Ноябрдин эхирра РФ-дин Президент Владимир Путин Дагъустандин Кьил Владимир Васильевахъ галаз  кIвалахдин рекьяй гуьруьшмиш хьанай. Арада хьайи суьгьбетдин асул месэлаяр регионда производство виликди тухуниз, гъвечIи бизнесдиз куьмек гуниз ва инвестицияр желб авуниз талукьбур тир  лагьайтIа жеда. Гуьруьшдин нетижайрикай республикадин журналистриз алатай гьафтеда “Дагъустан” РИА-дин майдандал кьиле фейи  пресс-конференциядал  РД-дин экономикадин ва мулкар вилик тухунин рекьяй министр Гьажи Султанова суьгьбетна.

• Гьажи Русланович, малум тирвал, Президентдихъ галаз хьайи гуьруьшдал Дагъустан патал хцибур тир месэлайрикай рахана. Государстводин Кьилиз гьихь­тин агалкьунрикай хабар гана?

—  Квез малум тирвал, алай вахтунда субъектрин кьилерин кIва­лахдиз, 15 тереф фикирда кьуна,  къи­мет гузва. Гьа жергедай яз —  яша­­­йишдинни экономикадин ре­кьяй авай гьалдай. Алатай йисуз чна 625 миллион манатдин кьадарда аваз грант къачунай. Алай йисан делиларни асул гьисабдай хъсанбур я. Гьаниз килигна, чна и йисузни грант къачуник  ва республикади кьунвай чка хъсанаруник умуд кутунва.

• Гуьруьшдин нетижа яз, региондиз куьмекдин алава такьатар чара авун мумкин яни?

— Регионрин кьилерин кIвалах­диз къимет гунин нетижада гъалиб хьайибуруз премияр гун фикирда кьунва. Адан санлай къачур кьадар 50 миллиард манатдиз барабар я. Алатай йисав гекъигайла, республикада яшайишдинни экономикадин жигьетдай гьалар хъсан патахъ дегиш хьанва. И кар давамни жезва, яни йисалай-суз гьалар авайдалай хъсан хьун лазим я. ЯтIани, тайин рекъемрикай ва агалкьунрикай лугьун гьелелиг фад я.

• Гуьруьшдал региондин Кьили республикадин карчийри  властдиз ийизвай ихтибар артух, гъвечIи ва юкьван бизнесдин карханайрин (МСП) ва и рекье ийизвай госзакупкайрин  кьадар  гзаф хьанвайдакай лагьанай. И месэлаяр ачухарайтIа, жедани?

— Госзакупкайрин рекьяй алай вахтунда, дугъриданни, гзаф кьадар серенжемар кьабулзава. ИкI, месела, государстводин контрактра иштиракзавай гъвечIи ва юкьван бизнесдин карханайрин кьадар 46,7 процентдин виниз хьанва.  Субъектриз къимет гузвай делилрикай ла­гьайтIа, инал гъвечIи ва юкьван бизнесдин карханайра кIвалахза­вай­бурун кьадар виниз хьуникай рахазва. Эгер МСП-дин хиле машгъулбурун кьадар гзаф хьуникай лагьай­тIа, алай йи­суз и рекье зегьмет чIуг­ваз­­вай­бу­рун кьадар 2800 касдин артух хьанва. И кардиз  экономика  “алцифару­низ”, яни хъендикай хкудуниз талукь яз тухузвай сиясатди таъсирна ла­гьайтIа жеда.

Инал, чешне яз, меморандумдал къулар чIугунвай  автозаправкайрин станцийрикай лугьуз жеда.   Са шумуд югъ идалай вилик кIва-чин къапар гьазурзавай хилерин векилрихъ галазни месэлаяр веревирдна. Чун кIвачин къапариз талукь хел патал лазим тир къурулушар туькIуьриз гьазур я.

ГьакIни карчийриз са жерге кьезилвилер ва къулай шар­тIар теклифзавай “Каспийск” ТОСЭР-дикай кьетIендаказ  лугьуз кIанзава. Иник чилин налогдайни, тешкилатрин эменнидилай къачузвай налог­дай­ни­ 0 ставка теклифун ва са жерге ма­­­­са месэлаяр акатзава. Бизнес кьиле ту­хун патал вири къулайви­лер­ арадал гъанва. Малум тирвал, Каспийскдин мулкунал инвестицийрин “Уйташ”  майданни ала. ЦIинин йисуз­ адак цIийи майданар кухтунва. Алай вахтунда  стекловолокно ва полиэ­тилен акъуддай ва гьялдай цIийи за­водар эцигунин кIвала­хар кьиле физ­ва.

• Гуьруьшдал федеральный “Кавказ” шегьре цIийикIа туькIуьр хъувунин месэладикайни раханай…

— Федеральный рехъ цIийикIа туь­кIуьр хъувуниз талукь яз лугьуз же­да хьи, бязи участокра шегьре  та­мам­вилелди цIийи кьилелай туь­кIуьрнава. Дагъустандин Кьили и шегьре республикадин вири мулкунал — Азербайжандихъ галаз авай сергьятдив агакьдалди тамамдаказ цIийи хъувунин месэла къарагъарнава. Чун вири гъавурда гьатзавайвал, кьуд зулуникай ибарат тир шегь­ре туькIуьруни рекьерин хатасузвилин дережа хкажда ва кьиникьрал гъизвай ДТП-рин кьадар тIими­ларда.

• Дагълух чкаяр экономикадин жигьетдай виликди тухунин месэладикай вуч лугьуз жеда?

— Яшайишдин инженервилин дуьзгуьн къурулуш туькIуьр тавунмаз, дагълух чкайра яшамиш хьун мумкин туш, чун и кардин гъавурда гьатзава. Гьаниз килигна, республикадин, государстводин вири программайра дагълух чкайра  инженервилин къурулушрин объектар арадал гъун фикирда кьунва. Иник школаяр, аялриз мектебдиз фидалди гузвай образованидин, целди таъминарунин объектар эцигун, рекьер туь­кIуьрун ква.

Алай йисуз республикадин инвестицийрин программа пуд сеферда артух хьанва.  РД-дин Кьил Владимир Васильеван теклифдалди арадал атанвай региондин “Зи Да­гъустан — зи яд”, “Зи Дагъустан — зи рекьер”, “Зи Дагъустан — шегьердин къулай шартIар” проектар активнидаказ уьмуьрдиз куьчуьрмишзава. Гьаниз килигна, республикадин дагълух мулкар вири рекьерай дегиш жез­ва ва и кар къейд тавуна жедач.

Амина  Муслимова