Инсан — регьбер — ватанперес

14-июлдиз Дагъустан Республикадин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерствода Дагъларин уьлкведин баркаллу, чешнелу рухвайрикай сад тир Арухов Загьир Сабирович рикIел хкуниз талукьарнавай конференция кьиле фена. Ана республикадин гьукуматдин векилри, депутатри, общественный деятелри, журналист­ри, рагьметлудан багърийри иштиракна.

Мярекат РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министрдин заместитель Арсен Магьмудова ачухна ва кьилени тухвана.

— Гьикьван залан ва гьайиф чIугвадай кар ятIани, къе чун рикIел хкуниз мажбур жезва. Къад йис идалай вилик Дагъустандин имидж хкажун, ам кьуд патаз хъсан рес­публика хьиз машгьур авун патал алахъай­, террористрин, экстремистрин идеологиядин аксина викIегьдиз акъвазай, вичелай гуьгъуьниз чешне къачудай пара хъсан крар тур хва Загьир Сабирович, террорист­рин вагьшивал себеб яз, чи арадай акъатна.­

Загьир Арухов республика лап четин ва муракаб гьалари, къизгъин вакъиайри бамишзавайла, министерстводин кьиле акъвазна. Ада Мегьамедсалигь Гусаеван жуьр­этлу рехъ давамарна ва министерстводин кIвалах йикъан истемишунрив кьадайвал дегишарна. Ада вичин къвалав гьакъисагъвилелди кIвалахдай ва республикадин руководстводи вилик эцигзавай муракаб везифаяр кьилиз акъудиз жедай бажарагълу пешекарар кIватIна. Политик, алим, журналист, арабист, телевиденидин ва цIийи технологийрин рекьяй устадлу пешекар… Арухован бажарагълувилихъ а кьил авачир. Ада къецепатан махсус къуллугърин, экстремистрин центрайрин, террористрин идеология чукIурзавай дестейрин халисан макьсадар виридалай вилик кьатIана ва Россияда, гьа гьисабдай яз Кеферпатан Кавказда, Дагъустанда гьар са уламда терроризмдинни экстремизмдин идеологиядин рехъ агалунин гьакъиндай малумарна. И жигьетдай ада Дагъустандин СМИ-рин векилрихъ галазни гъавурдик кутунин кIвалах тухвана. И кардин гьакъиндай ада арадал гъайи РГВК телеканалди, информациядин «Дагъустан» агентстводи шагьидвалзава. Абуру къе бегьерлудаказ кIвалахзава.

Загьир Сабировича вичин куьруь уьмуьр­да республика патал авур къени крар гзаф я. За фикирзавайвал, абурукай къе конференциядин иштиракчияр, адахъ галаз санал кIвалахай юлдашар ва багърияр рахада,- лагьана Арсен Данияловича.

— Заз рагьметлу Загьир Сабирович ва адан хизан лап хъсандиз чидай, — гаф кудна РД-дин жемиятдин палатадин председатель Азизбег Черкесова. — Эгер чан аламайтIа, чна Россиядин бажарагълу политикдин, государстводин деятелдин 65 йисан юбилей къейддайди тир. Вучда, инсансуз вагьшийри, чи халкьдин душманри акьалтIай алчах кар авуна, чун ва Дагъустан кар алакьдай, пара хъсан цIийивилер арадал гъизвай уьтквем хцикай магьрумна. Лугьун за квез, юлдашар, 1990-йисарин эхирра Да­гъустанда ахьтин бажарагъдин маса кас авачир. Ибур цIалцIам, кьуру гафар туш. Загьир Сабировича гъиле кьазвай гьар са кар Дагъларин уьлкведин гележег патал тир. Ада чи жегьил несил террористрин, экстремистрин жергейриз ават тавун патал гьар юкъуз женг чIугуна. Бязибуруз и женг аквазвачир, ам пара хаталу, гзаф къуватар, чирвилер, алакьунар, жуьрэтлувал истемишзавай женг тир. Загьир Сабирович, садакайни, са куьникайни къурхулувал авачиз, гьа женгиник экечIна. Адалай гзаф кIвалахар алакьзавай. Гьавиляй душманриз адахъай, адан гафунихъай, адан чирвилерихъай кичIезвай. Гьавиляйни абуру бажарагълу министр чи арадай акъудна. Ам рикIел хуьн, адакай акьалтзавай несилдиз чирун чи буржи я.

1999-йисуз республикадин Хатасузвилин советдин секретарь Агьмеднаби Магьдигьажиеван рикIел хкунри кIватI хьанвайбуруз гзаф  таъсирна.

— 1998-1999-йисар чи республика патал лугьуз тежер хьтин четинбур тир. Гьукумдиз, халкьдиз акси къуватар гзаф кIватI жезвай. Патав гвай Чечен Республикада кьиле физвай гьалар масадбур тир. Адаз регьбервал гузвай ксариз къецепатан махсус къуллугърин векилрин, эмиссаррин куьмекни галаз Дагъустанни чпин гъилик ийиз кIанзавай. Идеологиядин жигьетдай абуруз акси яз экъечIай викIегь регьберрикай сад Загьир Арухов тир. Къе инал лугьун лазим я, гьа чIавуз милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министрвиле маса кас эцигиз кIанзавай. Амма а кас чIуру идеологиядин пайдах хкажзавайбурукай сад тир. И кардикай за Мегьамедали Мегьамедоваз малумат гана ва адани вичин фикир дегишарна. Министрвиле Загьир Арухов тайинарна. Адахъай, адан алакьунрихъай, адаз чпин макьсадрикай хабар авайвиляй экстремистрин регьберриз кичIезвай. Абурун векилрилай адахъ галаз ачухдиз майдандал экъечIиз жезвачир. Куьрелди лагьайтIа, Загьир Арухован пара бегьерлу кIвалах себеб яз, террористривай, экстремистривай Да­гъустандин халкь чпин патал алудиз алакьнач. Аруховалай мадни зурба крар алакьдай. Амма Загьир кьве терефдин душманрин хурук акатна. Загьир Сабировича вичин жегьил чан Дагъустан, Да­гъустандин халкьар, абурун гележег патал къурбандна. Ам рикIелай алудиз жедай инсанрикай туш.

Итижлу ихтилатар министерстводин къуллугъчи Руслан Гьажиевани  авуна.

— Зун министерстводиз 1995-йисуз кIва­лахал атана. Загьир Арухов — 1998-йисуз. Ам гьа сифте йикъалай вичин везифайрив гъавурда аваз, вичивай республикадиз вуч кIанзаватIа чиз, эгечIна. Министерстводин къуллугъчийри чарар-цIарар адетдин машинкайрал кхьизвай. И кар акурла, Загьир Арухов мягьтел хьанай. Къецепатан идеологри чи халкьар, иллаки жегьилар, рекьелай алудун патал алай аямдин технологияр ишлемишзавайла, кар алай министерствода са компьютер кьванни авач. Гъиле-гъил аваз и нукьсан  арадай акъудна. Министерстводиз пуд компьютер гана. Имни тIимил тир. ЯтIани чи кIвалах вилик фена. Министр хьайила, Загьир Сабировича и месэлайриз мадни еке фикир гана. Къецепатан эмиссаррихъ, чи жегьилар чпин желедиз желбзавайбурухъ галаз женг чIугвадай пешекарар кьабулна. Куьн агъадач жеди, гьа вахтунда чна, варцаралди мажибни агакь тийиз,­ югъди-йифди кIвалахна. Идарадани, кIва­лени. Гьа икI чалай чи уьлкведиз акси идеологиядин вилик пад кьаз хьана. И карда Арухован зегьметдин роль екеди я.

Загьир Сабировичан гъвечIи стха Арсенан рикIел хкунарни итижлубур хьана.

— Сифте нубатда заз вири Аруховрин патахъай и мярекат тешкилайбуруз сагърай лугьуз кIанзава, — лагьана ада. — Рахайбуру зи стхадин тIварцIихъ хъсан гафар лагьана. Эхь, ам гьахьтин, тариф авуниз лайихлу инсан тир. Дагъустандикай Россиядин СМИ-ри анжах татугай малуматар гунал стха гьич рази хьайиди туш. Адаз Дагъустан вирида гьуьрметзавай республикадиз элкъуьриз кIанзавай. Гьа и кар патал ада РГВК телеканал кардик кутунай. Идан гьакъиндай ада захъ галаз са шумудра меслятарнай. Ада лугьудай: «Дагъустан гзаф рекьерай тарифлу чка я. Инсанриз идакай хабар гудай, гуьзел чкаяр къалурдай, чешнелу инсанрикай суьгьбетардай телеканал герек я». Ам арадални гъана. Ахпа — информациядин «Да­гъустан» агентствони. Стхадихъ мадни еке планар авайди тир. Араб уьлквейрин дус­тарин куьмекдалди адаз Каспий гьуьлуьн къерехар тирвал туризмдин кластерар ачухиз кIанзавай. Идакай 25-майдиз жезвай ва вичин дустаризни теклифнавай экономикадин форумдални ихтилатиз кIанзавай. Амма душманри 20-майдиз адан чандиз къаст авуна.

Загьир Сабировичан рушарини конференциядин иштиракчийриз сагърай лагьана ва чпин рикIин гьиссерни ачухна.

— Къанлуйри Дагъустан вафалу, къагьри­ман хцикай, чун лап хъсан, къени, жумартлу­, камаллу бубадикай магьрумна. Ада чаз вижевай тербия гана. Буба чаз гьар са карда чешне тир. Адаз тешпигьбур жез кIанзавай чна, пуд вахани стхади кьилин образование къачуна. Зун духтур я, — лагьана Амиради. — Фатимади Россиядин гьукуматдин къу­рулушда, Каринади РД-дин рекъемрин министерствода кIвалахзава. МГУ куьтягьнавай стха Москвада чIехи са компания­дин юрист я.

Вахан гафарал Каринади алава хъувуна: «Буба кIвалахдилай лап геж хкведай. Нянин хуьрек тIуьна, чи гьаларикай хабар кьуна вичин кабинетдиз фидай, компьютердихъ ацукьна, кIвалах давамардай. Вичин далудихъ ада телевизор эцигнавай, ам араб уьлквейрин телеканалар кьадайвал туькIуьрнавай.  Гузвай хабаррихъни яб акализ, бубади компьютердални вичин кIвалах ийидай. ПIапIрусни чIугвадай. Ара-бир чаз кофе, чай гъваш лугьудай.

За бубадиз гьамиша лугьудай: пIапIрус чIугвамир, гзаф кIвалахмир, ял ягъа. Бубади зун гъавурда твадай: «Чан руш, инсанди вичин кIвалах акьван хъсандиз авуна кIанда хьи, адалай вични, масадбурни­ рази яз амукьдайвал. Эгер вирида чпин кIва­лахдиз чирвилер, алакьунар, вердишвилер­ гуз хьанайтIа, татугайвилер, гъалатIар, чIу­рувилер лап тIимил жедай».

Буба чаз къени меслятчи я. КIеве гьатай са кар хьанмазди, буба рикIел къведа ва ада ихьтин арада гьихьтин меслят гудатIа лугьуз фикирда. Чна датIана буба чаз бес тежезвайди гьиссзава».

РД-дин агъсакъалрин Советдин член Зара Латифовади вичин фикирни ачухна: «Зунни, гзафбур хьиз, Аруховрин хизандиз­ башсагълугъвал гуз фейиди я. Бубадихъ шехьзавай сад-садалай гъвечIи рушарин­ шикилар гилани вилерикай карагзава. Дагъустандин халкьарин гележегдикай­ фикирзавай акьуллу хцел гъил хкажайбур вагьшияр я. Къе чи кьегьалри СВО-да цIийи фашистрихъ галаз, гъиле яракь аваз, женг чIугвазватIа, Загьира яракь гвачиз, вичин зигьиндалди, алакьунралди, виниз тир бажарагъдалди терроризмдин дестейрихъ галаз женг чIугуна. Адан дережа республикада лап чIехи къуллугъ кьуниз лайихлу тир. Гьавиляй адан вилик физвай камарни кьатIна».

Алим, журналист Ханжан Къурбанова гьайифдивди малумарна: «Загьир Арухова Дагъустандин абадлу, ислягь, дуствилин, вилик физвай гележег патал вичин жегьил чан гана. Амма адан лайихлувилер гьукуматди лазим тирвал къейднавач. Белиж поселокда ва Махачкъала шегьерда куьчейриз Арухован тIвар ганва, мад адан тIварцIихъ янавай са чкани авач. И нукьсан арадай акъуддай вахт атанва».

Х. Къурбанован теклифдин тереф конференциядин вири иштиракчийри хвена ва Загьир Арухован ирс акьалтзавай несилдиз чирдай серенжемар кьабулун лазим тирдакайни лагьана.

Мярекатдал гьакIни РД-дин агъсакъал­рин Советдин председатель Ибрагьим Иб­рагьимов, республикадин дишегьлийрин Союздин председатель Интизар Мамутаева, Дагъустандин халкьдин артист Айгум Айгумов ва масабурни рахана.

Къейд авун лазим я хьи, Дагъустандин журналистрин Союзди ва РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерстводи Загьир Арухов дидедиз хьайидалай инихъ 65 ва адан чандиз къаст авурдалай инихъ 20 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз адан уьмуьр, кIвалахар рикIел хкуниз талукьарнавай яратмишунрин конкурс малумарнавай. Журналистрин союздин председатель, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова ва РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министрдин заместитель Арсен Магьмудова конкурсдин гъалибчийрив дипломар ва пишкешар вахкана.

Нариман Ибрагьимов