Чи суварар
“Лезги газетда” алай йисуз акъатай “КIаруда хьайи агьвалат” макъала кIелайла, зи рикIел вич 47 йисуз яшамиш хьайи зи хуьруьнви шаир ва манидар Мирзебутай хтана. Ам СтIал Сулейманан хъсан таниш тир. 2016-йисуз за адан шииррин кIватIал — ктаб чапдай акъудна, хтулрал агакьарнай…
Макъалада ихтилат пIинийрин суварик (бязибуру “КIару” лугьузва) цлахъви ашукь, буьркьуь Рагьимакайни манияр лугьунай адахъ гьуьжетдиз экъечIай кIелеви рушакай физва. Газет кIелзавайбур мадни гъавурдик хьун патал заз адан бинедаллаз бязи цIийи делилар алава хъийиз кIанзава. Мирзебутаяни Рагьима рушаз лагьай жавабрин чIалар са тIимил чеб чпиз мукьва ва ухшар я. Абур ктабдани гьатнава. Абурукай ахпа рахада.
ПIинияр хъсандиз дигмиш хьайила, адет яз, июндин 10-далай анихъ чина колхозчийриз, зегьметдин йикъарай, гьар садаз нумраярни яна, пIинидин тарар пайдай. И кардизни чна “бахчаяр паюн” лугьудай, гьарда вичин бахчадин иесивал ийиз эгечIдай. Ахпа Хучни, Агъул, Хив, Кьурагь патарай зуьрнейринни далдамрин ванер кьилеллаз улакьраваз, балкIанраллаз, маниярни лугьуз-лугьуз, инсанар пIинияр атIуз багълариз къведай. Колхоздин правленидинни парткомдин къарардалди абур багълариз, кьилди къачуртIа, Хъвалашан тегьне, Турвакьрин сив, ТIасан багъ, Муькъуьн векь, Жаферан чка, Эседулагьан чка тIварар алай участокриз рекье твадай. Мугьманрихъ колхоздай векиларни агалдардай. Гьа икI, алатай асирдин 50-51-йисарилай гатIунна, Курхуьруьн багълара “ПIинийрин сувар” кьиле тухуз эгечIна. Амма макъалада лагьайтIа, 30-йисар къалурнава. А вахтара колхозни бегьемвилелди арадиз атанвачир. Сувар гьар йисуз тухунин кар алай чка и багълар хьанай. Инаг чIехибуруз, къвез-хъфидайбуруз къулай чка яз гьисабнай. Яваш-яваш и адет патав гвай Алкьвадрин, Сейидринни Кьасумхуьруьн багъларин сергьятризни акъатиз башламишна. Кьуршахар кьадайбурун, балкIанраллаз чамарардайбурун, зуьрне-далдам язавайбурун акъажунар инрани жедай. И суварик зунни хьанай, гьавиляй ина кьиле фейи гьуьжетрин акъажунрин шагьидвал ийиз жеда. Мугьманри чпиз пIинияр алай тарар маса къачудай. Вирида пIинияр атIудай, къужгъурар, зимбилар ацIуриз, кIвализ гьазурдай. А вахтунда колхоздин председатель рагьметлу Та-гьиров Рамазана, мугьманрин патав физ, абуру вучзаватIа, кефи хайи кас аватIа, ахтармишдай, гуьгьуьл къачудай. Юкъуз пIинияр атIуз тарара жезвайбуру рагъдандилай лап геждалди, демер кутуна, шадвилердай. Какахьна кьуьлердай кьве патан жегьилри, гзафбур таниш жедай…
Ашукь Рагьиман, Мирзебутаян ва кIелеви рушан гьуьжетрин лугьунар “муькъуьн багъда” (кьветIин къаншарда авай) хьайиди ашкара я. Селлер атайла, цин къуват гьар сеферда гзаф жез, пIинидин багъдин чIехи пай ци тухвана, аламай кьураматдин тIимил чкадал 3-4 хизандин кIвалер ала исятда.
Кьве ашукьди ва таниш тушир викIегь ашукь руша вацIун кьилел, суварик лагьай манияр чеб чпиз ухшар ва мукьва я, пудани са тегьерда фагьум-фикир авурди хьиз аквазва. Бязи бендер за газет кIелзавайбурун фикирдиз гъизва (абурни ктабда гьатнавайбур я).
Бутай:
Тарал алай лацу пIини,
Ам сериндик кьурачир жал.
Вад виш манат мад гудай за,
Яраб вун заз гудачир жал?
Руш:
Тарал алай лацу пIини,
Ам сериндик кьурадайд туш.
Мад са вад виш гайитIани,
Бубади зун ваз гудайд туш.
И арада Цлахъ Рагьима, кьарай кьаз тахьана, мани лугьузва.
Цлахъ Рагьим:
Тафтуналлай лацу гъилер,
Яраб абур аквачир жал.
Агъдин перем алай хала,
Яраб вун заз гудачир жал?
Руш:
Тафтуналлай лацу гъилер,
Тарцяй абур аквадайд туш.
Буьркьуь вилер авай гада,
Бубади зун ваз гудайд туш.
Инал Рагьима лагьана: “Мирзебутай, вуна лагь, зи гуж акакьдач”.
Бутай:
Тарал алай лацу пIини,
Ам ракъиник кьурачир жал.
Кьве агъзур кьван пул гудай за,
Вун гила кьванни гудачир жал?
Руш:
Тарал алай лацу пIини,
Ам ракъиник кьурадайд туш.
Кьве агъзур кьван гайитIани,
Бубади зун ваз гудайд туш.
Бутай:
Агъдин перем алай хала,
Ваз гадаяр килигзава.
Бубади вун заз гуз хьайтIа,
За вахъ тупIал акалзава.
Руш:
Тарал алай лацу пIини,
Ам тIанурда кьуразава.
КIани кьадар пул гузватIа,
Бубад анжах зун ваз гузва.
Халкь вири хъфиз гьазур тир. Руша Бутаяз инал гьуьжетар акъвазарун хъсан тирди лугьузва.
Руш:
Жегьилари сер гадардай
И Курхуьруьн къацу дугун,
Инжиклу тахьуй халкьар,
Чаз хъфидай ихтияр гун.
Бутай:
Чал экуь рагъ алукьнава,
ПIинид багълар, руквад рекьер.
Саламар лагь куь патариз,
Югъур хьуй квез хъфир сефер.
Гьа идалди гьуьжет акъвазарна, халкьар гьар патахъди хъфена. ПIинийрин сувар агална.
Райсудин Набиев
