Заз малум тирвал, Белиж поселокда Ва­тандин ЧIехи дяведин йисарани салан майваяр цик кутазвай ва фронтдиз рекье твазвай. Дяведилай гуьгъуьнин йисарани белижвийри, абурулай чешне къачуна, патарив гвай хуьрерин  (Нуьгди,  Белиж, Кумухъ,  Малахалил,  ЛукIар,  Азадугъли,  Агълабар,  Хъартас-Къазмаяр, ­ Хожаяр,  Ярукьвалар…)  агьалийрини 500-700 литрдин челегра афнияр, истивутар, помидорар, серкер ва серкерин кьалар цик кутазвай. Абуралди неинки чкадин, гьакI ­Азербайжандин, Юкьван Азиядин, Кефер­патан Кавказдин, Россиядин хейлин реги­онрин базарарни таъминарзавай. Советрин вахтунда им инсанриз алава дуллух къачудай рехъ тир.

Советрин Союз чкIайдалай, союзный республикайрикай цIийи уьлквеяр арадал атайдалай гуьгъуьниз Белиждин майваяр цик кутунин карда устадрин рекьер-хуьлер дегиш хьана. Абуру  Москвадин базарар гъилик авуна. Гьар йисан тежрибади къалурзавайвал, москвавийри (иллаки къецепатан уьлквейрин агьалийри) кIуь афнийриз, серкериз, бадамжанриз ва истивутриз гзаф итиж ийизва. И кар фикирда кьуна, Дербентдилай кьибледихъ галай вири хуьрерин агьалийри салара анжах серкер, афнияр, истивутар цазва, абур цик кутазва ва Москвадиз рекье твазва. И карчивили гзафбуруз кIвалах гузва. Мал Москвадиз, Санкт-Петербургдиз ва маса шегьерриз дашмишдай автотранспортдин, са­ларбанар пластикдин челегралди, лазим маса шейэралди таъминарзавай фирмаяр, базарра чкаяр, будкаяр кьуна, кIуьбур муьштерийриз маса гузвайбур пайда хьанва, агъзурралди челегар кьабулзавай ва хуьзвай складар арадал атанва.

Уьлкведа кьиле фейи дегишвилерикди Белиж поселокда кардик квай ва вишералди агьалияр кIвалахдалди таъминарзавай консервиярдай, чехирардай заводар, автоколонна, гамарин фабрика, са шумуд база, совхозар чукIурна. КIвалахдин суракьда гьатай жегьилар Россиядин чIехи шегьерриз, гьа гьисабдай яз Москвадизни акъатна. Абурун арада Мамедов  Ферзини  авай.

Ф. Мамедован ери-бине Кьурагь райондин Кьуьчхуьррин хуьр я. Дагъдин хуьре яша­йиш тухун гьамиша четин кар тир. Дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисара хейлин кьуьчхуьрвияр Белиждин станциядал эвичIнай. Абурухъ галаз — буба Гьамидулани. Ада Бакуда кIва­лахзавай, гьавиляй Белиждиз хтун-хъфин регьят акъваззавай. Серфинат дидеди, консервиярдай заводдани кIвалахиз, пуд рушазни пуд хциз хъсан тербия гана, абур гъвечIи чIавалай зегьмет чIугваз вердишарна. Ферзиди Белиж поселокдин 1-нумрадин юкьван школа ва ДГУ-дин филологиядин фа­культет куьтягьна.

Жуьреба-жуьре кIвалахар ийиз кьил хуьзвай жегьилди фикир-хиялна. Меркездин гьи базардиз фейитIани, кIуьбур гузвай белижвияр гьалтзавай. Абурун шикаятрихъ  (базаррин агъайри кIеве тун, алава налогар къачун, хъел атайтIа, базардай ахкъу­дун ва я къучияр гьалдарун…) яб акалайла, Ферзи кIуьбур маса ­гу­дай ва жуванбуруз куьмекдай кIватIал, фирма ачухунин фикирдал атана. Гьелбетда, ихтибар жедай таниш гадайрихъ галаз юкIар-чипIерни яна. Вичин алакьунар, мумкинвилер ахтармишун патал 5-6 гададикай ибарат кIватIал арадал гъана ва ахпа яваш-яваш виликди камар къачуна. Гьа икI, 1998-йисуз ада “ФерЭльГам” ООО арадал гъана, Одинцово шегьерда регистрация авуна.

Инал кьетIендаказ къейд авун лазим я хьи, уьлкведин меркездин агьалияр кIуь майвайралди таъминарун гьамиша базардин ихтиярда авай, амма Ф. Мамедова и месэла сифте яз пешекарвилин бинедаллаз тешкилна. Яни ада Россияда сифте яз кIуьбур маса гудай супермаркетар, алишверишдин центраяр ачухна. Суьрсет гьасилзавай чкани авай — Кьиблепатан Дагъустан. “ФерэльГам” ООО чи саларбанар патал чпин продукция маса гудай сад лагьай муьштеридиз, карчивилин сергьятар гегьеншарзавай архадиз, амадагдиз элкъвена. Мамедова кIуьбурал машгъул жезвай чкайра вичин филиалар ачухна ва цIудралди инсанар кIвалахдалди таъминарна.

КIвалах вилик физвай. КIуь майвайрин супермаркетар, алиш­веришдин центраяр, филиалар Москвада, областда хьиз, къваларив гвай регионрани кардик кутуна. Продукциядин жигьетдай кьитвал авачир. ЯтIани Мамедова хуьруьн майишатдин продукция гьасилдай хсуси салар, чилер хьана кIанзавайди кьатIана. Кьурагь, Дербент районрин мулкарай ада чилер арендадиз къачуна ва анра серкер, истивутар, афнияр, помидорар, бадамжанар цазва. Белижда, Бугъдатепеда, ЛукIа­рик ва масанрани саларай кIватIзавай ­продукция кьабулдай, гьазурдай, цик кутадай, хуьдай базаяр арадал гъанва. Хейлин инсанри, ООО-дихъ галаз икьрарар кутIунна, чпин майишатра майвайрихъ ­галаз кIва­лахзава. Гила абуруз чпин майваяр къачудай кас тахьунихъай къурху амач. Компаниядин векилри Рязандин областдани филиалар кардик кутунва ва абуру афнияр, келемар, ичер цик кутазва, компаниядин алишверишдин центрайриз ага­кьарзава.

Алай вахтунда “ФерЭльГам” компаниядихъ Одинцово шегьерда 3500 кв. метрдин чилел, Чехов шегьерда 10000 кв. метрдин чкадал алай аямдин заводар ава. Анра са агъзурдав агакьна инсанри зегьмет чIугваз­ва. Лайихлу кар ам я хьи, абурун чIехи пай Кьиблепатан Дагъустандай кIвалах жагъуриз фейи ксар я. Лугьузвайвал, “ФЭГ” ООО Россияда кIуь продукция гьазурзавай лап чIехи карханайрикай сад я.

Ферзи Гьамидулаевич Мамедован карчивилин кIвалах гьа бинедилай хайи ватандихъ галаз алакъалу хьана. Гилани ам Да­гъустан Республикадиз жумартвилелди инвестицияр теклифзавай бизнесменрикай сад я. И йи­къа­ра ам РД-дин Кьил Владимир Васильева кьабулна. Адан бизнесдин проектриз рехъ ачухун патал махсус заседание кIватIна ва анал кьве терефдизни хийирлу ихтилат кьиле фена.

Проектриз талукь яз В. Васильева лагьа­на: “Ихьтин проектриз чна налогрин хейлин кьезилвилер гуда ва и кIвалах чи гуьзчивиликни жеда. Чна ам мадни гзаф инвесторар Дагъустандиз атун патал давамарда, абуруз чпин хъсан планар кьилиз акъудиз, кIва­лахдин алава чкаяр арадал гъиз куьмекда. Ихьтин дегишвилер чи жегьилри гзаф гуьзетзава. Исятда виридалайни важиблу кар ам я хьи, чна сифте нубатда экологиядин жигьетдай михьи технологияр теклифзавайбуруз куьмек гун лазим я. И рекьяй чахъ гележегдани хийир хкатдай проектар хкядай сиясат хьун лазим я”.

Республикада инвестицийрин гьалар хъсанарун патал объектар эцигзавайбуруз, чпин кар ачухзавайбуруз куьмек яз, гьукуматди инженерный, социальный, коммуникациядин объектар эцигиз куьмекда.

Заседанидал малумарайвал, “ФерЭльГам” ООО-ди Дербент райондин Хазар хуьре 75,5 гектарда йисан вири вахтунда 5 агъзур тонн майваяр гьасилдай кархана арадал гъанва. Ана 400-лай виниз инсанри кIва­лах­зава.  Проектдин къимет 1 млрд 370 млн манат я.

РД-дин Кьилин къвалав гвай инвестицийрин гьалар хъсанардай Советдин заседа­нидал Ферзи Мамедовни рахана ва ада лагьана:

— Чи компанияди Россиядин базардин майданда 1998-йисалай кIвалахзава. Гьар йисан финансрин оборотди 2 млрд манат тешкилзава. Чна 250 жуьредин продукция акъудзава ва адаз чна иштиракзавай международный выставкайра хъсан къиметни гузва. Гила чаз  “Дагъустанда гьазурнавайди я” лишан алай продукцияни акъудиз кIанзава. Ида, са рахунни алач, чи республикадин тIвар виниз акъудизни куьмек гуда.

Компаниядин генеральный директорди малумарайвал, 11 гектарда алай аямдин­ ви­низ тир технологийрин шуь­шедин теплицайрин комплекс эцигда ва ана йиса 10 агъзур тонн майваяр гьасилда. Гележегда комплекс 40 гектардив агакьарда ва адан къвалав  майваяр хуьдай чка, хаммал гьялдай заводни эцигда. Вири крариз 2,4 млрд манат харжда. Комплексда зегьмет чIуг­вазвайбурув юкьван гьисабдалди вацра 36 агъзур манат кьван агакьда. Налогарни Дербент райондин бюджетдиз фида.

— Им гзаф хъсан проект я,- лугьузва РД-дин карчивилин ва инвестицийрин рекьяй агентстводин регьбердин везифаяр вахтуналди тамамарзавай Гьажи Гьасанова. — Ада республикада са шумуд месэла гьялиз куьмек гузва: виниз тир еридин гзаф кьадар майваяр битмишарун, абур яргъалди хуьн, чкадал гьялун, бейкарар кIвалахдалди таъминарун, промышленностдин хилер вилик тухун ва, кьилинди, республикадин экономика хкажуник пай кутун. Гьавиляй Советдин заседанидин иштиракчийри “ФерЭльГам” компаниядив, торгар тухун тавуна, герек кьадар чил вугунин къарар акъудна.

Алай вахтунда республикада инвесторар патал кутугай шартIар тешкилиз алахънава. Ихьтин сиясатдин нетижада вад инвесторди республикада чIехи ва важиблу проектар кьилиз акъудзава. “Ириб” ООО-ди “Уйташ” майдандал емишрикай ширеяр хкуддай завод, “АГРОМИТ” ООО-ди як кьабулдай ва якIун продукция акъуддай комбинат эцигзава. Абурал “ФерЭльГам” ООО-ни алава хъхьанва. Агалкьунар хьурай квехъ!

Нариман Ибрагьимов