Гъилевайди ЧIе­хи Октябрдин социалистический революциядин 100 йисанди тирдакай хабарсуз кас бажагьат гьалтда, иллаки чпин аялвал ва жегьилвал гьа девирдал дуьшуьш хьайи, яни социализмдин эрзиманар вуч тиртIа гафарай ваъ, крарай акур несилрик.

1987-йисалай, яни ЧIехи Октябрдин революциядин 70 йис къейд авунихъ га­лаз сад хьиз, адан бинеяр чукIуриз, ах­пани а девирдин вири къазанмишунриз кIур гуз, тикъетар ягъиз (“плюрализм” хьтин шейтIанрин гаф гваз) эге­чIайдалай инихъ хайибуруз, гьелбетда, “октябрь”, “социализм” гафар махар, къундармаяр хьиз я. Октябрдин революцияди чи халкьариз (гьакI вири дуьньядин халкьаризни) вуч гана? Квелди ам кесиб вири къатар патал гьакьван мукьвади ва эрзиманди хьана? Вучиз, гила 100 йис алатайлани, адан кьилин къазанмишунар рикIелай алатзавач?.. И ва гзаф маса суалрини парабурук къалабулух кутазвайдал шак алач…

Ихьтин камаллувал квадар тавунвай къатари революция  ва адан къазанмишунар-эрзиманар рикIелай алудзавач. КПРФ-дин фракцияди и йикъара РФ-дин Госдумадин вилик 7-ноябрь (Октябрдин социалистический революция гъалиб хьайи югъ) суваринди, ял ядай югъ яз ма­­лумарун (тайинарун) патал теклиф эцигнава.

Тарихдин хейлин музейра революциядин метлеб ачухарзавай, вуч ада тергна, вуч чаз гъанатIа раижзавай махсус выставкаяр, телетамашаяр тешкилзава.

За кIелзавайбурун рикIел Советрин девирдин чи классикри чпин кьисметдикай, Октябрдин революциядин метлебдикай, адан эрзиманрикай лагьанвай бязи келимаяр хкизва.

СтIал  Сулейман:

Гьич кесибдин аялдив кIел

Ийиз таз хьанач ви рикIел;

Девлетлу эхцигна кIвенкIвел,

Саймишнач на кIутан мукал.

Вун квахь, кьей куьгьне замана…

(“Вун квахь, кьей куьгьне замана” шиирдай)

Хуьруьг  Тагьир:

Агь, куьгьне вахтар хтайла рикIел,

Айибмир куьне зун, нагъв къведа вилел­.

Вахтсуз битмиш хьайи зи бахтунин цуьк

Эзмиш хьанай къанлу жаллатIрин гъилик.

Эцигна гардандал ракьун залан вик,

Залумри заз я рагъ къалурнач, я экв.

РикIе хер хьанай зи, жигерар кабаб,

Гьайванрал алачир зал алай азаб…

(“Хушбахтвилин йисар” шиирдай)

Нуреддин  Шерифов:

Сада неда дулмани аш,

Сада чIугваз датIана каш,

Агъайри лукIраз гуда лаш,

Эллер, гьахъ-дуван авани?

(“Авани?” шиирдай).

Гьа ихьтин завалрай акъатай халкьди Яру Октябрь, чIехи Ленинни Сталин, революциядин маса къудратлу рухваяр­ (Къ.Агъасиев, М.Айдунбегов, С.Киров, С.Орджоникидзе, мад ва мад) рикIи­вай тебрикнай, абурун рехъ мягькемдиз хуьз эвер ганай.

Шагь-Эмир  Мурадов:

Уьтквем эл я зи ашкъидин булах,

Ватан я азад фикиррин пайдах.

Пашманвал течир гуьгьуьл ава захъ,

Цуькверин юкьва са гуьл ава захъ,

Дуьньядин рагъ я СССР чIехи,

Играми диде — Ватан я ам зи —

Ватан бахтавар, абад гуьлуьстан,

Адан са гуьл я гуьзел Дагъустан…

(“Дагълара нурар” поэмадай).

Завай чи классикрин гафарал гьич шак гъиз жедач. Октябрдин революцияди виликан Россиядин империядин чIу­лав­ кикIариз нур, экв, чим чукIурайди, чакай гьакъикъи инсанар авурди садавайни инкариз жезмач.

Зи гафар тестикьарзавайди хьиз, и йикъара (30-сентябрь) “Рен TV” каналдай, “Военная тайна” рубрикадик кваз, вучиз вири дуьньяда къе Советрин Союз рикIел хуьзватIа, вучиз алай аямдин жегьилрини (неинки са Россияда) “Советрин къайдада” яшамиш хьуниз къвердавай артух итиж ийизватIа, веревирдзавай махсус передача (къалурун) тешкилнавай. Им­ни, виликан йисарив гекъигайла, кье­тIен цIийивал я. Яни Октябрдин революция, адан эрзиманар квахьнавач, я квадариз хьунни мумкин туш!

А къалуруна суалриз жавабар гузвай гзафбур жегьил алимар, яратмишунрал машгъулбур, яни фагьум-фикирдив цIийи­кIа кIвалахиз тазвайбур тир. Абуру къейд авурвал, социализмдин эрзиманар квадариз тахьунин асул себебар тайинбур я.

1. СССР хьтин уьлкведа 300 миллиондив агакьна агьалияр яшамиш жезвай, 200-далай гзаф чIаларал рахазвай. Ам­ма садани им ви чIал, ам зи чIал я лугьуз­вачир. Яни вири чIалар чирзавай, квадар­завачир…
2. Инсанар гуя “коммуналкайра” яшамиш жезвай, са умывальникдикай, са кух­нядикай, са дегьлиздикай менфят къа­чузвай. Амма садрани къал хьана ак­вадачир… Виридаз вири аквазвай, са фикирдалди, са шартIаралди яшамиш жезвай. Нефс авачир…
3. КIелун — пулсуз, сагъламвал хуьн — пулсуз, санаторийриз, курортриз фин — пулсуз, яшамиш жедай чка — пулсуз… Ма­жиб — вахт-вахтунда… Гьар са хизандихъни пудалай тIимил тушиз аялар авай! Пакадин югъ мадни хъсанди жедайдахъ инанмиш тир…
4. Вири чи фильмайри, театрри, концертри, передачайри вуч артух къалурзавай? Халкьарин дуствал, стхавал, сад­вал­, архавал!.. (Телепередачада “В бой идут одни старики”, “Мимино”, “Отец солдата” кинофильмайрин сюжетар къалурна).
5. Ватандин ЧIехи дяведа ЧIехи Гъалибвал къачунин асул себебни чи халкьарин садвал, дуствал тирди мад сеферда раижна…

Эхирдай хкудай кьилин нетижа — Октябрдин революция, ада арадал гъайи Советрин Союз хьтин государство чпихъ садрани гекъигун тахьай, я тежедай хьтин ЧIехи вакъиаяр хьанай. Садрани тахьай хьтин гьахълувал авай, анжах уьмуьр тестикьарзавай ачух общество ва къурулуш. Ам чукIурун   вирибур патал бедбахтвал, акьалтIай усалвал, виляй аватун хьайиди садани чуьнуьхзавачир… Къе дуьньяда кьиле физвай мусибатар гьа кардин шагьидвал я.

Эхиримжи суал ихьтинди хьана: “Ахьтин общество, къурулуш чукIурунай вуж тахсирлу я?” Жавабни хгана: “Жувавай жув хуьз тахьай чун!” Уьлкведин къене хаинар гзаф хьана…”

Им, заз чиз, акьалтIай хъсан тагьким, насигьат гун я. Гилани чун чукIуриз кIани­бур тIимил туш. Хуьз тахьайтIа?..

Мердали Жалилов, литературадин отделдин редактор