Къведай йисуз Советрин халкьди, Яру Армияди Гитлеран Германиядал, фашизмдал гъалибвал къачурдалай инихъ 75 йис тамам жезва. Лишанлу, кьетIен вакъиа! Адаз гиламаз гьазурвилер аквазва. Президент Владимир Путина дуьньядин уьлквейрин кьилериз Гъалибвилин суварик атунин теклифар кхьизва. Гьа са вахтунда РагъакIидай патан СМИ-ра, бязи политикрин, тарихчийрин, уьлвейрин регьберрин рахунрани Советрин Союзди, адан халкьари, Яру Армиядин кьушунри гзаф телефвилериз, къурбандриз, зиянриз рехъ гана къачур гъалибвал къакъуддай, масадбурун тIварарихъ ядай алахъунар ийизва. Идаз анжах ягьсузвал лугьуз жеда.
И мукьвара Россиядин ва Белоруссиядин президентар Владимир Путинни Александр Лукашенко гуьруьшмиш хьайи вахтундани абуру Яру Армияди къазанмишай Гъалибвал масадбурун тIварарихъ ягъиз кIан хьунин алахъунриз кутугай къимет гана. Лукашенкоди къейдна хьи, Германиядин кьушунар чи мулкарал атана, абуру еке барбатIвилерал гъана. И карда абуруз Европадин маса уьлквейрини куьмекна. Гьавиляй абурувай чаз гайи кьван зиянрин эвез гила хьайитIани вахчуна кIанда.
ИкI авунайтIа, идаз гьахъвал лугьуз жедай. Амма сивик рак квачир са бязи политикар, тарихчияр къенин несилдиз вири терсеба къалуриз алахъзава. Гьакъикъатдихъ галаз кьан тийизвай махар ахъайзава. Вуч абуру авуртIани, Яру Армиядин ва Советрин халкьдин ЧIехи Гъалибвал садавайни хъендик кутаз жедач. Гъалибвал къазанмишуник флотдини еке пай кутуна.
ВМФ-дин нарком Н.Кузнецова кьве йисни зура уьлкведин флот дуьзгуьн дережадиз хкажун патал вичелай алакьдай вири крар авуна. 1941-йисан 22-июндиз СССР-дин ВМФ-дик 4 флот ва 5 флотилия акатзавай. Гьуьлерин авициядихъ 2543 самолет (2162 — женгининбур) авай. Кеферпатан, Балтийский, ЧIулав гьуьлерин флотрин гимияр гьа сифте йикъарилай душмандиз акси женгерик экечIна. Идалай гъейри, гьуьлуьн пьяда кьушунрин бригадаяр тешкикилиз эгечIна. ГьикI лагьайтIа, сифте гьафтейра ва варцара Яру Армиядин кьушунрикай гзаф аскерар ва офицерар хкатзавай. 1941-йисан июлдин ва августдин варцара гьуьлуьн пияда кьушунрин кьилдин ругуд бригада тешкилна. Ихьтин бригадаяр кьуд флотдани кардик кутуна. Дяведин йисара кьураматдин кьушунриз 400 агъзурдалай виниз матросар, старшинаяр ва офицерар рекье туна. Командирар гьуьлуьн десантникрин дестеяр тешкилунизни мажбур хьана. Дяведин кьве йисуз и дестейри фашистриз рикIелай тефидай ягъунар кьуна, командирри чпин вилик эцигай везифаяр уьтквемвилелди бегьемарна.
Эгер сад лагьай десант Дунайдин флотилияди 1941-йисан 25-июндиз Дунай вацIун Румыниядин къерехдиз ракъурнайтIа, гуьгъуьнин йисара вишелай виниз десантникрин дестеяр (250 агъзур кас) кардик кутунай ва абуру душмандин хейлин къуватар чпел желбна, фашистри кIеве твазвай чи частариз куьмекна.
Къе садазни сир яз амачир гьакъикъат я, 1941-1942-йисара советрин аскерри тежер хьтин аксивал ийизвайтIани, викIегьвилер къалурзавайтIани, Германиядин кьушунри,сад-садан гуьгъуьналлаз чи хуьрер, шегьерар кьазвай. 1942-йисан гатфариз ва гатуз абурун гъиле Керчдин полуостров, Севастополь гьатна. ЧIулав гьуьлуьн флотдин гъиляй вичин кьилин база акъатна. Ихьтин шартIара Верховный командующийдин тапшуругъдалди Волжский флотилия, Туапседин ва Новороссийскдин дявединни гьуьлуьн базаяр тешкилзава. Кеферпатан оборонадин сенгерар мягькемарун патал Дальний Востокдай, Тихий ва Атлантический океанрай яна, цин винелай ва кIаникай фидай гимияр, луьтквеяр атана. Анжах 1943-йисан юкьварилай советрин гимийрин промышленность кардик кухтаз алакьна ва ада флотдиз 2 крейсер, 19 эсминец, цин кIаникай фидай 54 луьткве, 1100-в агакьна кьезил гимияр ва катерар рекье туна.
Лугьун лазим я хьи, Советрин Союздиз ара-ара США-ди, Англияди, Канадади куьмек гузвай. Абурун патай флотдиз 500 гимини катер атана. Амма и куьмек тарифдайди тушир. Цин кIаникай фидай луьтквеяр квачиз, амай вири гимияр куьгьнебур тир. Гзафбур женгера ишлемишни авуначир. Гила гьа уьлквейри Советрин Яру Армияди къазанмишай гъалибвал пайи-паяриз, гьатта маса уьлквейрин тIварарихъ ядай гьерекатар ийизва.
РагъакIидай патан, капитализмдин уьлквейрин регьберрин гафарихъ, хиве кьунрихъ инанмиш тахьай И. Сталина, уьлкведин мумкинвилерикай менфят къачуна, флотни ва маса армиярни герек кьадар яракьралди таъминардай кIвалах тешкилна. Нетижада 1943-йисуз душмандихъ Яру Армиядин хура акъваздай такьат амукьнач. Гьа и йисан гатуз ЧIулав гьуьлуьн флотди, Азовдин флотилияди Кеферпатан Кавказдин фронтдин кьушунрихъ галаз санал Новороссийск, Таманский полуостров азадна, Керчдин патарив гвай плацдарм кьуна.
ВМФ-дин частари Ясско-Кишиневдин, Белграддин, Будапештдин, Вена азад авунин женгера иштиракна. Днепр, Припять, Березина, Буг, Висла, Одер, Шпрей вацIарал душмандин къуватриз вижевай ягъунар кьуна. 1945-йисан сентярбдиз Тихий океандин флотди ва Амурдин флотилияди Япониядин Квантунский армия кукIварунин женгера иштиракна. Гьуьлерин дяведин къуватри Гъалибвилик кутур пай екеди я. 500-лай виниз морякриз Советрин Союздин Игитвилин тIвар гана.
Хийир Эмиров
