1999. Бандитрин дестеяр чукурайдалай инихъ — 20 йис 2019.

Дагъустандин чилелай террористринни диндин экстремистрин международный кIеретIар чукурайдалай инихъ 20 йис алатнава. Саки варзни зура боевикри Да­г­ъустан кьун патал еке чалишмишви­лернай. Ботлих район, Кадардин зона, Хасавюрт, Новолак… Дагъларин уьлкве патал четинди тир а вахтунда чпин пешекарвилелайни гьерекатрилай, кьабулай къараррилайни серенжемрилай гзаф крар, гьа гьисабдай яз инсанрин уьмуьрни хатасузвал, Дагъустандин геле­жег  аслу  хьайи  гзаф  ксари  зулуматдин а йикъарни йифер ри­кIел хкизва,  абурукай тарс хкудуниз эвер гуз­ва. Ахьтинбурукай сад — къенепатан къуллугъдин генерал-майор, Россиядин ФСИН-дин (Федеральная служба исполнения наказаний) Ростовский областда авай кьилин Управленидин начальник  Муслим  Мегьамедович  Даххаев  и йикъара Махачкъалада, “Да­гъус­тан­дин правда” газетдин редакцияда,  журналистрихъ галаз гуьруьшмиш хьана.­

1999-йисан сентябрдиз Хаттаб ва Басаев кьиле аваз Чечнядай Дагъустандиз международный террористар гьахьайла, Новолак РОВД-дин начальник, майор Муслим Даххаева вичин гъилик къуллугъзавай юлдашарни галаз сер­гьят­дал алай райондин важиблу объектар хуьнин кIвалах тешкилнай. Россиядай военный къуллугъчияр агакьдалди хсуси къуватралди абуру чпелай гьам инсанрин, гьамни яракьдин кьадардал гьалтайла 20 сеферда къуватлу тир душ­­манрихъ галаз чилин гьар са чIиб алай чка патал дяве тухвана, бандитар республикадин деринриз гьахьунин вилик пад кьуна. Новолак хуьруьн центр боевикар патал къачуз тежер къеледиз эл­къвена. Федеральный къуватрихъ галаз алакъа авачиз, Муслим Даххаева не­­инки хуьр оборона авун тешкилна, гьакIни активвилелди женгинин гьерекатарни кьиле тухвана.

1999-йис. 4-сентябрдин йифиз рикIик пис къалабулух акатай Муслим Мегьамедович экуьнахъ лап фад шофердихъ галаз рекьиз экъечIна. Абуруз акуна хьи, вилик яд авай военный машин акъвазнава, аскерри, капот ачухна, са вуч ятIани ийизва. Ада абурувай ина вучзавайди ятIа хабар кьуна.  Аскерри чеб колоннадихъай­ галатнавайбур тирди хабар гуда. Начальникди вучтин колонна, ам гьиниз физвайди ятIа чирзава. Военный машинрин цIиргъ Дучи хуьруьз физвайди яз хьана. Амма военныяр, хуьруьз гьахьзавай къе­къуьн такуна, Чечня галайвал фенвай. Ана лагьайтIа, боевикри агъавалзавай. М.Даххаева  тадидаказ абурухъ агакьарун кьетIна. Са гужуналди колоннадин кьил жагъурна. Командирар, чпи аскерар гьиниз тухузватIа гъавурда акьурла, чIа­рар цаз-цаз хьана амукьнай…

— 5-сентябрь. Экуьнахъ лап фад райондин мулкариз бандитрин чIехи дестеяр­ гьахьуникай зав хабар агакьнавай. Душманрив милиционеррин, ФСБ-дин къуллугъчийрин сиягьар, хуьруьн гегьенш план, Липецкдин ОМОН  алай чка къалурнавай карта гвай, — хиялрик кваз а йи­къан вакъиаяр рикIел хкизва  РОВД-дин­ начальникди. — ОМОН-дин къуллугъчияр чи райондиз кьве гьафте вилик ракъурнавай. Абур чкадихъ, агьалийрихъ галаз таниш жез агакьнавачир. Бандитрин кьилин макьсад абур есирда кьун ва гележегда чуьлдин чпин командиррихъ галаз дегишарун, анайни Хасавюртдиз гьахьун тир. Новолакда гьа са вахтунда са шумуд­ чкада женгер кьиле физвай. Террористри центрадихъ фидай рехъ кьунвай. ОМОН-дин къуллугъчияр жуьрэтлу гадаяр яз хьана­. Абурулай 30-далай виниз террористар терг ийиз алакьна. Гуьгъуьнлай ОМОН-дин ко­мандир Сергей Сковородинни абурухъ ахгалтна. Абур — культурадин кIва­ле, чи ара­да лагьайтIа, са шу­муд дарамат авай. Чи, милициядин отделдин, ви­лик абур анай акъудунин везифа квай. Чаз чкадин агьалийри-ополченцийрини куьмекзавай, — рикIел хкизва мугьманди.­

Амма командирди вичи кьиле тухвай­ кIвалахдикай, хсуси чалишмишвилерикай лугьузвач. Кутугнавач… Гуь­руьш­­да иш­ти­­ра­кай ва чпиз ихтилат физвай ва­къи­айрикай хъсандиз чизвай “Дагправдадин” а чIаван кьилин редактор Ражаб Идрисова­, журналист Эмма Тыщенкоди­ ва масабу­ру Муслим Даххаеван регь­бер­вилик кваз а вахтунда кьабулай серенжемрин нетижада ОМОН-дин 30 къул­лугъчи культура­дин кIваляй акъудиз­ алакьайди къейдна. А чIавуз кьвед — телеф, 7 касдал хирер-кьа­цIар хьанай.

“Эгер РОВД-дин начальникди виниз тир пешекарвал, уьтквемвал, халис командирдин ерияр, ватанпересвал… къа­лурна­чиртIа, пашман нетижаяр жедай”, —  къейдзавай абуру.

ОМОН-дин къуллугъчийрикай чIехи пай РОВД-дин дараматдиз — “саламат” чкадиз акъуд­­­­навайди чир хьайила, Басаева Мус­лим Даххаеваз рациядай  зенгна, гуя Липецкдин ОМОН-дин къуллугъчияр вичив вахкай­тIа, ада РОВД-дин къуллугъчияр, анжах яракь гвачиз, аххъайда лагьанай. Амма ко­­мандирди “Куьн иниз анжах чун кьейи­далай кьулухъ гьахьда” лагьана жаваб ганай.

Басаев сакIани секин жезвачир. “Чна квез, РОВД-дин къуллугъчийриз,  яракьни гваз экъечIдай мумкинвал гуда. Чав урусар вахце!”, — теклифзавай ада. “Ваъ, — им командирдин эхиримжи ва атIай жа­ваб тир, — чун урусрихъ галаз са стхаяр я. Дагъустанвийри стхаяр маса гудайди туш”, — хълагьнай ада

Басаеваз РОВД-дин начальникди мадни кар кьунай, ам алдатмишна, хирер­ хьанвай ОМОН-дин къуллугъчияр цIун хурай акъуднай.

ИкI, хирер-кьацIар хьанвайбур кьве  БМП машинра аваз 6-сентябрдин экуьнахъ лап фад Хасавюрт галайвал рекье туна. И рехъ лагьайтIа, Хаттабан штаб авай кIвалин патавай физвай. Гаф кватай чкадал лугьун, иниз исятдани Хаттабан кIвал лугьузва. Вичин къуллугъчийриз М.Даххаева боевикар анай хъфенва, рехъ михьи ва азад я лагьанвай. Амма рекьяй фидай чIавуз авай кьван вири яракьрай ягъунин, гьакIни лап йигиндаказ финин буйругъ ганвай. Экуьнин вахт. Куьчеда БМП-яр фидай къати ван гьатзава. Боевикриз инив кьушунар агакьай хьиз хьана, абур кIвалерин кьуларихъ, катна, ина-ана чуьнуьх жезва. Кардин гъавурда акьурла, чи гадаяр яргъаз акъатнавай.

Командирди амай 70-80 кас къутармишун патални план туькIуьрнавай. Новолак райондин кеферпата Чапаево хуьрелай анихъ Чечнядин мулкар — хуьрер га­ла эхир. И кардикай боевикриз хабар авачир. Командирди  са десте боевикрин патавай гвай рекьяй ракъурна. Ам анай са манийвални авачиз акъатна. Боевикри ам разведкадин десте яз гьисабзавай, гуьгъуьнлай чIехи десте атун гуьзлемишзавай. Амай милиционерар Муслим Мегьамедовича Чечнядин хуьрер галайвал рекье туна. Боевикриз и кардикай хабар жедалди ва абуруз манийвал гуз эгечI­далди са кьадар вахт алатнавай. И чIавуз рациядай командирди Дагъустандин МВД-диз боевикар алай дуьм-дуьз чка къалурзава, аниз гуьлле гун тIалабзава.

2004-йисуз ам “секин” кIвалахал — Да­гъустандин къенепатан крарин министр­дин терроризмдихъ галаз женг чIугу­нин месэлайрал машгъул хьунин рекьяй заместителвиле тайинарзава. Адан регьбервилик кваз бандподпольедин башчияр тергун патал са шумуд серенжем кьиле тухвана. Терроризмдиз акси мярекатра М.Даххаевани иштиракзавай, идалди ада вичин гъилик къуллугъдин везифаяр кьилиз акъудзавайбуруз хъсан чешне къалурзавай.  Экстремистар адан чандиз кьве сеферда къаст ийиз алахъна. Махачкъалада Перован куьчеда кьиле тухвай махсус серенжемда галукьай гуьллеяр адан бедендик гилани кума.

Тамам 20 йис алатайлани, Муслим Ме­­гьамедовичан рикIе хирер сагъ хъхьан­вач — Дагъустандин милиционеррихъ галаз санал чи республика бандитрин геллегьрикай хуьн патал чанар гайи ОМОН-дин къуллугъчийрин — халис игитрин къаматри ­тунвай хирер… Ам гьар йисуз абурун хи­­занрихъ — уьмуьрдин юлдашрихъ галаз гуьруьшмиш жезва. Абурун дерди-гьалдикай, къайгъуйрикай хабар кьазва.

Международный террористрихъ галаз кьиле фейи вакъиайра къалурай кьегьалвилерай, 100-лайни виниз къуллугъчияр цIун хурай ахкъудунай Муслим Даххаеваз гайиди анжах Жуьрэтлувиляй орден хьана…

Рагнеда Рамалданова