21-ноябрдиз жуьреба-жуьре уьлквейра Виридуьньядин телевиденидин югъ къейдна. И вакъиадихъ галаз алакъалу яз мукьвара “Лезги газетдин” кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова “Дагъустан” ГТРК-дин жемиятдинни сиясатдин ТВ-дин регьбер, РД-да ОНФ-дин сопредседатель, Урусатдин МедиаСоюздин Да­гъустанда авай отделенидин председатель, республикадин Общественный палатадин член, ДГУ-дин электронный СМИ-рин кафедрадин заведующий Ильман Субгьанович Алипулатовахъ галаз гуьруьш кьиле тухвана. Суьгьбетдин вахтунда абур Дагъустандин телевиденида авай, кьилди къачуртIа, милли вещанидиз талукь месэлайрикай, ОНФ-ди республикада кьиле тухузвай кIвалахдикай, телевидение интернетдин хъендик акатуникай ва маса крарикай рахана.

• Гьуьрметлу Ильман Субгьанович, Куьне вири уьмуьр журналистикадиз бахш­нава. Гьавиляй квез алай вахтунда Да­гъустандин телевидение, милли вещание, пресса авай гьал гьихьтинди ятIа мукьувай чизва. Къенин йикъан гьакъи­къат гьихьтинди я?

— 2019-йис кьилди зун ва гьакIни “Да­гъустан” ГТРК-дин вири коллектив патал лишанлуди хьана. Пара агъайна шартIара чна аналитикадин “Акценты” тIвар алай программа эфирдиз акъатайдалай инихъ 20 йис тамам хьун къейдна. Керчекдиз лагьайтIа, юбилейдиз талукьарнавай кьилдин мярекатар тешкилнавачир. 20 йисан къене кьиле тухванвай кIвалахрин нетижаяр кьуниз, проект арадал гъунин кардик пай кутурбуруз бахшнавай махсус выпуск гьазурна…

Мумкинвиликай менфят къачуна, заз къе мад сеферда “Акценты” программадиз экв акунихъ галаз алакъада хьайи ин­санрин тIварар кьаз кIанзава. Абурун жергеда а йисара “Дагъустан” ГТРК-дин председатель Мегьамед Гьамидов, РД-дин милли политикадин, информациядин ва къецепатан алакъайрин министр Мегьамед-Салигь Гусаев, РД-дин Госсоветдин ва Гьукуматдин пресс-къуллугъдин регьбер  Эдуард Уразаев, сиясатдин илимрин докторар, профессорар Абдулла Мегьамедов ва Абдул-Насир Дибиров, экономикадин илимрин доктор Сергей Долохьян, профессор Мустафа Билалов, сиясатдин ва жемиятдин машгьур деятель Имам Яралиев,  РД-дин Халкьдин Собранидин де­путатар, Общественный палатадин чле­нар ва масабур авай…

Эхиримжи йисара, чи уьмуьрда хьиз, Дагъустандин телевиденидани гзаф дегишвилер кьиле фенва. ЦIудралди цIийи каналар пайда хьанва. ЦIи лагьайтIа, вири уьлкве рекъемрин (цифровой) телевиденидал элячIна. Электронный СМИ-яр вилик финин карда и вакъиа цIийиди, ери авайди хьиз кьабулиз жеда. Гьелбетда, и карди руьгь кутазва, амма Дагъустандин телевидение патал алай вахт са акьван хъсанди туш…

• И месэладикай тIимил гегьеншдиз раханайтIа, кIанзавай.

— Эхиримжи йисара чна гуя вилер акьална кIвалахзава. Тамашачийрин алем, абурун игьтияжар чирун патал са жуьредин хабарар кьунарни (опрос) тухузмач. Са вахтунда и кIвалах къайдадик квай, тамашачийрихъ галаз гуьруьшар тешкилзавай, абурун меслятрихъ яб акалзавай.

• Ильман Субгьанович, зи фикирдалди, телевиденидихъ виликдай хьтин машгьурвал амач. Алай аямдин СМИ-рин къурулушда интернет зурба къурулушдиз элкъвенва. Тамашачийрин кьадарни къвердавай тIимил жезва. И кардин вилик пад кьаз жедани? Куьне гьикI фикирзава?

— Делил делил яз амукьзава. Эхиримжи йисара соцсетар вилик акатнава. ЦIийи хабарарни сифте нубатда соцсетра, жуьреба-жуьре изданийрин сайтра пайда жезва. Им чи йикъарин гьакъикъат я. Ихьтин шартIара телевиденидин кесерлувал хуьн патал федеральный, регионрин каналри хабаррин сиясат дибдай дегишна, цIийи къайдаяр суракьна кIанзава. Гьелбетда, и карда яратмишзавайбурун коллективдин, кьиле авай регьбердин пешекарвилелай гзаф месэлаяр аслу я. Мадни, цIийи ва итижлу программаяр арадал гъунин игьтияж ава. Мисал яз, республикадин каналрин хабаррин передачайра экуьнилай няналди гьа са кIалубдин сюжетар тикрарзава: заседанийрикай, совещанийрикай, гьукумдин векилрин гуьруьшрикай… Тамашачидиз сугъул жезва ва абур телевиденидин программайриз килиг хъийизмач. Нетижада чи гъиляй гьар йисуз вишералди тамашачияр акъатзава. Бес вуч ийида? И суал гьелелиг ачухди яз ама…

• Милли прессадикай вуч лугьуз жеда?

— И хилени месэлаяр пара ава. Абурукай кьилинди девирдихъ галаз кам-камуна аваз физ алакьун я. И жигьетдай республикадин бязи газетрин редакцийри XXI асирдани, куьгьне къайдайрал амал ийиз, кIвалахун гьайиф къведай кар я. Нетижада йисалай-суз тиражар агъуз аватзава. КIелзавайдал агакьдалди, хабар куьгьне жезва. ЦIийи къайдайрал элячIнавай­бур­ни авачиз туш. И кардал за дамахни ийизва. Амайбурулай тафаватлу яз, “Лезги га­зетдин” редакциядилай сайтдин кIвалах хъсандиз ва йигиндиз кардик кутаз алакьнава. Амайбурулай чи милли газетдин сайт­диз гьахьзавайбурун кьадарни гзаф я. Ан­жах и агалкьунал рази хьана акъвазна ви­же къведач, цIийи кукIушрихъ фин герек я.

• Куьн хьтин пешекарди чи кIва­лахдиз виниз тир къимет гунал чна дамахзава. Сагърай! Ильман Субгьанович, малум тирвал, Куьн ОНФ-дин сопред­седателрикай сад я. И къурулушди Да­гъус­танда гьихьтин кIвалах кьиле ту­хузва?

— Вири гекъигайла кьатIуз жеда. Со­вет­рин девирда халкьдин гуьзчивилин къурулуш менфятлуди яз гьисабзавай. А къу­ватди, райондилай гатIунна, фе­деральныйдал къведалди, вири дережайра кIвалахзавай. Халкьдин векилри (контролерри) ахтармишунар кьиле тухвайдалай кьулухъ жуьреба-жуьре хи­лера регьбервал гудай къуллугърал алайбур жа­вабдарвилиз чIугур мисалар кIамай кьван гъиз жеда. Чи йикъара ОНФ гьа ихь­тин къурулуш я. Адан кьиле уьлкведин регьбер Владимир Путин акъвазнава.

Дагъустанда ОНФ-дин сопредседатель хьун жавабдар везифа я. И кIвалах халкьдин фронтда зегьмет чIугвазвай вирида гьисснава. Гьавиляй гьар сад чпел ихтибарнавай везифайрив намуслувилелди эгечIзава. Са мисал гъин. 2-ноябрдиз къвайи къати марфари республикадин меркездин са шумуд куьчеда тамам вацIар арадал гъана. ЦIудралди кIвалер эквер авачиз амукьна. А юкъуз за гзаф зенгер кьабулна. Зенгерзавайбуру чпин наразивилер къалурзавай. Абурун гъавурда акьазва. Инсанар экв, газ, чим авачиз амукьна. Абурукай гзафбурун зенгериз ше­гьердин ЖКХ-дин, кьетIен гьаларин (аварийный) къуллугърин, Махачкъаладин администрациядин векилри жаваб ганач. Им беябурчивал я!

Месэла жува гъиле кьуниз мажбур хьана. Эгер везифаяр тамамариз жезвач­тIа, кIвалахдилай элячIун лазим я. Жергедин агьалийрин тIалабунар гьисаба такьазвай дуьшуьшар са Махачкъалада ваъ, маса шегьеррани, районрани гьалтзава. ОНФ-ди, сифте нубатда, гьа ихьтин­ дуьшуьшар винел акъудзава ва серенжемар кьабулунин къайгъуда жезва.

• Куьн Дагъустандин здравоохраненидин жемиятдин советдин кьиле акъвазна гзаф вахт алатнавач. Алай вахтунда республикадин и хел авай гьалдиз Куьне гьихьтин къимет гуда? Ана месэлаярни бес кьадар ава. Абур гьялун патал министерстводин регьберри гьихьтин гьерекатар кьиле тухузва?

— Совет 25 касдикай ибарат я. Абурукай гьар садахъ уьмуьрдин тежриба ава. Са шумудан тIварар кьан: ДГУ-дин ректордин куьмекчи Альберт Алиметов, “Медиа профиль” журналдин кьилин редактор Миная Казимова, здравоохраненидин хиле кIвалахзавайбурун профсоюздин рескомдин консультант Агъамегьамед Ха­ме­тов ва масабур. Чпи и хиле зегьмет чIугваз­вачтIани, абурукай гьар садалай авай гьалариз къимет гуз, бязи месэлаяр гьялунин карда меслятар къалуриз алакьзава.

Месэлаяр, гьакъикъатдани, пара ава. Бязибур духтуррилай, азарханайрин кьиле авай ксарилай аслубур я. РД-дин здравоохраненидин министр Жамалудин Гьажиибрагьимоваз гьалар дибдай дегишариз кIанзава. Киш ва гьяд йикъара ам республикадин шегьерра ва районра авай медидайрайриз физва, кIвалахдиз къимет гузва, меслятар къалурзава, кIвалахдай ашкъи авачирбур къуллугърилай алудзава. Аи гьахълу я ва и рекье чна министрдиз куьмекни гуда.

Тешкиллувилин месэлаярни авачиз туш. Кьилдин поликлиникайра гуьтIуь, дар са кабинетда 3-4 духтурди азарлуяр кьабулзава. Дегьлизра еке нубатар арадал къвезва, сятералди документрин суракьра жезва. Бязи азарханайра кIвалахза­вай­буруз вахт-вахтунда мажиб гузвач. Им вуч лагьай гаф я? ИкI хьун лазим туш!

Чахъ инлай кьулухъни министерстводин регьбердихъ галаз санал республикадин здравоохраненидин хиле къайда тун патал кIвалахдай къаст ава. Авай кимивилерикай, рехъ гузвай гъалатIрикай СМИ-ра, чуьнуьх тавуна, кхьида. МасакIа хьун мумкин туш! Виринра къайда-низам, адалат, жавабдарвал гьисс авуна кIанда.