Лап хъсандиз рикIел алама, чун, аялар, армиядай хуьруьз хтай гадайрин гуьгъуьна гьатдай, абуру ийизвай ихтилатрихъ яб акалдай. Бязибуру, “чна гвардейский частара къуллугънавайди я” лугьуз,  да­махдай. Дугъриданни, абурун аскервилин партал вичел фикир желбдайди тир. Чи таяр-туьшерин арада чнани лугьудай: “чунни гьа частариз фида”.

Вахтар алатна, аялвилин бязи мурадарни квахьна. Уьмуьрди, кьисметди вичин рехъ теклифна. Гвардиядин частарни заз акунач, амма гила абурукай кхьидай мумкинвал ава.

Гвардиядин дивизия. Гвардиядин полк… И гафар чаз танишбур я ва Ватандин ЧIехи дяведиз талукь материалар кIелдайлани абур ара-ара гьалтзава. Амма лугьун лазим я ва зун инанмиш я, гзафбуру  садрани и гафуниз са артух фикир ганач. Адан манада вуч аватIа, гьам чирнач. Гзафбуруз Гвардиядин югъ сувар хьиз къейдзавайдини малум туш жеди. И йикъан гьакъиндай РФ-дин Президентди 2000-йисан 22-декабрдиз талукь Указ акъудна ва гьанлай Гвардиядин югъни шад гьалара къейдзава.

Гвардия итальян чIалай къачунвай гаф я. Адан бинеда яракьлу къаравул, саламатдиз хуьн манаяр ава. Дуьзгуьндиз хкянавай, алава ихтиярар авай, масадбурулай устадвилелди тафаватлу жезвай ва лап хъсан яракьралди, парталралди таъминарнавай частариз гвардиядинбур  лугьузвай.   Ам армиядин рикI, бине язни гьисабзавай. Амма яракьлу къаравулрин кьетIен и дестеяр пачагьди (монархди), сифте нубатда, вичин саламатвал хуьн патал желбзавай. Дяведин гьалар арадал атайла, абурал гьакI лап муракаб везифаяр кьилиз акъу­дун тапшурмишзавай.

Урусатда гвардия пачагь I Петрди арадал гъана. Адан эмирдалди 1696-1700-йисара Преображенский ва Семеновский полкарин бинедал цIийи частар тешкилнай. Дуьм-дуьз вахт тайин туш. “ЧIехи Петрдин журналда” къейднавайвал, 1700-йисан 2-сентябрдиз са шумуд полкуниз «Гвардиядинбур» лагьай тIвар гана. Гьавиляй и югъ Россиядин гвардиядин югъ яз тайи­нарна.

Сифте яз гвардияди Нарвадал кьиле фейи женгера чпин гьунар къалурна. Ада магълуб жезвай урусрин армия михьиз барбатI хьуникай хвенай. 1721-йисалай адаз Урусатдин императордин лейб-гвардия лугьуз эгечIна. Немс чIа­лан “лейб” гафунихъ анжах монарх­диз табийвилин мана ава. XVIII асирда лейб-гвардияди Кеферпатан (1700-1721-й.), урусринни шведрин арада кьиле фейи (1741-1743-й.) дявейра иштиракна. Гвардиядин кьилди-кьилди дестейри туьркверихъ (1735-1739 ва 1787-1791-й.), шведрихъ (1788-1790-й.) кьиле фейи дявейра чпин гьунарар къалурна. Жуьрэтлувилел, викIегь­вилел гьалтайла, абуруз маса уьлквейрин военачальникрини еке къимет гузвай.

Гвардиядин полкари вири армия патал офицерар гьазурзавай. Пачагьлугъдин саки вири армия дворянрикай тешкилзавай. 1730-йисарин юкьварилай армиядиз агъадавай классрик акатзавай агьалиярни желбиз хьана. Аскервилиз вуж хьайитIани кьабулзавачир. Анжах кар алакьдай, яракь ишлемишиз жедай, зирек, дирибаш, мягькем ­беден авай, гъиле-гъил аваз се­ренжем кьабулдай акьул, кIевяй экъечI­­­дай гьунар авайбур. Урусрин армиядин лап кьилин частар яз гьисабзавай абурухъ артухан ва кье­тIен ихтиярарни авай.

1813-йисуз, Куьгьне гвардиядал бес тахьана, Жегьил гвардияни тешкилна. Адак гренадерский кьве ва кирасирский са полк акатна. Абуру 1812-йисан Ватандин дя­веда еке кьегьалвилер авунай. И полкарин офицеррин чинерни хкажна. Армиядин маса частарив гекъигайла, гвардиядин полкарин офицеррал кьетIен форма, тафаватлувилин кьетIен лишанар жедай. ГьакI масадбуруз ухшар тушир нашивкаяр, вымпелар, штандартар, пайдахар. Куьрелди, гвардиядин полкарихъ артуханвилер, кьетIен­вилер гьамиша хьана. ХIХ асирдилай Урусатдин гвардиядин ярж Андреев­ский гъед яз малумарна. Адан винел ихьтин гафар кхьенвай: “Иманлу ва вафалу хьунай!”

ХIХ асирда гвардиядин вири полкари Наполеонан кьушунри Урусатдихъ галаз чIугур дявейрани чпин гьунарар къалурна. ХХ асирда гвардиядин кьилдин полкари Китайдин походда (1900-й.) ва японвийрихъ (1904-1905-й.) галаз хьайи дяведа иштиракна. Дуьньядин сад лагьай дяведа (1914-1918-й.) гвардиядин частари кар алай са шумуд женгина душмандин кьушунриз рикIелай тефидай ягъунар кьуна.

Кьве виш йисан девирда Урусатдин гвардиядин къурулушдик хейлин дегишвилер акатна, амма адан диб сагъдиз амукьна. Гьа са вахтунда гвардиячийрин кьа­дарни йисалай-суз артух хьана. Эгер 1700-йисуз гвардиядин кьве полк (3000 кас) авайтIа, 1812-йисуз 12 полк (18000 кас), 1914-йисуз 50 часть (90000 кас) хьанвай. ХХ асирдин сифте кьилера урусрин гвардия пияда — 12, стрелковый — 4, атлуйрин 13 полкарикай, артиллериядин 3 бригададикай, саперрин 1 батальондикай, флотдин экипаждикай ва гвардиядин са шумуд гимидикай ибарат тир. Дуьньядин сад лагьай дяведин женгера гвардиядин гзаф командирар телеф хьана. 1918-йисан 3-мартдиз Советрин гьукуматди Брест-Литовский ислягьвилин икьрардал къулар чIугу­нихъ галаз алакъалу яз, Урусатдин пачагьдин армияни ва адахъ галаз гвардиядин полкарни амукьнач.

Анжах 1941-йисуз гвардиядал кьвед лагьай сеферда чан хкана. Ватандин ЧIехи дяведин гьа сифте женгера (Ельня шегьердин къва­ларив кьиле фейи пара ивияр экъи­чай) къалурай игитвилерай, дирибашвиляй Верховный Главнокомандованидин Ставкадин къарардин бинедаллаз оборонадин наркомди акъудай приказдалди стрелковый 100, 127, 153, 161 лагьай дивизийриз, талукь тирвал, 1, 2, 3 ва 4 ла­гьай Гвардиядин дивизияр тIва­рар гана. Идалай гуьгъуьниз  и тIвар­ хейлин дивизийриз, полкариз, частариз, соединенийриз, гимийриз (1942-йисан 5-январдиз сифте яз гьуьлерин стрелковый 71-бригададиз) гана. СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин къарардалди дяведа зурба викIегьвилер къалурай частариз гвардиядин пайдахарни гуз хьана. 1942-йисан 21-майдиз махсус указдалди ихьтин частара къуллугъзавайбуруз гудай махсус тIварар, знакарни тайинарна. 1943-йисан июндиз гвардиядин армийриз ва корпусриз гудай яру пайдахар тайинарна.

Ватандин ЧIехи дяведин йисара душман кукIварунин, чи шегьерар, хуьрер азадунин крара зурба кьегьалвилер къалуруналди, гвардиядин тIварар умуми частарин 11 ва танкарин 6 армияди, бал­кIан­ринни механизированный группади,  стрелокрин — 42, Кавказдин — 7, танкарин — 12, механизированный — 9, авиациядин — 13 корпусди ва гзаф кьадарда дивизийри, полкари, частари, гимийри къачуна. Абуру вирида ЧIехи Гъалибвилик чпин ла­йихлу пай кутуна.

Дяведилай гуьгъуьнин йисара бязи дивизияр, полкар, соединенияр амукьнач. Россиядин Федерациядин Яракьлу Къуватра алай вахтунда, гьуьрмет авунин ва женгинин адетар хуьнин лишан яз, виликан гвардиядин частарал, соединенийрал, гимийрал гьа тIварар алама. Алай вахтунда Россиядин армияда гьуьрметдин “гвардиядин” тIварар алай частарин ва соединенийрин кьадар вишелай виниз я.

Идалайни гъейри, РФ-дин Пре­зидентдин Указдалди 2016-йисан апрелдилай чи уьлкведа РФ-дин мил­ли гвардиядин кьушунарни ара­дал гъанва. Абуру маса талукь фе­деральный къуллугърихъ галаз уьлкведин хатасузвал хуьзва.

Нариман Ибрагьимов