И мукьвара таниш ксари  зун Дербентдин кьил Хизри Абакаров шегьерда гамарин музей тешкилунин теклиф гваз Азербайжандай атанвай векилдихъ галаз гуьруьшмиш хьайидан патахъай хабардарна.

Кар гьинал ала лагьайтIа, за дегь девиррин Кавказдин, иллаки  Да­гъустандин, халкьарин ва Ширванда храз хьайи гамариз, халичайриз  фадлай итиж ийизвайди я. Сифтедай заз Азербайжандай атай векилдин теклиф хъсанди яз акуна: Дагъустанда Самур вацIалай тухванвай сергьятдин цIарцIи кьве патал пайнавай, гила кьилдин пачагьлугърин ватандашар хьанвай халкьдин гамар хрунин сенятдин тарихдихъ галаз эхирни таниш же­дай мумкинвал арадал къвезва лагьана фикирна.

Амма за сифте Азербайжандай атанвай векилдин — профессор Видади Мурадован илимдин кIвалах­риз вил вегьин кьетIна. И кар гъиле кьурвалди, зак дарих­вилин гьиссер акатна: са изданийра  а кас тарихдин философиядин доктор яз, масадбура декоративно-прикладной искусстводин профессор яз раижнава. Ахьтин тIварарин ван заз сифте­ яз къвез­вайди я. Амма за инал а кас авам я лугьуз­ ги­ман гъизвач. Тахсирар ада вичин шейэр чап авур изданийрин редакторрин  савадсузвилихъ галаз алакъалу ийин чна.

Адан ахтармишунрихъ галаз таниш хьайила, зун илимдихъ галаз абурун ала­къа авачирдан гъавурда гьатна. И кар акур заз регъуь хьана. Зун инанмиш тирвал, Азербайжандин чирвал — савад авай гьар са касдин рикIик гьахьтин гьисс акатун лазим я. Им тажубардай ваъ, лап кIеве­лай­ дарихардай кар я. Гьайиф хьи, Азерб­айжанда ахьтин профессорар майданда аваз хьун кьетIен дуьшуьш ваъ, адет хьанвай кар я. Ахьтин тарихчияр — ис­кусст­во­дин рекьяй пешекарар себеб яз къе вири дуьньяда Азербайжандин тарихдин илим гьахълудаказ “илимдивай яргъа авайди яз”  гьисабнава.

Ихьтин гьалар накьни къе арадал  атанвайди туш. Алатай асирдин 50-йисарин юкьварилай Азербайжанда яшамиш жезвай бинелу халкьар чпин тарихдикай, руьгьдин ивиррикай магьрум авунин кIва­лах  государстводин дережада аваз тухузва ва, талукь тирвал, абурун вири меденият ва тарих къе республикада кар алайди, кьилинди яз гьисабзавай са халкьдин кIвачихъ язава. Зун са кардин гъавурда гьатзавач: туьркверихъ чпин зурба тарих авайди я, гилан Азербайжандин сиясатда, илимда вилик-кьилик квай ксари тамам халкьаривай абурун тарихдин ирс вучиз къакъудзавайди я? А ксар масадан ивирра вил туниз куь мажбурзавайди я?

Ачухдаказ лугьузвачтIани, зун гъавурда акьазвайвал, Дербентда тешкилиз кIан­завай музейда Азербайжандин куьгьне гамариз, халичайриз чка гуда ман? В.Мурадов вичин ахтармишунра анжах  Азербайжандин гамарикай рахазва эхир. “Азербайжандин гамар, халичаяр” лугьудай чIавуз адан фикирда вуч аватIа  чириз хьанайтIа кIанзавай. Азербайжан — им гилан Азербайжан Республика патал еке тарих авачир термин я. Дегь девиррин га­марикай рахайтIа, ихтилат чпихъ виш йисалайни чIехи тарих авай шейэрикай физва. Белки, тарихда Азербайжан лугьузваз хьайи чкада (алай аямдин Ирандин мулкарал алай) гьазурзавай Тебриздин га­мар фикирда аватIа? АкI яз хьайитIа, чи къунши тир Ирандиз талукь месэладикай и барадай рахунин гьихьтин чарасузвал ава?

Белки, абуруз алай аямдин Азербайжандин мулкарал яшамиш жезвай жуьреба-жуьре халкьарин векилри гьазуриз хьайи куьгьне гамар, халичаяр майдандиз акъудиз кIанзаватIа? АкI хьанайтIа, им лап вижевай кар жедай. Дагъустанвийриз Ширванда, кьилди къачуртIа, Къубада, миллетдал гьалтайла дагъустанвияр тир устадри храз хьайи, вири дуьньяда ад акъатнавай чешнейрин гамарихъ галаз таниш жедай мумкинвал  арадал къведай. И дуьшуьшда абуруз  татрин, талышрин, эрменийрин ва куьрдерин къешенг чешнейрин гамарихъ галазни  таниш жедай мумкинвал ачух жедай. Гьакъикъатдани, им тариф авуниз лайихлу кар тир.

Амма, гьайиф хьи, акI жезвач. Азербайжандинбур (яни туьркверин) лугьузвай, гьакъикъатда авачир гамар къалуриз кIанзава. Амма бинелу халкьарин  устадрин куьгьне чешнейрин гамар азербай­жанринбур лугьун кутугнавай кар туш. Гьа­виляй дуьньяда гьич санани Азер­бай-жандин гамар лугьудай келима ишле­миш­­завач.

Raymonyd Bernarbout, Ralph Kaffel, Kurt Erdmann, lan Bennett, Daniele, Georg O Bannon, Doris Eder, David Dlack, Fhilip Bamborouch, Nicolos Fokker — абур вири гамарин, кьилди къачуртIа, Кавказдин гамарин тарихдин рекьяй тIвар-ван авай пешекарар я. Амма винидихъ тIвар кьунвай мулкарал храз хьайи куьгьне чешнейрин гамариз талукь яз а пешекаррикай гьич са касдини, гьич са чIавузни “Азербайжандин” лугьудай келима ишлемишайди туш. “Азербайжандинбурук” Ирандин кеферпатан мулкара храз хьайи гамар, халичаяр, гьакIни талышрин ва за чпин тIвар кьур Тебриздин гамарни акатзава. Алай аямдин Азербайжандин мулкарал гамар храз хьайи кьуд регион малум я — Ширван, Къазах, Генже ва Къарабах. И регионрикай гьич садни, милли лишандиз килигна, “Азербайжандин” лугьудай келимадихъ галаз тамам дережада ала­къа­лу ийиз жедач.

Мисал яз, Ширвандин  виридалайни адлу, кьилди къачуртIа, лап хъсан пай тир Къубадин гамар къачун. Ана Дагъустандин чIала­рал рахазвай бинелу агьалийрилай — лезгийрилай, будухрилай, хиналугърилай, къриз­рилай, жекрилай гъейри, гамар-халичаяр Иран чIалан са нугъатдал рахазвай  татрини хразвай. Азербайжанвийрикай рахайтIа, абуру гамар-халичаяр тIимил хразвай, абурун ерини, гекъигайла, са акьван тарифдай чкадал алачир. Гьакъикъатда гамарин, халичайрин  лап хъсан вири чешнеяр нахринни Да­гъустандин чIаларин кIва­тIалдик акатзавай халкьарин векилри ва татри арадал гъайиди я.  Им ашкара кар я. Бес Азербайжандин туьрквериз талукь ихтилат вучиз арадал аватзавайди я? Гамар хрунин рекьяй Азербайжандин (туьркверин) школа, гьар гьикI ятIани, ам кьилди чара ийиз хьайитIа, виридалайни жегьилди, винидихъ тIвар кьунвай куьгьне школайрин таъсирдик кваз арадал атайди я. Адахъ, авайвал ла­гьайтIа, вичиз хас тайин са кIалуб, къамат хьанвач.  Маса гафаралди лагьай-тIа, ам и мулкарал яшамиш жезвай ва дегь девиррилай, и накь­варал туьрквер — огузар пайда жедалди гзаф вахтар амаз  гамар хрунал машгъул хьайи халкьарин жуьреба-жуьре школайрин  чешнейрикай  менфят къачунвай къурулуш я.

Ширвандин гамариз талукь яз, са алава хъийин. Абурун хейлин пай гьакъикъатда Самурдин округда хранвайди я ва, татар тир алверчийри Къубада маса хгунихъ галаз алакъалу яз, абурал Къубадин чешнейрин гамар лугьудай тIвар акьалтна. Им тIебии кар я. Гамарин чIехи пай чешнеяр арадал гъайи устадар Самур вацIун кьве патани яшамиш жезвай халкьдин векилар тир эхир. Алай вахтундани пешекарривай хейлин дуьшуьшра Кьиблепатан Дагъустандин ва Къубадин халичайрин, гамарин арада  гьихьтин тафават аватIа, тайинариз жезвач.  РагъакIидай патан пешекаррин ахтармишунра Ширвандин устадри храз хьайи гамар да­гъустанвийрин устадрин гамарихъ галаз гьамиша алакъалу ийиз хьайиди я.

Идахъ тарихдин бинеярни ава. Дегь девиррин Кавказдин Албаниядин  мулкарал алаз хьайи Ширван нахринни Дагъустандин халкьарин ватан я. Талукь тирвал, античный ва юкьван виш йисарин тарихчийри и регионда гамар хрунин сеняткарвилихъ галаз алакъалу яз раижнавай делилар туьрквериз ваъ (абур гуьгъуьнлай куьч хьана атайбур я), анжах бинелу халкьариз талукь я.

За винидихъ лагьайвал, къалплами­шунин кIвалах алатай асирда башламиш хьана ва ам государстводин дережада аваз кьиле тухузва. Гамар хрунин тарихдин рекьяй пешекар яз гьи­сабзавай Лятиф ­Ке­римов лугьудай кас хьайи­ди я. Месэла ­ачухунин технический терефдал гьалтайла адаз къвезвай лайихлу къимет гун герек я. Амма этнографиядин рекьяй и касди лап зурба зиян гана. ГьикI хьи, ада вичин ахтармишунра и регионда дегь девиррилай гамар хрунал машгъул хьайи халкьарин кьетIен-вилер кваз кьунач. Им тахсиркарвал я ла-гьайтIани жеда.

РагъакIидай пата а Керимов лугьудай кас­дин ахтармишунрин кIвалахар, са жерге шаклувилерни аваз, кьабулна. ГьикI кьабулдачир кьван, Советрин девирда и рекьяй адан затIарилай гъейри, маса къиметлу ахтармишунар авачир чIавуз. Зун адан кIвалах­рихъ галаз са 30 йис идалай вилик таниш хьайиди я. Гьадалай гуьгъуьниз зун абур галай патахъни элкъуьн хъувунач. За абур лап зиянлубур яз, и регионда гамар хрунин тарих вичин халкьдин, туьркверин хийирдиз  къалпламишзавайбур яз гьисабзава.

Мисал яз, ам гьатта лезги чIалакайни са нугъатдикай хьиз рахана. Гамар гьи халкьдиз талукь ятIа, гьа месэла кудуник ада кьил кутунач. Закаталвийрин гамарикай, цIахур­рин, къризрин, хиналугърин, жекрин гамарин чешнейрикай ерли раханач. Татрин тIвар са уьтери кьунва. Абуру лагьайтIа, лезги чIа­лан хизандик акатзавай халкьарихъ галаз санал Ширвандин гамарин саки вири чешнеяр арадал гъайиди я. Гила а чешнейрин чIехи пай туьркверин тIварцIихъ янава. Миллетчивилиз кьил язавай ксар за гьамиша негь ийиз хьайиди я. Муькуь патахъай рахайтIа, за Керимоваз сагърай лугьузва. ГьикI хьи, ада зун чкадин ахтармишунриз килигуникай гьамишалугъ яз къерех авуна, анжах РагъакIи­дай патан чешнейрал амал ийиз верди­шарна.

ИкI, 1910-йисуз кьиле тухвай между­на­родный выставкада къизилдин вири цIуд медалдизни Ширвандин чешнейрин гамар лайихлу хьана. Абур лезги чIалан хизандик акатзавай халкьарин  ва Иран чIа­лан са нугъатдал рахазвай татрин ус­тадри хранвайбур тир. Выставкада Азербайжандин (туьркверин) чешнеяр авачир. Машгьур и чешнейрихъ (Seichour, Perebedil, Kuba, Konongulkent, Chihi, Soumakh Dragon, Alpan, галаз абурун мукьувай тир тайин алакъа авайди туш.

Виридалайни машгьур са чешне, Ширвандин ярж ава, вири дуьньяда, вири аукционрал (оффлайн ва онлайн), музейра, вири каталогра, монографийра адал Lezgi Star rug, Lezgi Shirvan, Dagestan Shirvan ва я Lezgi Kuba (“Лезги гъед”) тIвар ала. И кар  интернетдиз килигна ахтармишун четин акъваздач. И чешнедин гамар дегь девиррилай инихъ Самур вацIун кьве патани яшамиш жезвай халкьарин векилри хразвайди тир.  Гьахьтин гамар къунши халкьарини хразвай. Гьа са вахтунда абуру и чешнедиз “Лезги гъед” лугьузвай. Амма Азербайжанда Лятиф Керимован ва адаз ухшар маса ксарин алахъунрин нетижада гамарин а чешнедал “Зейва” тIвар акьалтна. Зейва — им татрин хуьр я. А хуьруьн агьалияр, яваш-яваш чпин милливал квадарна, туьрк чIалал элячIна. РагъакIи­дай патан чешмейра “Зейва” — им эсиллагь маса чешне я.  Медальонрин, гъетерин  кIалубдин чешнедиз татри чпини “лезги чешне” лугьузва. Амма, аквар гьаларай, Азербайжандин официальный цIийи тарихда чпин ери-бине туьркверихъ галаз алакъалу тушир вири тIварар  рикIелай ракъурун буйругънава. Интернетдай килигайла, асул гьисабдай адан анжах Азербайжан ва урус секторра и чешнедин гам “Зейва” тIвар алаз раижзавайди, РагъакIидай патан вири сайтра лагьайтIа, ам Lezhi ryd  ва я Lezgi Star rug тIвар алаз гузвайди субут жеда. Месела, Дагъустандихъ галаз алакъалу авунвай, миллетдал гьалтайла дагъустанвияр тир устадри хранвай гамарин чIехи пай чешнейрин тIварар дегишарнава.

Мадни са алава хъийин. РагъакIидай пата Ширвандин куьгьне гамарин тIвар кьазвай хейлин дуьшуьшра Lezghi (Lezgi) гаф алава хъийида. РагъакIидай патан уьлквейра, Америкада, гьатта Ирандани зун са шумудра ихь­тин кардин шагьид хьайиди я. Туьркияда, Па­кистанда, Бельгияда ва Германияда ла­гьай-тIа, гъили хразвай ва машиндал гьазурзавай шейэр майдандиз акъуддайла “Lezgi Star” чешнедин суьрет ишлемишзава. Азербайжанда лагьайтIа, и уьлкве патал цIийи “тарих”­ гьазурзавай тайин тир десте инсанар патал “лезги” гаф ишлемишунал къадагъа ала. Бакуда авай суьнуьйрин лап куьгьне девиррин мискIиндал алаз хьайи “Лезги мис­кIин” кхьинар  алудна, тахьай мисална.

Ширвандин куьгьне гамарикай ихтилат фидайла, вири дуьньяда гагь-гагь миллетдихъ галаз алакъалу “лезги” гаф вучиз иш­лемишзаватIа, гьа са вахтунда а гамариз талукь яз “туьркверин” ва я “азербайжанрин” лугьудай келимаяр гьич са чIавузни алава хъийизвачтIа, гьа кардай кьил акъудиз алахъна зун.

Лондонда са яшлу британвидивай жаваб жагъана заз. Адан гафаралди,  вични кваз тухумдин 6 несилдин векилар энтикъа гамаралдини халичайралди савда авунал машгъул хьана. Адаз Къубадин гамар лап бегенмиш я ва абурун тарихни чида. Эхь, ада гьа ихьтин жаваб гана. Гамар маса къачуз XIX асирда Бакудиз ва Къубадиз къвезваз хьайи ингилисриз, Европадин уьлквейрин маса пешекарризни, адан гафаралди, Къубадин гамар, амайбурукай хкатна, гьа гъиле-гъил аваз чир жедай, гьикI ла­гьайтIа абур гьам еридал, гьам рангарал, гьам чешнейрал, гамарин чинра тунвай маналу  лишанрал гьалтайла, тафаватлу жезвай. Ада мадни къейд авурвал, а гамар хразвай ксар хамунин рангунал, алукI­завай парталрал гьал­тайла, Кавказдин татаррилай, эрменийрилай ва талышрилай тафаватлу жезвай. Абурун чинин рангар ачухбур тир, абурун чIа­лан гафарни сивяй акъудиз четин жедайбур тир. Абуру чпиз лезгияр лугьузвай. Абурукай­ бязибуру “лезги” гафунал “Дагъустан” лугьу­дай келимани алава хъийизвай, яни абур Къу­бадин агьалияр тушир, гамаралди савдаяр авун патал вацIун муькуь патай къвезвай агьалияр тир. Амма абурун гамар гьам еридал, гьам ишлемишнавай чешнейрал гьал­тайла, Къубадин гамарихъ галаз туьш жезвай. Лап хъсан гамар Миграгъай гъизвай.

Ида мад сеферда субутзавайвал, Къу­ба­дин гамар гьамиша Дагъустанда гьазур­завай­ гамарин жергедик кутазвай. Къуба ше­гьер ла­гьайтIа, Кьиблепатан Дагъустандин ва Кеферпатан Азербайжандин халкьари гамар ма­са гузвай кьилин базар хьиз тир. Амма ме­дальонар — гъетер алай чешне “лезги” лагьай­ тIварцIихъ галаз вучиз­ алакъалу ийизвай? Жа­ваб жагъурун четин туш: а вахтара а чешне­ РагъакIидай патан уьлквейра виридалайни гзаф ад акъатнавайди, ише физвайди тир. Сав­­дагар­рини абуруз “лезги гъетер” лу­гьуз­вай­. Мадни алава хъувун герек я хьи, ахьтин ме­­даль­онар неинки Кьиблепатан, гьакI Кеферпатан Дагъустандани машгьур тир. Гаф кватай чкадал къейд ийин: ахьтин гъетерин не­хи­шар алай гамар Возрожденидин девир­да­­ чIу­гунвай шикилрайни кваз акун мумкин я.

Дербентда авай азербайжанвийри  гьазурзавай гамарикай рахун хьайи­тIа,  абур Кьиблепатан Дагъустандин гамарин школадихъ галаз алакъалубур я. МасакIа лугьуз жедач, гьикI хьи, гамар хрунин барадай­ Азербайжандин школа гьакъикъатда хьайиди туш. Абурун гамар Дагъустандин гамарин­ жергедикни акатзава. Гьа са вахтунда абур юкьван дережадин ери авайбур, мисал яз, Самурдин округда гьазуриз хьайи гамарилай хейлин агъада авайбур яз  гьисабзава. Къубадиз хьиз, Дербентдизни хейлин чкайрай маса гун патал гамар гъиз хьана. Гьакъикъат ихьтинди тирди Азербайжан­дилай гъейри амай вири чкайра тестикьар­зава.

Дербентда ачухиз кIанзавай музейда алай аямдин Азербайжандин мулкарал яшамиш хьайи жуьреба-жуьре халкьарин куьгьне  гамар къалурдани, тахьайтIа, абур туьркверин ирс хьиз раиж ийиз алахъдани?

Мисал яз, квевай Грецияда вичин мулкарал, вичин пулунихъ  туьркверин тарихдин му­­зей — алай аямдин Туьркиядин мулкарилай­ жа­гъанвай, Грециядин тарихдихъ галаз ала-къа­лу шейэр, амма туьркверин ирс яз майдандиз акъудзавай шейэр къалурдай музей ачухда лагьай фикир куь кьи­лиз къведани? Зун и кардихъ инанмиш жедач. За гьисабзавайвал, туьрквер кьил-кьилел алай, чранвай халкь я.

Дербентда лагьайтIа, аквар гьаларай, и кар ийиз кIанзава — алай аямдин Азербайжандин ва Кьиблепатан Дагъустандин мулкарал яшамиш хьайи жуьреба-жуьре халкьарин куьгьне гамар туьркверин ирс яз раиж ийиз кIанзава. Абур, В.Мурадова  рикI алаз тестикьарзавайвал, “Азербайжандин къадим Дербент шегьерда” къалурда, гьакI тушни?

Идахъ галаз алакъалу яз за жуваз акур  са агьвалатдикай ихтилатда. Алатай асирдин 80-йисарин эхирра,  90-йисан эвел кьилера за жуван юлдашрихъ галаз санал Махачкъалада Кеферпатан Кавказда сифтегьанди тир энтикъа шейэр маса гудай туьквен ахъайна. Ам урусрин драмтеатрдин дараматдин далу патахъ бинеламиш хьанвай. А вагьши, зарпанд кьилелай алатнавай йисара, сергьятар ачух хьунихъ галаз алакъалу яз, чи республикада куьгьне гамар маса къачуз кIандайбур майдандиз акъатна. Азербайжандай тир къуншийри чи республикадай гадарай къиметрай куьгьне гамар къачуз ва я та­хьайтIа абур  Бельгияда гьазурнавай синтетикадин ужуз шейэрихъ галаз дегишариз хьана. Дагъустандин дугъри дишегьлийри чпин бубайрилай агакьнавай куьгьне гамар  чIагай, амма усал еридин  халичайрихъ галаз­ дегишариз хьана. Ихьтин гьал акваз, зи рикIиз туь­кьуьлвал жезвай.  Гьа са вахтунда гамарихъ галаз са гьихьтин ятIани алакъа авай государстводин идарайри и кар ийизвай чIавуз чпизни хъсандиз “кьеж” акъудзавай. И кIва­лахдин вилик пад кьадай рехъ-хвал аваз аквазвачир.

Им менфятлу бизнес тир, амма адак рикIиз такIан жедай, гьатта хаинкарвилиз мукьва тах квай. Бахтунай хьиз, чина гьал-агьвал авай ксар пайда хьана.  РагъакIидай патан уьлквейриз фейидалай гуьгъуьниз абуру ана Дагъустандин куьгьне гамарихъ гьихьтин къимет аватIа, гьа кар аннамишиз гатIум­на. Амма ахьтин ксарин кьадар лап тIимил тир. Гьа чIавуз за гамарин тарих дериндай чириз башламишна. Гьа чIавалай инихъ за куьгьне гамариз кьетIендаказ майилвал ийиз­вайди я.

Гьа икI, са цIуд йис идалай вилик Нью-Йоркда энтихъа шейэр маса гузвай туьквендиз вил вегьей чIавуз заз лап хъсандиз таниш тир чешнедин гам акуна. Ам маса гьич са куьнихъ галазни гекъигиз жедачир, адал вич гьазурай устIардин тIварцIин, фамилиядин  сифте гьарфар  ва ам гьазурай йис къалурнавай, далу патахъай алкIурнавай (вучиз ятIа чидач) тумаждин пинени аламай. За гьикьван мийир-межер лагьанатIани, вичин вахтунда  и  гам зи кайваниди къунши республикадай алверчийри гъанвай  синтетикадин кьве халичадихъ галаз дегишарна. Халича Миграгъа хранвайди тир. Кайвани лагьайтIа — Махачкъаладин агьали. Манхетенда а халичадихъ лап еке къимет авай. Кар алайди и месэла туш. Гила адан чешне  Ширвандихъ, Азербайжандихъ галаз алакъа­лу авунвай. Ингье гьа ихьтин кар хьана.

Дербентда гамарин музей  ачухайтIани, руьгьдай аватна виже къведач. Дагъустанвийрикай са низ ятIани анай чпин  бубайрилай, алатай несилрилай амай, амма маса тIвар алаз майдандиз акъуднавай гам акунни мумкин я.

Гьахъ рахайтIа, гамарин рекьяй  Азербайжандин  пешекарри  чеб  кьиле тухузвай тегьерди зун са акьван ажугълу ийизвач. Къуншийрин, бинелу халкьарин ирсиниз, ивирриз гъил яргъи авун вилик физ гатIуннавай культураяр авай цивилиза­цийриз хас кар я. Гьи­кьван гьайиф къведай кар ятIани, чун идалайни агъа дережада ава, гьикI лагьайтIа чавай жуван ивирар хуьз жезвач. Чи этнографри, тарихчийри, искусстводин рекьяй пешекарри  чеб тухузвай тегьер акваз, регъуь жезва. Абурун такьатсузвили, ажузвили жуван ивиррикай магьрум хьун хьтин татугай гьаларни арадал гъизва. Чпин тарих хуьз алакь тийизвай халкьар чпин ­милливилин лишанрикайни магьрум жез­вайди я.

Дагъустанвийри арада нубат алачир акъа­жунрал, гьарда санихъ ялунрал эхир эцигдай вахт, чун ивидалди багърияр тирди, сад-садавай къакъатнавай кьван гагьда чун за­йиф тирди аннамишдай вахт фадлай алукьнава. Къе къванер гьар санихъ гадардай ваъ, чукIурнавайбур санал кIватI хъийидай вахт я. Дербент лагьайтIа, чи къуватар сад ийидай, чи тарих умумиламишдай чкадиз элкъуьн герек я.

Герман Кабирски,

художник-заргар