Адольф Гитлер вичин кьилиз атай Германияди, Польшадал вегьиналди, 1939-йисан 1-сентябрдиз дуьньядин кьвед лагьай дяведик цIай кутуна. Инсаниятдин тарихда виридалайни гзаф ивияр экъичунар, зурба телефвилер арадал гъайи дяве. Ам 6 йисуз давам хьана. Ингье анлай инихъ 80 йис ва дяве акьалтIай вахтунилай инихъ 74 йис алатзава.
Дуьньядин кьвед лагьай дяведин женгера 61 государстводи ва 1700 миллион касди (алемдин агьалийрин 80 процент) иштиракна. Халисан женгер 40 уьлкведа кьиле фена. Инсаниятдин тарихда сифте яз женгера телеф хьайибурув гекъигайла, жергедин агьалияр кьве сеферда гзаф къирмиш хьана.
И дяведин кар алай иштиракчийрик Германия, Италия, Япония, Венгрия, Румыния, Болгария, Чехия ва абуруз акси акъвазай СССР, Великобритания, США, Китай акатзава.
Тарихдин чешмейри тестикьарнавайвал, 1939-йисан 1-сентябрдиз Германиядин кьушунар Польшадин мулкариз гьахьна. 3-сентябрдиз Великобританияди ва Францияди Германиядиз дяведин гьакъиндай малумарна. 17-сентябрдиз Яру Армия, Польшадин РагъэкъечIдай патан сергьятдилай элячIна, виликди фена. 6-октябрдиз Польшади вич муьтIуьгънавайди хиве кьуна. 1940-йисан 10-майдиз Германияди Франциядал вегьена ва 14-июндиз немсерин кьушунар Париждиз гьахьна.
1940-йисан 27-сентябрдиз Германияди, Италияди ва Японияди, сад хьуналди, Тройственный союз тешкилна. Гъалиб хьайидалай гуьгъуьниз абуруз дуьньядин агъавал ийиз кIанзавай. Гуьгъуьнлай хьиз и союздик Венгрия, Румыния, Словакия, Болгария, Финляндия, Таиланд, Хорватия ва Испания экечI хъувуна. Абуруз акси яз акъвазай уьлквейрик Советрин Союз, Великобритания, США ва Китай акатзава.
Пешекарри ва тарихчийри тестикьарнавайвал, дуьньядин кьвед лагьай дяведин кьилин женгер яз гьисабнава: Англия патал кьиле фейи гьавадин ва гьуьлерин, Смоленскдин, Москва патал, Севастополь хуьн патал кьиле фейи женгер. Тихий Океанда США-динни Япониядин арада кьиле фейи гьуьлуьн женг. Сталинграддин, Курскдин, Днепр патал кьиле фейи женгер. Союзникар Нормандиядиз атун, Белоруссия азад авун. Берлиндал гьужум авун…
1945-йисан 2-сентябрдиз, Японияди вич муьтIуьгъ хьайиди малум авунихъ галаз алакъалу яз, дуьньядин кьвед лагьай дяве эхирдиз атана. Идан гьакъиндай 2-сентябрдиз талукь актунални къулар чIугуна.
И дяведа, санлай къачурла, 65 миллион кас телеф хьана.
Хийир Эмиров
