Мирземет Салманован — 70 йис

Мирземет  Салманован  тIвар чи кIел­за­вай­буруз фадлай малум я. Яргъал йисара ЦIийи  Макьарин хуьруьн юкьван школадин муаллим, директор яз кIвалахай ада газетриз, журналриз вичин макъалаяр, гьикаядинни шииратдин эсерар, маса материаларни ракъуриз хьана.

Муаллим-методист, тербиячи ва руко­водитель яз, ада кхьизвай саки вири  затIа­рихъ тербиядинни ахлакьдин тах ава. Педагогвилин везифадиз вафалувал ада художест­венный эсеррани хуьзва. Гьавиляй  газетдини адан эсерриз мукьвал-мукьвал чка гуз хьана.

Мирземет Лукьманович Сулейман-Стальский райондин Ичинрин хуьре дидедиз хьана. Ада Цналдал юкьван школа акьал­тIарна. Жегьил дагъви кьисметди хуьруьвай гзаф яргъариз акъудна. Хейлин йисара Мангышлак областдин ЦIийи Уьзень шегьерда нафтIадин мяденра кIвалахна. Анай хтана, ЦIийи Макьарин совхозда фялевална. 1975-йисуз ДГУ-дин филологиядин факультет акьалтIарна. Гьа чIавалай вичин хуьруьнвияр куьч хьанвай чкада — ЦIийи Макьарал мектебда кIвалахна. 1982-2014-йисара школадин директордин везифаяр тамамарна.

Лагьана кIанда, зегьметда  лигим касдихъ хъсан агалкьунарни хьана. ЦIийи­  Ма­кьарин  мектеб  Россиядин  Федерациядин  “1998-йисан лап  хъсан школа”,  директор вични гьа йисан “Лап хъсан директор” тIварариз лайихлу хьана. Ам “РД-дин­ ла­­­йихлу  муаллим”  ва  “Гьунарлу  зегьметдай” медалдин, хейлин маса   шабагьрин сагьиб я. Мирземет Салманован къелемдикай хкатнавай хейлин шиирар, гьикаятдин эсерар “Самур” ва “Кард” журналриз, “Куьредин ярар» кIватIалриз, “Лезги газетдиз”, маса изданийриз акъатна.

2018-2019-йисара “Самур” журналдин 6,1-нумрайра чапнавай “Цаварин чигер” повестди М.Салманован — гьикаятчидин хатI, мумкинвилер кьетIенбур тирди, автор яратмишунрин чагъинда авайди субутзава.

2009-йисуз “Кьве вил” тIвар алаз шииррин кIватIал кIелдайбурув агакьарна.  Адаз сифте гаф кхьей шаир Шагьабудин Шабатова къейднавайвал, М.Салманов шииратдиз «вичин хсуси хатI гваз атанвай шаиррикай сад я. Ада иллаки муьгьуьббатдикай, тIебиат­дикай гзаф теснифзава, гьа са  вахтунда девирди арадал гъанвай, гъизвай къанунсузвилер, вагьшивилер, са бязи  инсанрин чIуру къилихар, айгьамралди гатаз, негьламиш­зава”.

Дугъриданни, къенин и нумрада ганвай тIимил эсеррайни М.Салманован хатIунин ва инанмишвилерин алем гьихьтинди ятIа хъсандиз кьатIуниз жезва. Муьгьуьббат михьиди, инсанрин рафтар къениди, садаз-сад вафалуди хьун адан  эвелимжи эрзиманрикай я.

Уьмуьрдин татугайвилеризни ада вичин саягъда “ранда” язава. “Собрание” шиир-басня и жигьетдай кутугайди хьанва. Ада чи ши­иратда вичелай вилик  яратмишай Хуьруьг Тагьир, Жамидин, Байрам Салимов хьтин устадрин ирс давамарзавайди раижзава.

* * *

И йикъара чи къелемдин дустуни, хъсан муаллимди, тешкилатчиди вичин 70 йисан юбилей къейдзава. Чаз адахъ мягькем сагъвал, яратмишунра агалкьунар хьана кIан­зава.

Чаз чида, на са чIавузни къачур туш  дамах.

Амма жизви явашарнач ви руьгьдин  кIвалах.

Машгьур ийиз ЦIийи Макьар, хайи хуьр  Ичин,

Гьамиша вун, аквазва чаз, хва хьиз я кIвачин!

Къацу векьин арада ваз акурла бубу,

Сел рахада ви ашкъидин, ацIуриз къубу.

Аран чIехи жедалди тух, ая, дуст, тариф,

Анжах са кар: кьабул мийир руьгь хьана  зайиф…

“Лезги  газетдин”

редакциядин коллектив.

 

 

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз

 

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

Къанни пудаз зун фена ви рикIелай.

“Мубарак хьуй” лугьур кьве гаф мецелай

Алатна ви, зун саил хьиз, къецелай

На элкъуьрна акьалнавай варцелай.

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

 

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

Вил галачир вуна гудай савкьатдихъ.

Тамарзу тир ви темендин къуватдихъ.

Ганач ам заз,агъунай ви къудратдихъ,

Амукьна зун зайиф хьана такьатдиз.

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

 

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

Хер жедай туш, хирел алцум авуна,

Хъвер жедай туш, жуваз шадвал такуна,

Ви фендинин гъавурда зун акьуна,

Чуькьнач хьи за, амма къеняй ругуна…

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

 

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

Мулдин цуьквер гьелелигда чилик ква.

Муьжуьд лагьай мартдин сувар вилик ква.

Гъверигъверар авай зимбил гъилик кваз,

Ви гуьруьшдиз къведай хиял рикIик ква…

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

 

Эгер февраль гуьгъуьнлай къвез хьанайтIа,

Муьжуьд лагьай югъ ваз женнет ийидай,

Куьгьневилер за мад цIийи хъийидай,

Зи къужахда зарлу беден ифидай,

На кьадачир зун са ахмакь — кимидай…

Ажеб хьана февраль мартдин вилик кваз.

 

Зи аялар

 

Гафун кьилиз “Зи аялар, — лугьузва папа,-

Сад Аллагьди заз ганвай им савкьат я зурба”.

“Чи аялар” лугьун куьздач вуна, я чан паб?” —

Къаридикай са тIимил кьван бейкеф я буба.

 

“КIуьд вацра за хвена абур жуван бедендик,

Абуруз рагъ куькIуьрна за, кутунач хъендик.

Йифиз — ахвар, юкъуз кьарай атIана чандин,

КьацIай пекер чуьхуьз, гъилер хьана  лигендик.

 

Хуьрек ийиз, гана абуруз, чрана, за фу,

Авунач за чара касди гудайвал тфу.

КIаник вегьез, вахчуна за къулай яргъан, мес,

Суфрадилай кими хьанач садрани къафун.

 

Зи аялрал садрани за чарад хъуьруьрнач,

Абурун гаф за садрани кьулухъ элкъуьрнач.

Заз кьван абур кIандач, гьелбет, гьич са касдизни…”

 

“Акъваз, я паб, акъваз садра, хуьх жуван сабур,

Худда твамир а жував гвай яракь — мез,  гапур.

Фикир ая,гъавурда тур,тади къачумир,

Бубад кIвале амаз, вучиз ханач на абур?..”

 

Собрание

( Басня )

Ацукьна  Кьиф кьифер авай уьлкведа,

Вичин тахт гваз, ам садазни гуч лугьуз.

Жанавурар, СикIер, Пеленг — екебур,

Хиял гьам я — вири санал пуч авун.

 

Собранидиз кIватIна кьифер пачагьди,

Зурба речь гваз трибунадихъ экъечIна.

— Зун чIехид яз хкянава Аллагьди, —

Гафарилай ам туьнт рахаз эгечIна.

 

— Гьич садни мад такурай зи вилериз

Гьа угърашар, чеб зи чина акъваздай.

ЧIугвадайвал ая вири чилериз,

Авахьуй зи кьве вилни, чеб аквазвай.

 

За лугьузва:зайифбурун уьлкведа

Тек са зун я иесивал ийирди.

Куьнени неъ,гзаф ваъ,са жуьреда,

Зун далудихъ галазва куь хийирдин.

 

За лугьузва:куьне тараш,зазни тур,

Квез — тIимил, заз гзаф хьурай гьамиша.

АкI тараш хьи, акъатдайвал сивяй кьур

Иесидин, квахьай техил,емишар…

 

За лугьузва: и кIвал къе чаз тIимил я,

Инай чаз мад недай рузи жагъидач.

Къуншидин кIвал суьрсет авай зимбил я,

Ам тарашна,заз чиз, а кас рекьидач.

 

Куьне гел яз цIимил тазва,вагьшияр,

Ахпа ана куь хамарни  таз тахьуй!..

Куь кар аку, секинз тамир къуншияр,

КIеве гьатайтIа, зи тIварни гьич кьаз тахьуй.

 

За лугьузва: чилер, цавар чибур я,

АкI ая хьи, инсан икрагь жедайвал.

Адан кIатIар, кандуярни чибур я,

ТIекв-тIекв ая, ахпа къулай недайвал…

 

Кис хьанва эл: диши кьифер, зерпелар…

Эркекарни ацукьнава лал хьана.

Пачагь кьифре дуьз хъувуна спелар,

— Рахадай кас авани? — суал гана.

 

КичIез-регъуьз, са жегьил кьиф къарагъна.

— Къурбанд хьурай ви акьулдиз, камалдиз, —

Лап зурзун квай  сесиналди лагълагъна, —

Чун гьазур я табий жез ви амалдиз.

 

Амма ина гзаф зурба кац ава,

Чи кичIевал ам яргъалай акун я.

Адаз хци къармахрин кьуд пац ава,

ЧIехи пачагь,адан тIварни Закон я.

 

Гьам атайтIа, де лагь, чавай вуч жеда?

Хкатдач гьич чун а кацин хурукай

Вири кьада, чи эхир кьил пуч жеда,

ГьикI хкечIда адан гужлу пацукай?

 

Мад векъи сес хкаж хьана пачагьдин:

-Гьадазни за са серенжем кьабулда,

Къведай чIавуз чир жеривал, “къачагъдин”

Гарданда тваз за са куркур гьазурда.

 

Куь арадай экъечI кван са викIегь хва,

Алакьдай тваз куркур адан гарданда,

Вични хьурай кацелай ам зирек хва,

Жуьрэтни гуж авай вичин гьа чанда…

 

И ван хьайи кьифер вири экъечIна,

Чпин кIвал тир тIеквенриз гьахь хъувуна.

Залдиз гьахьай каци, ажеб эгечIна,

Пачагь — кьифрен дуван гьасят акуна…

Нетижа:

Ни ийиз хьайитIа Закондиз гьуьрмет,

Адан уьмуьр бахтлуди жеда, гьелбет…

 

Хъуьтуьлвал

 

Хъуьтуьл темен,хъуьтуьл гафар,

Хъуьтуьл затIар агатна.

Ахпа хъуьтуьл хуьрекарни

Са-сад вилик акъатна.

 

Ахпа мадни хъуьтуьлвилер

Хьанай кьван чи арада.

Эхир кьиляй, вун себеб яз,

Зи кьил гьатна кьарада.

 

Ви хъуьтуьлвал гьисс авуна,

Зунни хъуьтуьл хьана хьи.

А ви залум “хъуьтуьлвили”

Зи кIеви кьил хана хьи.

 

Са чIехидаз

 

Пагь,рахада ажайиб са тегьерда,

Сивяй каф физ, цIалцIам гафар жагъуриз,­

На лугьуди, вич билбил я, сегьердал

ЭкъечIнавай, ширин нагъма къугъуриз.

 

Гьа вахтунда мад кутазва синихар

Гъилибанрик, вичиз “откат” хкизвай.

Ашкарайиз абурун “дуьз къилихар”,

Амаларда вич абурув “кикIизвай”.

 

Ахпа кIевиз гъутар гьалчда столдал,

Аквар гьалда, стол хьанва кIавузар.

Фикир ая, вуч лугьуй ваз акурда?

Къвада,ахмакь, ви уьмуьрдал агьузар…

* * *

Вун бубу хьиз акунай зи вилериз,

Ашукь яз вал, алгъанай ваз темен гуз.

Мукъаятдиз кьуна  жуван гъилерив,

Агуднай вав за ялав квай пIузарар.

Амма, гьайиф, алцурарна гьиссери,

На, Иститвут, акъудна заз къабарар.

* * *

Аси жемир вун гьакI рекье Аллагьдин,

Ачуха дерт, элячIмир гьакI къвалалай.

Анжах вун зи рикIе тек тир, валлагь, тир,

Вегьемир зун муьгьуьббатдин кьвалалай.

 

Белки беден кIеви я зи, амма рикI

Лигим тахьай шуьше хьтин назик я.

Зи уьмуьр ваз — бегьер гудай къуьлуьн ник,

РикI, лагьайтIа, ваз гуз гьазур са цуьк я.

* * *

Вун ухшар тир къачуз тежер къеледиз,

Терс къилихри вав гуьзелвал агуддай.

Куьз ухшар я къе самарин шеледиз,

Регьятдаказ жуван кIулай авуддай?!

* * *

КIасдач вуна, тIуб гужунал сиве тур,

Малаикдин хъвер пIузаррал авудда.

Жуван патай кутуна зурбаз хатур,

Сиве гьатай гъил къуьнелай галудда.

* * *

Агалкьунар вахъ ава жед зурба,

Халкьдин патайни ава жед гьуьрмет,

Буржи тамамриз на диде-буба

ТехвейтIа, кепек жеда ви къимет.

Веледдин буржи тухвайтIа кьиле,

Баркаллу инсан жеда вун чилел.

Мирземет Салманов