Шегьердин кьиляй-кьилиз чIугунвай 44 километр турбаяр ва 14 котельный — Каспийск шегьердин 100 агъзурдалай гзаф агьалийрин кIвалериз чимивал агакьарзавай  карханадин — “КаспийТеплоСервис” ООО-дин жавабдарвал и зурба къурулушди гьамиша дурумлудаказ кIвалахуникай ибарат я. Къейд ийин, карханадин  гьакъисагъ зегьметчийрикай ва тежрибалу пешекаррикай ибарат коллективдилай и кар  лап хъсандаказ алакьзава — гьамиша хьиз, алай йисузни ше­гьер­эгь­лийрин кIвалериз чимивал вахтунда агакь­да. И везифа кьилиз акъудун патал гзаф кьадар инсанри зегьмет чIугвазва. Коммунальный къурулушди дурумлудаказ кIва­лахун патал сетрал датIана гуьзчивална, абурухъ гелкъвена, лазим къайгъуяр виликамаз акуна кIанзава… 

Са йикъа — са варз…

Гатун са йикъа хъуьтIуьн варз хуьзва. И мисал  ше­гьерда кIвалериз чимивал гудай карханадиз  иллаки талукь я лагьайтIа, жеда — асул везифаяр абуру гатуз, майдин вацралай кьулухъ гъиле кьазва. Вилик эцигнавай кьилин месэлаяр гьялун патал сезондин вахтунда  “КаспийТеплоСервис” ООО-дин коллективдал саки 60 пешекар алава хъжезва. ЦIийи котельныяр эцигун ва я авайбурун гьал, тадаракар­, коммуникацияр ахтармишун, михьун, сетрин чIуру гьалда авай турбаяр цIийибуралди эвезун… — вири ибур карханадин къайгъуяр я. Кар алайди ам я хьи, пландик квай кIвалахар агьалийриз ийизвай къуллугъдиз кьецI тагана кьилиз акъудна кIанзава, — чи­мивал гудай сетрин котельныйри йисан кьиляй-кьилиз, акъваз тавуна, кIвалахзава эхир.

“Алай йис чун патал са кьадар азгарди хьана, гьикI лагьайтIа, пландик кутунвай капитальный ремонтдин кIвалахарни гзаф авай. Сетар куьгьне хьанватIани, вири санлай дегишариз жезвач эхир. Гьаниз килигна, хъуьтIуьз аварияр тахьун патал  чна шаклу участокра турбаяр дегишарзава”, — лу­гьуз­ва теплосетрин виридалайни тежрибалу  къуллугъчи — слесарь Кельбихан Алискерова. Ада ва сварщик Омар Балагъланова ина 1977-йисалай инихъ кIвалахзава.Гзаф йисарин тежриба авай сварщикдин патав гьамиша жегьил ученикар гва. И карханадин адет гьа ихьтинди я, талукь образование аваз кьабулзавай жегьил сварщикар-слесарар ина пе­шедин сирер тамамдаказ чирун патал тежрибалу амадагрин гъилик кваз цIийиз вердишар хъийизва.

— И  йисуз чна цIийи 2 котельный  кардик кутадайвал я. Шегьердин Халилован тIва­ру­нихъ  галай куьчеда авай куьгьне котельныйдин чкадал саки кьве сеферда артух гужлувал авай (14 МВт) алай аямдин эхиримжи технологийрин котельный эцигна куьтягьнава. Котелар, насосар — вири цIийибур я. Час­тар къецепатан уьлквейрай маса къачузвайбур ятIани, система тамамдаказ чи пешекарри кIватIна­ва, — дамахдивди суьгьбетзава чи­мивал гудай сетар­ ремонт ва абуруз къуллугъ авунин участокдин начальник Руслан Шихкеримова. Юлдашри гьуьрметдивди къейд авурвал, адаз шегьерда чилин кIани­кай гьи турба гьиниз физватIа лап хъсандиз чида. — Халилован куьчеда котельный эцигунин себеб район чимивилелди таъминарунин кар авайдалай хъсанарун я. Инал гъавурда тван: цIийи кIвалер эцигзавай карханайри сад-кьве кIвал патал гъвечIи котельныяр эцигзава, чна лагьайтIа, санлай вири райондиз бес кьадар чимивал гудай тадаракар туь­кIуьрзава. Шегьер къвердавай чIехи жезва, цIийи кIва­лер хкажзава. Ингье цIийи школа эцигнава, амни чи сетрик ква. Гьаниз килигна, хатасуздаказ кIвала­хун таъминарун патал чна хсуси такьатрихъ цIийи котельныяр эцигзава.

Инал заз жув са кьадар тажубарай кардикайни лугьуз кIанзава (махачкъалавияр зи гъавурда гьатда). Эхиримжи  варцара  Каспийскда сад-садан гуьгъуьналлаз шегьре рекьер ремонтунин, цIийи къир цунин кIвалахар худда кьиле физва. Идахъ галаз алакъалу яз, теплосетрин коллективдизни кIва­лах къалин хьанва — абуру цIийи хъувунвай куьчейра мад къир кукIвардайвал тахьун патал анрай физвай турбаяр виликамаз дегишарзава. “Им чи теклифдалди ийизвай кар я, яни хсуси такьат­рихъ­ди. Белки, са патахъай им чун патал зарар карни жезва, амма муькуь патахъай килигайтIа, бес чунни Каспийскдин агьалияр тушни — шегьердин хийир ва гуьзелвал чазни талукь я эхир”, — къейдза­ва Р. Шихкеримова.

— Чун алакъалу ийизвай чка, чи гьамиша «кузвай» нукьтIа. Шегьердин агьалийрилай къвезвай вири зенгер гьа ина кьабулзава. Таниш хьухь — диспетчер Гуьлнара Рабаданова. Гьихьтин муракаб  гьалар арадал атайтIани, гьикьван ажугълу  зенгер авуртIани, векъидаказ рахайтIани, Гуьлнара Мегьа­медовнади сабурлудаказ яб акалда, инсанар гъавурда твада, — давамарзава ада.

ЧIехи пай итимрикай ибарат тир рабочий коллективда мад са  гуьзелди — котельныйдин оператор­ Аида Вурдухановади — идарада авай зурба тадаракдин кIвалах гуьнгуьна хьунай жаваб гузва. “КIва­лахдин сирер за фад кьатIунна, гила лагьайтIа, и ва я маса системадин гьалар хъсанзавачирди заз ванцелай чир жезва”, — икI лугьуз-лугьуз, ада яд чимзавай зурба къазандик худ кутазва…

Регьбердилай аслу я

Гьар са коллективдин  агалкьунрин чIехи пай  ам идара ийизвай касдилай аслу я, лугьуда. Ери-би­не Кьурагь райондин КьепIиррин хуьряй тир инженер-эцигунардайди Агьмедов Тагьир Агьмедовича ЖКХ-дин къурулушда 1988-йисалай кIвалахиз башламишна. 2013-йисалай инихъ ада “КаспийТеплоСервис” ООО-диз регьбервал  гузва.

• Заз акурвал, Ленинан тIварунихъ галай куьчеда магистралдин турбаяр дегишарунин кIвалахар худда кьиле физва, къейдна за.

— Куьгьне турбаяр цIийибуралди дегишарунин кIвалахар чна йисан кьиляй-кьилиз ийизвайди я. Шегьердин сетрин 70-80 процент лап куьгьне хьанва, абурухъ датIана гелкъвена кIанзава. Ленинан тIварунихъ галай куьчеда авай 90 метрдин участок­да чна алай вахтунда 500 мм диаметрдин кьве турбадикай ибарат магистраль дегишарзава. И кIвалахдиз шегьердин администрацияди (ам сетрин­ иеси я) пул геж чара авуна, гьаниз килигна, кIва­лах­ни геж башламишна. Адет яз, чна гьар йисуз хъуьтIуьз гьазурвал аквазвай вахтунда тахминан 4 километрдин мензилда 50-500 миллиметрдин турбаяр хсуси такьатрихъ дегишарзава.

• Квез гьар са участокдиз талукь яз заказар къвезвани?

— Ваъ. Чна сетрал датIана гуьзчивалзава, алатай йисан хъуьтIуьн нетижаяр фикирда кьуна, лазим тир кIвалахрин план туькIуьрзава. Эгер  турбаяр хъиткьинай дуьшуьшар хьайитIа, а чкаяр къейд­зава. Производственно-технический отделди нукьсанриз талукь актар гьазурзава, гьи йисуз гьи турба­ дегишарайди тиртIа къейдзава. Вири  делилар фикирда кьуна, майдин эвелдилай башламишна, герек чкайра ремонтрин кIвалахар кьиле тухузва.

Идалайни гъейри, эхиримжи вахтара, “Шегьердин  шартIар” программа кьилиз акъудун яз, гзаф мертебайрин кIвалерин гьаятар аваданламишзава, анра къулайвилер тешкилзава. Чи сетрин турбаяр  физвай чкайра ремонтдин кIвалахар ийидалди вилик чна жезмай кьван гзаф участокра цIийи турбаяр эцигзава.

• Карханади алай аямдин техникадалди тадаракламишнавай цIийи котельныяр эцигзава. И рекьиз такьатар  гьикI акъакьарзава?

— Чна сифтедилай кьенятлу тадаракар къачунин­ рехъ хкянай. Абур, асул гьисабдай, вири Ита­лия­да ва Германияда акъуднавайбур я. Анжах эхиримжи вахтунда чна Петербургдин “Энтророс” карханадихъ галаз кIвалахиз башламишна — ада чаз къачур тадаракрин гьакъи паяралди йисан вахтунда вахкудай  мумкинвал гана. Амма котельныйдин рикI — горелка — къецепатан уьлквейра акъуднавайди я.

• Каспийскдин цIийи микрорайонра эцигзавай кIвалериз чимивал гунин месэла гьихьтинди я?

— Чун Каспийск шегьердин чимивилелди таъминардай сад тир кархана я. Яни ихтиярар гузвай ви­ри документар, тарифар ва икI мад чна РСТ-да хуьзва. Чна технический тапшуругъар гузва, цIийи дараматар теплосетрихъ галкIурун патал технический шартIарал къулар чIугвазва.ИкI, эцигунрин кIва­лахар гъиле кьадалди вилик проектдин организация­ди чаз техшартIар гъизва ва чна цIийи кIвал бала­нс­дал къачунихъ галаз алакъалу месэла веревирдзава, жуьреба-жуьре рекьер къалурзава: хсуси котельный эцигун, я тахьайтIа, сад тир къуватралди къуллугъ авун ва икI мад. Къарар кIвал эцигзавайда­ кьабулзава.

• Исятда мукьвал-мукьвал квартирайра чимивал гудай хсуси системаяр тайинарзава…

— Им хаталу рехъ я. Эгер эцигзавай кIвалин проект  бинедилай  кьилдин ксарин отопление фикир­да кьуна, махсус вытяжкаяр эцигна туькIуьрна­ва­тIа, — эхь, пис туш. Амма ихьтин дуьшуьшра квадрат­ный метрдин къимет хкаж жезва. Адет яз, кIвалер эцигзавайбуру проектда и месэладиз фикир гузвач. Квартирайра эцигзавайдини ужуз, 3-4 йисалай артух вахтунда къуллугъ тийизвай  системаяр я. Абурал гуьзчивалдай пешекарарни авач. Исятда кузвай газни михьиди туширди фикирда кьурла…, са га­фуналди, и месэла кваз такьуни бедбахтвилин дуь­шуьшрал гъун мумкин я. Гьаниз килигна, чна инанмишвилелди лугьузва: централизованный жуьреда чимивал гун виридалайни хатасуз рехъ я. Амма эцигунарзавайбуру алава харжийрикай кьил къа­къуд­зава.

• Карханадин коллективдикай вуч лугьуз жеда?

— Карханада 120 касди кIвалахзава. Сезондин вахтунда чна мад 60 кас кIвалахрал желб хъийизва. Къейд ийин хьи, чи кархана саки тамамдиз лезгийринди я. Чна совещаниярни лезги чIалал тухузва. Миллетчивилин себеб ава лагьана ваъ — заз жуван лезгийрихъ галаз кIвалахиз регьят я. Вучиз ла­гьайтIа, чи кIвалахар хъиткьинунрихъ галаз ала­къалу хаталубур я. Ина кIвалахзавай ксар савадлубур, жавабдарбур хьунин важиблувал екеди я.  Гьа­низ килигна, виридахъ кьилин образование ава. Сварщикар ва слесарар лагьайтIа, чпиз талукь дипломар гвайбур я. Идалайни гъейри, абуру чIехи юлдашрин гъилик вердишвилер къачузва, хатасузвилин техникадин рекьяй чирвилер артухарзава. Нетижада чи гьар са пешекар вичел лайихлудаказ дамах ийиз жедайди я: электрогазосварщикар  Мир­зяли Магьамдалиев ва Селим Балаханов, слесарар­ Кельбихан Алискеров ва Раис Идрисов, къванцин устIар Ямутдин Азизов, участокдин начальник Руслан Шихкеримов ва масабурни.

Гьар са касди намуслудаказ кIвалахайла, карханадихъ агалкьунарни жезва. Ингье исятдани чун, фикирда авай вири крар кьилиз акъудна, кьуьд къаршиламишиз гьазур я.

Теплосетрин гьам офисда, гьамни котельныйра — виринра авай михьивал, къайда ва низам, гьакIни са­да-садахъ галаз дуьз­гуьн рафтарвал ийизвайвал акурла, ина кIва­лахзавайбур, дугъриданни, еке гьуьр­мет авуниз лайихлубур тирдахъ инанмиш жезва. Къуй квехъ мадни агалкьунар хьурай!

Жасмина Саидова

(Шикилар ягъайди — Ярали Магьамдалиев)