И йикъара “Дагъустан” РИА-дин  майдандал гзаф кваритирайрикай ибарат кIвалерин Фондунин Дагъустанда авай оператордин руководитель  Ме­гьамед  Алиев  республикадин СМИ-рин векилрихъ галаз гуьруьшмиш хьана ва 2019-йисуз авур кIвалахдин нетижайрикай  суьгьбетна.

2012-йисан декабрдиз Госдумади гзаф квартирайрикай ибарат кIвалер бинедилай, яни  капитальнидаказ ремонт авунин кIва­лах финансламишдай къурулуш туь­кIуь-ру­нин гьакъиндай закон кьабулнай. И рекьиз гьар вацра гана кIан­завай гьа­къидин кьадар ва и кардал машгъул жедай операторар (взносар кIва­тIунал ва талукь рекьериз харж авунал машгъул жедай) регионри чпи тайинарун лазим тир. ЦIийи закон кьабулдалди ихьтин кIвалер ремонт авуниз пулдин такьатар ЖКХ-дин фондуни­ чара ийизвай. Гила лагьайтIа, ам анжах лап куьгьне, хаталу кIва­лера яшамиш жезвай агьа­лияр цIийи кIвалериз куьчарунин месэладал машгъул я.

2014-йисан 1-августдилай  гзаф квартирайрикай ибарат кIвалерин иесияр тир россиявийри абур капитальнидаказ ремонт авунин рекьиз  взносар гуз башламишна.

Капитальный ремонтдин программа кардик кутунин асул макьсад яшайишдин кIвалерин фонд яшамиш хьун патал хаталу гьалдиз татун патал кутугай гьалда аваз хуьн я.

Санлай къачурла, алатнавай кьуд йисан (2019-йисалди) нетижаяр ахтармишайдалай кьулухъ РФ-дин Счетный палатади баян гайивал, регионрин капремонтдин программайривай чпин менфятлувал къалуриз алакьнавач. Счетный палатади гьисабзавайвал, яшайишдин кIвалерин фонд алай вахтунда авай гьал неинки хъсан хьанвач, бязи чкайра ам гьатта авайдалай са кьадар пис гьалдизни атанва. ИкI, Рос­статди ва Минстройди кIватI­навай делилралди, программа кардик квай девирда, сан­лай­ къачурла, 66-70 процентдин куьгьне хьанвай яшайишдин кIвалерин фонд авай гьал хъсан  патахъ дегиш хьанвач.

И кардин себебар, лугьузвайвал, финансар  бес кьадарда ва идара ийизвай къайда дуьзди тахьун я.

Дагъустан Республикада  капитальный ремонтдиз пул кIватIунихъ галаз алакъалу гьалар гьеле  сифтедилай четинбур тир лагьайтIа жеда. Сифтегьан йисара  республикадин анжах 7-8 процент агьа­лийри (гзаф квартирайрикай ибарат кIвалерин иесийрикай) тайинарнавай къайдада взносар гузвай.

Къенин юкъуз и делил,  Мегьамед Алиева хабар гайивал, 58 процентдиз барабар я. Адан гафарай малум жезвайвал,ихьтин дережадив сифте нубатда Каспийск, Избербаш ва Дербент шегьер­рин гьисабдай агакьнава — инра  коммунальный ва яшайишдин вири гьакъияр сад тир счет-квитанциядик кутунва. МасакIа лагьайтIа, агьалийри коммунальный амай  къуллугърай пул гудайла, абурухъ галаз санал капитальный ремонтдин гьакъини къачузва. Алатай йисарани кIвенкIвечи чкадал алай Дербентда, мисал яз, капремонтдин пул таганмаз, коммунальный маса рекьериз гузвай пул кьабул тийиз хьайи дуьшуьшарни авай.

Гьар гьикI ятIани, малум жезвайвал, тахминан са пай агьалийри  капитальный ремонтдиз  пул гунин къайда кьабулнавач, адаз ихтибарзавач.

И кардихъ себебар авачизни туш. Месела, Фон­дунин операторри дамахдивди малумарзавайвал, Дагъустан Республикада капитальный ремонтдиз къачузвай взносрин кьадар гъвечIибурун жергеда ава. 2019-йисуз са кв. метрдиз 5,40 манат къачуна.

Гьа са вахтунда Санкт-Петербургдин  агьалийри идалайни тIимил взносар  гузва — гъавурда твазвайвал, абуруз государстводин патай куьмек ава: шегьердин бюджетди и рекьиз пул чара ийизва. Дагъустанвийрин агьваллувилин дережа,  центральный  регионрив гекъигайла, кьве сеферда агъузди, бейкарвилин дережа виридалайни винизди тирди  важиблу яз гьисабзавач жеди.

Мад са важиблу делил, чи республикада  государстводи игьтияж авай агьалияр  пулсуздаказ квартирайралди таъминарунин къайда (чIехи пай регионра ихьтин программаяр нетижалудаказ кьилиз акъудзава) михьиз квахьнаваз 20-30 йисар алатнава  лагьайтIа жеда. КIвалер агьалийри, яргъал йисара зегьмет чIугуна, хсуси такьатрихъ маса къачузва. Амма цIийи квартира ишлемишиз вахкайдалай кьулухъ 5 йис алатнамазди, адаз ка­питальный ремонтдин пул це лугьузвай квитанци­яр къвез башламишзава.

Гьа са вахтунда кIвалериз технический рекьяй­ къуллугъ авунай къачузвай гьакъидин кьадарни гъвечIиди туш. 70-йисара эцигнавай ва алай аямдин истемишунрив кьан тийизвай кIвале авай квартирадайни  цIийи жуьредин кIвалера авайдай сад хьтин гьакъи къачун дуьз яни? Шегьердин абур чIур­­завай лап куьгьне кIвалера, 30 йисалай нубат агакьна, ремонт авун патал пул гунихъ метлеб ава­ни?  Анра датIана чIур жезвай  инженервилин коммуникацийриз вуч авун лазим я?  Суалар мад ва мад ава. Абуруз гузвай жавабар, гьайиф хьи,  инанмишардайбур туш.

Гьа са вахтунда, Мегьамед Алиева лугьузвайвал, капремонтдин пул эсиллагь гудач лугьузвай ва и кардиз амайбурузни эвер гузвай ксарин кьадар къвердавай тIимил жезва.

“Хъсан патахъ дегишвилер хьанватIани, чун алатнавай вад йисан вахтунда агьалийри гьич сад­рани капремонтдин пул тагай дуьшуьшрални гьалтзава. Ихьтин вахтара чун такьатар суддин куь­мекдалди къачуниз мажбур жезва. ГьикI ла­гьайтIа, кIвал аварияр жедай гьалдиз атайдалай кьулухъ туькIуьр хъийиз алахъдалди вахтунда  ремонт авун асант я”, — лугьузва ада.

Гьелбетда,  вахтунда къайгъу чIугурла, четин гзаф месэлайрин вилик пад кьаз жеда. Гьа са вахтунда кIвалерни гьар жуьрединбур ава эхир.

Гзаф квартирайрикай ибарат кIвалер (вири жуьредин) ишлемишдай вахт вини кьил 150 йисаз барабар ятIани, бязибур, са пай вахт алатайла­ни, лап усал гьалда жезва. Шегьердин акунар чIур­завай ва чпиз къуллугъ авун лап багьаз акъваззавай  ихьтин кIвалер (асул гьисабдай 5 мертебадив агакьдалди) ремонт ийидалди, абурун чкайрал цIийи, алай аямдин истемишунрив кьадайбур хкажун хийирлу яз гьисабзава. И жигьетдай  “реновациядин” программаяр са жерге регион­ра гъиле кьунва ва и кар давамни жеда.

М.Алиева къейд авурвал, яргъал йисар фикирда кьунвай программадилай гъейри, гьар регионда куьруь вахт (йис) патал гьазурзавай прог­раммаярни ава. Адак гьи кIвалер кутадатIа,  гьар муниципалитетда тешкилзавай комиссияди тайинарзава.

Мярекатдал малум хьайивал, программа къуватда гьатай 2014-йисалай инихъ Дагъустанда 283 кIвал ремонтнава, 40 агъзур агьалидин яшайишдин­ кIвалерин шартIар хъсан патахъ дегиш хьанва.

“Алай йисуз  программадин пландик  гзаф квартирайрикай ибарат 50 кIвал кутунвай, анра къав де­гишарунин, кIвалин винел пад ва лифтер ремонт авунин кIвалахар тамамарна. Программадин кьвед лагьай паюник кваз  51 кIвал ремонт авунин кIвалахар кьиле тухуда, 22 кIвалин къавар, 42 лифт  дегишарда, инженервилин  ва коммунальный къурулушар цIийи хъийида”, — лагьана М.Алие­ва. Ада хабар гайивал, гзаф квартирайрикай ибарат кIвалера 2020-йисуз тади гьалда лифтер дегишарун патал алукьзавай йисан бюджетда алава 100 миллион манат пул фикирда кьунва­.

Эхирдайни рикIел хкин, набут ва яшлу (70 йисалай виниз яшар авай) ксаривай капитальный ремонтдиз гайи взносрин пул субсидия яз вахчуз же­дай кьезилвал къуватда ава. Амма эвездин пул абурувай анжах гьакъи тамамдаказ гайидалай кьулухъ вахчуз жеда.

Жасмина  Саидова