Руьгьдай аватдалди, къавалай кукIвахъди аватун хъсан я.
“Лезги газетдин” 2019-йисан 5-декабрдин 49-нумрада чапнавай литературадин отделдин редактор, бажарагълу журналист Мердали Жалилован “Ни чIурзава чи руьгьдин гьуьл?” кьил ганвай макъалада лап кьетIен месэла, дидед чIалан михьивал, деринвал руьгьдин завалрикай хуьнин месэла вилик эцигнава.
Руьгь чIур тахьуй, руьгьдай ават тавурай! Руьгь кьвед лагьай нефес я. Руьгь гъвечIи чIавалай кутуна кIанзавайди я аялдик. Руьгьдин бине диде- буба, мектеб, жемият, махлукьатда акур-такур я.
Машгьур педагог А.С.Макаренкоди лагьайвал, аял къугъунра гьикI ятIа, чIехи хьайила, вичин кIвалахдани гьахьтинди жеда. ГьакI хьайила, аял ачухдаказ рахаз, вичин фикирар лугьуз, къугъунрал рикI алаз, чIехидан вил алаз вердишарна, руьгьламишна кIанзавайди я. Руьгь квай аял чIалаз ачух жеда. Эгер аял, чIехидан вил алачиз, вич-вичин ихтиярда хьайитIа, адай нагьакьан амаларни гзаф акъатун мумкин я.
Советрин девирда виридаз юкьван умуми образование хьана кIанда лугьудай. “Пудар, гьикI хьайитIани, ядайди я” — женжелри кьатIунна и бушвал. ИкI кIелунриз руьгьдай кьецI гана, илимдин тарцин дувулар бушарна. Гьа чIаван пудар къачур аялрикай, гьа надинжрикай гила диде-бубаяр, насигьатчияр хьанва, тербияламишиз алахънава чпин аялар — хтулар гьа чпин жуьреда. Вуч насигьат, чирвилер гурай ахьтинбуру — чпиз бегьем чирвилер, тербия тахьанвайбуру! Бес им руьгьдин кьеривал тушни? Гьа икI, руьгьдин гьуьл башламишна йикъа-йикъа са чIарчIин кьери жез. Руьгьдиз кьери хьун — им къайгъусуз хьун я. Къайгъу амач гила кIелнай, кIелначир, аял гьиниз фена, адаз вуж акунай — акуначир, гьихьтинди я аялдал алай тIвар. ТIварарни я гьа-а аялриз гузвайбур, дамахдинбур, сарсахбур…
Чун, чи лезги халкь масадбуруз гьуьрмет-хатур, хуш рафтарвал ийиз алахъдайбурукай я. Аялрал милли руьгьдихъ галаз гьич са алакъани авачир гьар жуьредин тIварар хьун — им дуствилин, еке гьуьрметдин ишара яз кьун ятIа? Виликдай аялрал Владимир лугьудай тIвар эцигун муд хьанвай, Ленин буба хьтин машгьурди хьун патал хва. Яраб жедай кар я жал? Хтун тарцин хилерикай пIинидин галгамар куьрсаруналди, адакай пIинидин тар жеда жал?!
Гила чеб акьулдиз дигмиш хьанвайла, гьахьтин тIварар ганвайбурукай сада-кьведа кьванни чпел алай ажайиб тIварар хушунал-ди дегишарна, чпин тухумриз талукь тIварар эциг хъувунайтIа, ажеб жедай. Тухумдин тIварцIи руьгь тухарда: жуван диде-буба, мирес-варис, хала-халу, архаяр руьгьдай жуван къвалав гваз хьун бес еке бахт тушни!
Аялрик руьгь гъвечIи чIавалай кутуна кIанда чирвилералди, жуван хсуси чешнедалди, тарихдай, уьмуьрдай къачунвай мисалралди, кар — кIвалахдалди, хъсан кIвалах авурла, аялдин тариф авуналди ва икI мад.
Нурудин Насруллаев,
писатель, РД-дин лайихлу муаллим
