(Эвел — 37-38-нумрайра)
Гила чун коррупциядихъ, ришветчивилихъ галаз женг чIугунал хквен. Гекъигунар, веревирдер авурла, аквазва хьи, ришветар къачун тавунин кьилин себеб чиновник бес кьадар девлетлуди хьун туш. Ваъ, инсандихъ нефс ава. Нефс гьуьл я, аниз гьикьван вацIар авахьиз хьайитIани, ам ацIудач. Амма виш йисарин уьмуьрдин тежрибади инсандиз вичин нефсиниз тербет гуз, ам сергьятламишиз чирна. ИкI хьаначиртIа, инсаниятди вичи вич тIуьна куьтягьдай.
Нефс тербияламишзавайди, адал сергьятар эцигзавайди ягь-намус, ахлакь, эдеб, марифатдин маса ерияр — рикIин михьивал я. Ихьтин инсанди кашни эхда, мекьни, амма ришвет къачудач. Къе йихила-будала яшамиш жезвай кесиб касдин аялрин сивихъай атIана незвайди адан туьтуьна акIида, зегьердиз элкъведа. Коррупциядикай михьи хьун гьар са государстводин мурад я. Амма жезвач. Тахьунин кьилин себебни зарпанд алачир гьа нефс я.
Коррупция ва ришветар къачун, государствояр арадал атайла, вири девирра, вири уьлквейра хьана. Алай девирдани ам вири уьлквейра ава. Анжах ам гегьенш хьунин майданрин кьадарар, дережаяр жуьреба-жуьре я.
Куьне Советрин Союзда коррупция хьанач лугьузвани? Хьана. Вични ахьтин коррупция! Гьатта — Сталинан девирдани. И девирдин коррупциядикай ва адахъ галаз чIугур женгиникай са тIимил гегьеншдиз лугьуз кIанзава: жуван уьлкведин тарих чир хьун хъсан я эхир.
Сталин кечмиш хьайила, амукьнавай адан хсуси шейэрин сиягь кхьидайла, жагъана: кьве-кьве жуьт фадлай алукIзавай чекмеяр ва ботинкаяр, са шумуд китель, жуьреба — жуьре дуьшуьшра алукIдай шинелар. Абур цIийибур тушир. Шинелрикай сад хивехъ хъицикь галайди тир. Хъицикьдилай чIар фенвай. И жуьредин цIийи шинель заказ гун патал Сталинахъ галаз меслят авурла, ада лагьана: “Вучда цIийидакай, за ам йиса 2-3 сеферда алукIзавайди я. Гьа авайди къайдадиз хкваш”, — рикIел хкизва регьбердин охранадин начальникди. Адан хсуси шейэрик са сберкнижка квай. Ана 900 манат пул эцигнавай. Вад къалиян, тенбек авай кIарасдин кьве кьвати. Регьберди ирс яз вичин веледриз девлетар тунач, чи халкьдиз социальный гьахълувили агъавалзавай, дуьньяда вичин гафуни атIузвай, вири дуьнья терездик хуьзвай къудратлу уьлкве туна.
Дяведилай гуьгъуьниз, регьбердал чан аламаз, вири Советрин Союзда ван авур, гегьенш майданра чкIай чIехи коррупциядин са шумуд дуьшуьш хьана.
Блокададин азабар эхна, кIвачел ахкьалтзавай, суьрсетдалди, пулуналди хъсандиз таъминарзавай Ленинграддиз, дяве куьтягь хьайивалди, къачагъ-къучияр, лутуяр, аферистар кIватI хьанай. Абурун кьиле, вич райондин прокурор я лугьуз, чIехи аферист Карнаков акъвазнавай. Къачагъри законар хуьдай органрин къуллугъчийрихъ галаз сих алакъаяр кутIунна, чпин “чIулав крар” ийизвай: чIехи пуларихъ шегьерда законсуз прописка, медкомиссийрин тапан заключенияр, справкаяр туькIуьриз, армияда къуллугъуникай хкудзавай, тапан рекьералди пулдин пособияр туькIуьрзавай, дустагъра ацукьарнавай хаталу тахсиркарар вахтундилай вилик азадиз тазвай ва маса тахсиркарвилер ийизвай. Къачагърив яракьар гвай. Абуру карханайрал, базайрал, складрал, туьквенрал “харж” эцигнавай. Гьар вацра чпин “пай” вахчузвай, адакай къуллугърал алай “герек итимривни” агакьарзавай.
Йисни зуран вахтунда, “Скорпионар» тIвар гана, ахтармишунар тухвай государстводин хатасузвал хуьдай къуллугъди банда дуьздал акъудна. Къачагърихъ галаз дуствиле авай горкомдин, горисполкомдин, райкомрин, райисполкомрин, прокуратурадин, суддин, МВД-дин къуллугъчийрин яргъи сиягь партиядин Ленинград шегьердин комитетдин, обкомдин сад лагьай секретарь Алексей Кузнецован столдал эцигна. Амма шегьердин ва областдин чIехида лазим тир буйругъ ганач. Аквар гьаларай, банда кьурла, адаз вичихъни галукьуникай кичIезвай.
Кхьизвайвал, А.Кузнецов И.В. Сталина ихтибарзавай кас тир. Ам а чIавуз, кIвалин майишатдиз къуллугъдай цIудралди къаравушар кьуна, “Каменный остров” лугьудай чкада, хизанни галаз, 20 кIваликай ибарат са гуьзел кIвалера (особняк) яшамиш жезвай. Яшайишдин дараматрикай акьалтIай дарвал хьайи а девирда гъвечIи хизандиз са 3-4 кIвал бес жезвачир жал?
Гьар гьикI ятIани, Кузнецов Сталина Москвадиз чIехи ихтиярар авай кIвалахал хкана. Адакай партиядин ЦК-дин секретарь, кадрийрин начальник хьана.
ЧIехи ихтиярар гъиле гьатайла, Кузнецова вичин гъилик кIвалахай “вичин итимар”, Москвадиз хкиз ва уьлкведин маса шегьерриз рекье тваз, жавабдар къуллугърал тайинариз хьанай. Гьа жергедай яз Ленинградда “скорпионар” “такваз” хьайи государстводин хатасузвал хуьдай управленидин начальник П. Кубаткин СССР-дин МГБ-дин 1-Главкдин регьбервиле тайинарнай.
Государстводин хатасузвал хуьдай Ленинграддин управленидин цIийи регьбер Д. Родионова шегьерда ва областда авай гьалар чирна, ахпа кьилди Сталинан патав фена, гьакъикъатдикай адаз доклад авуна. СССР-дин Минфинди, гуьгъуьнлай ЦК-дин комиссияди ахтармишунар тухвайла, акуна хьи, ина гьалар лап чIуру я. Партийный ва советрин къуллугъчийри, карханайрин регьберри партиядин ва государстводин пулар тарашуналди, чпиз женнетдин уьмуьр тухузвай.
Ибур вучтин аламатар я? Йиф-югъ талгьана кIвалахзавай зегьметчи халкьди дяведи чукIурнавай шегьер, кашни мекь эхиз, кIвачел къарагъар хъийизва, начальникри лагьайтIа, вацI хьиз, ички авахьзавай банкетра, гъуьрчера, “ял ядай кIвалера” кефер чIугвазва. Абурукай цIийи помещикар хьанвай хьиз аквазвай.
Ахтармишунрилай гуьгъуьниз тухвай партконференциядал малумарайвал, банкетар тешкилун, гъуьрчехъанвилин майишат хуьн ва маса машгъулатар патал (карханайрив ийиз тазвай законсуз харжияр квачиз) партийный ва государстводин такьатрикай миллионар харжзавай. Тек са 1947-йисуз банкетар патал кьве миллион манатдилай гзаф пулар законсуз серфна. Обкомдин секретарь Попкован хизан хуьн патал доход къвезвай законлу чешмейрилай къерехдай партийный кассадай гьар юкъуз 2000 манат пул законсуздаказ харжзавай. Яни уьлкведин регьбер Сталинан 6-7 вацран мажибдин кьадар пул Попкова са вацра законсуз къачузвай.
Абдулафис Исмаилов
