Шаир Марина Цветаевади кхьенай: “Анжах ахьтин ктабар майдандиз акъудна кIанда хьи, чеб авачиз хьуни азаб, азият гудай. Куьрелди — жуванбур, столдал хьана кIанзавайбур, герекбур”, яни чпихъ муьгьтежвал авайбур. И гафарин ван хьайида хьиз, Дагъустандин лайихлу экономист, журналист Джамил Саидович Насибова мукьвара са хъсан герек ктаб — “Гъуьгъвез — наме” чапдай акъуднава. Ам Ахцегь райондин къадим хуьрерикай сад тир Гъуьгъвезрин тарихдикай я. Гьар са хуьруьн, райондин, шегьердин, санлай республикадин, Ватандин гьакъикъи тарихдикай дуьзгуьн ктабар хьанайтIа, гьикьван хъсан жедай!
Вучиз? Са жерге алимри, камалэгьлийри тарих дувулар девиррин деринра авай, бегьерарни гележегда агакьдай цуькверин кIунчIарив гекъигзава. Чпин тарих течирбур ам чизвайбурулай тамам са кьилин агъада ама лугьуз жеда. Гьакъикъи тарих течиз, милли къанажагъдикай рахун гьаваян кар я. Тарих чир хьуни инсанар руьгьдиз девлетлубур, къилихриз мягькембур, акьул-камалдиз, къанажагъдиз хцибур, дикъетлубур, уяхбур ийизва.
И жигьетдай ктабдин 9-чина, кIелзавайбурухъ элкъвена, лагьанвай вичин гафуна авторди лап хъсандиз къейднава:
“Китайдин бязи хуьрера гзаф асиррин адет ава: аял ксурзавай дишегьлиди кьепIинин кьилихъ лай-лаяр язавач, чпин ата-бубайрин цIудалайни гзаф несилрин тIварар эзберда. ИкI китайвийри гъвечIи чIавалай дидедин некIедихъ галаз чпин сихилдин, тайифадин, эсил-несилдин тарих кужумзава. Им, зи фикирдалди, лап хъсан адет я, ада гьар садаз жуван дувулар, чеб вужар, гьинай, тарих гьихьтинди ятIа чир хьуниз, рикIел хуьниз эвер гузва”. Джамил Насибовани вичин хуьруьнвийриз багъри ерийрин тарихдикай, адетрикай, материальный культурадикай, инсанрикай кхьенвай надир ктаб — багьа савкьат багъишнава. Ам Ахцегь райондин Гъуьгъвезрин хуьруьн, анин жемятдин къадим девиррилай къенин йикъаралди медениятдин, яшайишдин, майишатдин тарихдикай я ва авторди вичи кIватIнавай, гьакIни хуьруьн агъсакъалрин рикIел хкунрин ва гзаф кьадар архивдин материалрин бинедаллаз кхьенва.
Сифте гафунин чкадал профессор Амри Рзаевич Шихсаидова (рагьметрай вичиз) кхьенвай цIарара ктабдин гьар са кьилиз тамам къимет ганва ва ам неинки алай аямдин, гьакI гележегдин несилрин гъуьгъвезвийризни зурба пишкеш, надир савкьат хьанвайди къейднава. Эхь, тарих — им чIехи муаллим, илим, тербиячи я. Ам несилриз тарс хкудун, гъалатIриз рехъ тагун, абур мад тикрар тахвун патал герекзава. Тарихдин чинар — несилриз тарсар, тарих рикIелай алуд тийидайди халис къагьриман я, гьавайда лугьузвач.
Автордиз вичин ктабдин игитар хъсандиз чизва, абуруз гьар садаз кьилдин очеркар бахшнава. Ихьтин ктаб багъри ерийрал, анин зегьметчи, камаллу, такабурлу инсанрал гзаф рикI алай касдивай майдандиз акъудиз алакьда. Гьуьрметлу Джамил Саидович гьа ихьтин кас тирди ктабдин сифтедилай эхирдалди аквазва. Эхь, хайи чил — бубайрин бине, дидейрин диге я!
Ктаб ругуд кьиликай ибарат я: “Тарих”, “Яшайиш ва майишат”, “Алатай вахтарин шагьидар ва я гъуьгъвезвийрин рикIел хкунар”, “Бязи гъуьгъвезвийрин яратмишунин суьретар”, “Меденият ва савад”, “Гъуьгъвезвийрин шиират”.
“Дагъустан” ГТРК-дин художественный вещанидин директор Гулера Камиловади Джамилан ктабдиз еке къимет ганва. ИкI, 7-чина ада кхьизва:
“Гъуьгъвез-намедин автор Джамил Насибова дуьзендиз куьч хьанвай вичин хуьруьнвийриз къимет авачир хьтин хазина, девлет — ата-бубайрин ватандин къамат, суьрет, шикил — тазва. Неинки вичин хуьруьнвийриз. И ктаб кIелун виридаз итижлу, марагълу ва менфятлу жеда”.
“Гъуьгъвез-наме” ктабдикай гьуьрметлу профессор Гьажи Гьуьсейнович Гашарова ингье вуч кхьенватIа: “Тешпигьбур, ухшарбур мад авач, надир кIвалах я, кьетIен чIалалди кхьенва, лап гзаф итижлу, марагълу я, хуьруьн тарихдин гъалар пара тIарамдиз, устадвилелди галкIурна храз алакьнава”.
Ктаб гьазурунив Джамил Саидович еке жавабдарвал аннамишуналди эгечIнава. Герек материалар касди гзаф йисара, чIижре вирт кIватIдай хьиз, гьикI дурумлудаказ, мукьуфдивди жагъурнатIа, сад-садахъ авунатIа, зунни шагьид я. Дугъриданни, гьуьлуьз гурлу вацIар авахьзавай хьиз, инсандин япаризни уьмуьрда гзаф крарикай, ксарикай, вакъиайрикай ван къвезва, аламатдин крарни тIимил аквазвач, адан гъилерилайни гзаф крар физва, гзаф кIвалахрин шагьид вични жезва. Вир, гьуьл ацIайла, вацIарин цери чпиз рекьер жагъурдайвал, бажарагълу касдизни уьмуьрда акур кьван вакъиайрини, крарини секинвал гудач, адан руьгьди абур инсанрихъ галаз паюн истемишда. Гьа ихьтин жуьреда арадал атанвайди я “Гъуьгъвез-наме” ктабни — жагъанвай, кIватIнавай кьван материалри чеб са ктабда тун, виридаз раиж авун истемишзавай.
Ам кIелдайбуру пара хушдаказ кьабулни авунва. И кар сентябрдиз Гъуьгъвезрин мектебда ктаб презентация авур мярекатдини тестикьарна. Ам школадин директор Мирзебег Лачинова тешкилна, кьилени тухвана. Анал хуьруьн администрациядин векил Л.Ризакьова, мектебдин завучар И.Шагьэмировани М.Сардарова, муаллимар тир Ю.Муслимова, Ш.Шагьэмирова, библиотекарь Э.Агъаризаева, Махачкъаладай хтанвай гъуьгъвезви Къ.Байрамбегова ктабдиз еке къимет гана, автордиз хуш келимаяр, чухсагъул лагьана. Агъсакъал, РД-дин лайихлу муаллим Юсуф Муслимова и ктаб гьар са гъуьгъвезви патал вичин чин, суьрет аквадай гуьзгуьдиз элкъвенвайди къейдна. Дж.Насибова кIватI хьанвайбурун са жерге суалризни жавабар гана, ктабдиз еке къимет гунай жемятдиз чухсагъул лагьана. Эхирдай мектебдин ученикри спортдин рекьяй чпин алакьунар къалурна. Ктаб са куьруь вахтунда гзафбуру къачуна. Виридаз бес тахьуниз килигна, авторди кьвед лагьай изданидин винел кIвалахзава.
“Лезги газетдин” редакциядин коллективдини Дж.Насибоваз еке агалкьун — надир ктаб — мубаракзава. Адахъ мадни ва мадни агалкьунар хьун чи мурад я.
(Къейд. Д.Ж.Насибован веледрини (кьве рушни са хва) милли медениятдиз, чIалаз еке итиж ийизва. ИкI, Москвада кIвалахзавай чIехи руш Мадинадини лезги диктант кхьинин мярекатда иштиракна ва “5” къимет къачуна).
Шихмурад Шихмурадов
