чеб кIвалахдалди таъминарзавайбур­ лу­­гьуз­ва, амма налогрин шартIар ана масабур я.

Месела, сантехник Алиди кьилдин кас яз (физ­лицо) кIвалахзава: ам инсанрин кIва­лера сантехника, кафель эцигдай устIар я. Вичин кIва­­­­л­ахдин гьакъи ада электронный картадилай картадиз ракъуруналди къачузва. Гьар гъилера ада пул рекье тваз кIанзавай муьш­те­рий­ривай гузвайди куьн гьакъи ятIа кхьин тавун­ тIа­­­­лабзава. ГьикI лагьайтIа, Алидиз вичел шак атана кIанзавач. Али гьахълуни я: ада ви­чин къа­­­­занжийрилай 13 процент налогар гун ва декларация ацIурун лазим я эхир. Эгер им адан гьа­­мишан кеспи ва авай асул къазанжи ятIа, ада вич карчи яз (ИП) регистрация авуртIа хъсан я.

Мисал яз, сантехник Алиди йиса 360 агъзур манат къазанмишзава. Идакай ада  46 800 манат налог яз (физлицодин къазанжийрилай налог)  гун лазим я. Ада ам, гьелбетда, гузвач. И вахтунда адаз ФНС-ди (налогрин къуллугъди) лугьузва: “Али, налогар це!”. Алиди, ажугълудаказ килигна, кепекни гузвач. Сад л­а­гьайди,  и кар муракабди я, 46 800 манат гуз гьайифни къвезва. ИП регистрация ийизни кIанзавач: кассаяр, жермеяр, гьахъ-гьисабар… Ихьтин вахтунда ФНС-ди лугьузва: “Хьурай, акI ятIа,  за ваз  кьезил къайда туь­кIуьрда, ваз са кIусни инжиклувал тежедайвал, кьилинди — са тIимил хьайитIани налог це”. Алидиз маса чара амукьзавач, ам рази жезва.

Гьа икI, ФНС-ди сантехник Али хьтин пеше­карриз цIийи жуьредин — пешедин къазанжийрилай къачузвай налог туькIуьрнава. Адан макьсад чпи чпиз кIвалахзавай ва налогар та­гузвай (багьа ва четин тирвиляй)  ксар “хъендикай” хкудун я. Идахъ галаз сад хьиз, на­ло­гар гунин цIийи къайдадал  ИП яз регистрация авунвай, амма акьалтнавай пар кьезилариз кIанзавай ксаривай элячIиз жеда. Эгер цIийи жуьре налогдал элячIайтIа, кьилдин ксар — НДФЛ, ИП лагьайтIа — ада алай вах­тунда къазанжийрилай гузвай вири жуьре­ налогар гуниз мажбур жедач. Яни шар­тIу­нин дизайнердивай, фотографдивай, дерлекчидивай ва я сантехникдивай чеб чпи кIва­лах­далди таъминарзавай ксар яз регистрация ийиз ва гъвечIи са налог гуз жеда, гьисабзава­ пешекарри. И налогди гьакIни страховой взносар къуватдай вегьезва — абур гун лазим же­дач­.

И налог гун патал чпи чеб кIва­лах­далди таъминарзавайбур вужар яз гьисабзава?

Ихьтин налог гуз жеда:

—            кьилдин карчияр (ИП) яз регистрация тавунвай ва къуллугъар тамамарзавай, я тахьайтIа  чпин гъилералди туькIуьрнавай  са вуч ятIани маса гузвай ксаривай, гьазуран  шей маса къачуз-хгузвайбур квачиз;

—            бизнесдал машгъул  ва виликдай маса къайдада налогар гуз кIвалахзавай ИП-ривай. Абур ИП яз амукьда, амма  УСН ва ЕНВД-дал ваъ, цIийи къайдадал алаз.

Ингье мад важиблу шартIар: абурухъ зегь­­метдин икьрардал бинеламиш яз кьабулнавай къуллугъчияр хьун лазим туш; абуру  цIийи жуьреда налог гузвай ксар яз регистрация ийидай  арзаяр  чпи кIвалахзавай региондин инспекциядиз гана кIанда.

ЦIийи къайда ишлемишиз жеда: текстер кхьизвайбурувай, сайтар туькIуьрзавай­бу­рувай, санай масаниз пар чIугвазвайбурувай, квартирайра ремонтар ийизвайбурувай, кIва­лера кIвалахзавай дерлекчийривай, заказрин бинедаллаз ширинлухар гьазурзавайбурувай, пулдихъ кIвалин гьайванрихъ гелкъвезвайбурувай ва икI мад — эгер вири шартIарал амал ийизватIа. Мадни и къайда  чпин квартираяр  гьакъидихъ кирида вугузвайбур патал  къулай я. ИкI абуру авайдалай са кьадар тIимил пул налог яз  гуда.

Нивай и къайдадал элячIиз жедач?

Ихьтин налог агъадихъ галай сиягьда къалурнавай кеспийрал машгъул ксаривай ва ИП-ривай гуз жедач:

—            акцизар къачун ва я чарасуздаказ маркировка эцигун лазим тир шейэр маса гузвайбурувай;

—            шейэр ва эменнидиз талукь ихтиярар къачуз-маса гунал машгъулбурувай;

—            чиликай менфятлу шейэр хкудунал ва маса гунал машгъулбурувай;

—            тапшуругърин икьрарар, комиссияр ва агентвилин гьакъияр;

—            шейэр агакьарзавайбурувай (курьерар) ва шоферривай, муьштеридивай нагъд пул къачузвай ва ахпа ам маса гузвайдав вах­кузвай. И къайда абурувай ишлемишиз же­да, анжах эгер маса гузвайда кассадикай менфят къачуз ва муьштеридиз чек гуз хьайитIа.

Чпи чеб таъминарзавайбур патал тайинарнавай налогдин ставкаяр

Пешедай  къвезвай къазанжийрилай налог агъадихъ галай ставкайрай гуз жеда:

4% — эгер пул кьилдин ксаривай къачуз­ватIа;

6% — эгер пул ИП-рилай ва компанийрилай къвезватIа.

Са касдивай вичи тамамарай кIвалахдай гьакъи кьилдин ксаривайни, карханайривайни къачуз жеда. Анжах налогдин кьадар  гьардавай гьар жуьреда гьисабда.

Гьихьтин къазанжийрилай гун лазим жеда налог?

ЦIийи жуьредин налог  пешедин сергьятра­ аваз  къвезвай вири жуьредин къазанжийрилай­ гун лазим жеда. Электронный картадиз­ къвезвай вири пулунилай ваъ, анжах муьштериди гузвай гьакъидилай. Куьне ракъурзавай ва картадиз къвезвай пулунал датIа­на гуьз­чивал авун, комиссияр кьун и законди фи­­кир­да кьунвач. МасакIа лагьайтIа, кIвал кирида вугунай,  ширинлухар  маса гунай гайи пулу­нал налог илитIда.  Мукьва-кьилидилай атай ва­ дустунивай бурж яз къачур пулунилай — ваъ.

Махсус къайдадик гьихьтин къазанжияр акатда?

Ингье картадиз атун мумкин тир, амма чпе­лай 4 % налог кьан тийидай къазанжийрин сиягь:

—            зегьметдин икьрардин бинедаллаз гузвай мажиб;

­—            алай вахтунда кIва­лах­далди таъминарзавай касди  гр­ажданвилинни ихтияррин икь­рардин бинедаллаз гузвай мажиб;

—            къуллугъар тамамарунин икьрардин бинедаллаз ва я виликан кIвалахдалди таъ­минарзавай касди гузвай пул, эгер кIва­­­лах­­­дилай элячIайдалай кьулухъ 2 йис вахт алат­навачтIа.  Яни киридин икьрардаллаз тамамарзавай кIвалахдилай цIийи къайдадал садлагьана элячIиз жедач;

—            хсуси эменни — телефон, парталар, ме­бель маса гана жезвай пул;

—            тIебии къайдада къвезвай къазанжияр, месела, гьахъ-гьисаб бартердин къайдада авунин нетижада;

—            репетиторрин, аялрихъ гелкъвезвайбурун ва я уборщикрин къазанжияр, эгер абур регистрация авунватIа ва налогрин рухсатар ишлемишзаватIа;

—            юзан тийидай эменнидин ихтиярар масадав вугун ва истемишунрин ихтияррилай элячIун. Месела, цIийи дараматда авай квартира маса гун;

—            уставной капиталда авай пай маса гун;

—            ихтибардин бинедаллаз идара авунин икьрардай къвезвай пул.

Арбитражный управляющийрин, къимет гузвайбурун, нотариусрин, адвокатрин ва медиаторрин пул.

Ихьтин дуьшуьшра маса налогар гана кIанзава.

Вини кьилин кьадар

Пешедай къвезвай къазанжийрилай налог анжах а ксаривай гуз жеда, нин дуллух йиса 2,4 миллион манатдилай виниз туштIа. Им тахминан са вацра 200 агъзур манатдиз барабар жезва, амма гьар вацра  и кьадар къазанжияр атун шартI туш. Месела, са вацра 20 агъзур ма­нат хьайитIа, муькуьда 400 хьун мумкин я.

Амма эгер  йисан эвелдилай атай пулунин кьадар 2,4 миллион манатдилай алат­на­ватIа, цIийи къайдадай налогар гудай ихтияр амукьдач. Налогрин идаради и кардал гуьзчивалда. И кьадардилай гзаф пул агакьай дуь­шуьшра кьилдин ксари 13 процентдиз ба­рабар налог гун лазим жеда.

ЦIийи къайдада декларация гьикI гуда?

Чпи чеб кIвалахдалди таъминарзавайбурун налог гудайла, декларацияр ацIурун лазим жезвач. Маса  документарни агакьарун герек къвезвач.

Касса герек яни?

И къайдада касса герек туш. Пешедай къвезвай къазанжийрилай налог гузвай я кьилдин ксари, я ИП-ри онлайн-кассаяр  маса къачун, кирида кьун ва регистрация авун лазим жезвач.  Амма чекар туькIуьрун герек я: абур я электронный къайдада, я принтердал чапна гуда. Вири и крар ФНС-дин “Зи налог” приложенида фикирда кьунва.

Страховой взносар тагайтIа жезва

ЦIийи къайдадин виридалайни важиблу шартIарикай сад  чарасуз тир страховой взносар къуватдай вегьин я. Гьам кьилдин ксар, гьам карчияр медицинадин ва пенсионный фондуниз гузвай тайин кьадар взносрикай азаднава. Месела, 2019-йисуз  налогрин гьи къайдада аваз кIвалахиз хьайитIани, и рекьериз ИП-ри  агъа кIан 36 238 манат гун чарасуз я. Амма цIийи къайдадал элячIайтIа, регистрация авур йикъалай абур кардикай хкудда, гъавурда твазва пешекарри. Амма ихьтин  дуьшуьшда, яшдив агакьайла, анжах социальный  пенсия гуда, гьамни — амайбурулай 5 йисан геж.

ЦIийи къайдадал гьикI элячIда?

ЦIийи налогдал элячIун ва къазанжийрилай 4 процент пул гун патал мобильный “Зи налог” приложенида регистрация авуна кIан­да.  Лазим жезвай документар: арза, паспортдин делилар, шикил. ГьакIни и кар ФНС-дин­ официальный сайтда авай “Хсуси кабинетдин” куьмекдалди ийиз жеда.

ЦIийи къайдадал элячIун чарасуз авуна кIанзавай — ваъ, гуьгьуьллудаказ ийидай кар я.

Налогдай гайи пул гьиниз фида?

И пул регионрин бюджетриз рекье твада, ни гьина кIвалахзаватIа, — гьа региондин. Фе­де­ральный бюджетдиз физвач. Тайин кьадар пул медицинадин страхованидин фондуниз чара ийида.

Пешекарри гъавурда твазвайвал, цIийи жуьредин налог гунин къайда асантди ва агьа­лияр патал кьезилди хьун лазим я. Амма гьакъикъат гьихьтинди жедатIа, чаз анжах са шумуд йисалай аквада.

Жасмина Саидова