Зи гъиле и мукьвара вилив хуьн тавур ктаб гьатна. Ам Бакуда чапнава. 2020-йисуз. Низ чидай,  сергьятрин симер чIугуна, ча­вай гьакIани чара, яргъа авунвай Бакудай, инсаният санлай кIеве тунвай, сад-садавай къакъатуниз мажбурнавай залум тIугъвалдин вахтунда, вири сергьятар, къадагъаяр ред авуна, ихьтин савкьат агакьдайди.

Ктабдин автор  Римма  Гьажимурадовадикай  хейлин делилар чаз чидай. Са бязи шиирарни чна “Лезги газетдин” чинрал гъайиди я.

ЦIийи ктаб, виликанбурулай (“Акъата шегьредиз” — умуми кIватIал, “Туьхуьмир, зи гъед” — шиирар), тафаватлу яз, гьи­каятдин эсеррикай, прозадин шииррикай, гьикаяйрикай, эссейрикай, макъа­лайрикай, веревирдерикай, махарикай, кьисайрикай ибарат я. Гьа и цIийивили зи фикир вичел желбна. Шаир гьикаятдин эсеррал элячIун дигмишвилихъди виликди фин яз гьисабзавайди чаз чида.

Риммадин шиирриз, саки вири чи рушаринни сусарин хьиз, гьакьван сеслу, секиндиз авахьна физвай булахдин хьиз, лиризм, гьиссерин назиквал, экуьвал хас тирди хьиз, цIийи ктаб — “Зулун пешер” — арадал гъанвай гьикаятдизни гьа назиквал, тавази, сабурдивди ийизвай веревирдер хас я. Адаз ганвай тIвар­цIини и кар субутзава.

Зулун пешери чпин рангаринни  сесерин, кьуьлеринни къугъунрин, ниэринни атиррин гьайбатлувилелди руьгьда илгьам авай гьар са кас гьейранарда, яр­гъалди хиялрик кутада, агакьнавай де­режайрикай, акъатна физвай уьмуьрдикай веревирдер ийиз тада. Чи гъилевай ктаб кьиляй-кьилиз гьахьтин ажа­йиб гьиссеривни веревирдерив ацIанва. КIел­за­вайди гагь сейрангагь тамаризни багълариз, гагь, гьар са магьсул агакьна­, ин­санри бегьерар вахчузвай берекатлу талайриз, гагь серин шагьвар элкъвезвай рагарал, гагь ширширдивди авахьзавай булахрал, гагь мехъеррик, гагь ме­лерик тухузва.

Виринра, эсеррай аквазвайвал, гьам хайи чилел — Ватандал, гьам зегьметдал­, гьам манидални макьамдал, гьам кьуь­ле­­рални махарал, кьисайрал ашукь инсанри — чи рушарини сусари, дидейри­ни ба­дейри, чIахи бубайрини гьунарлу, гуьр­кем­ рухвайри уьмуьр кьиле тухузва. Дуь­­ньяда­ гьи­­­кьван зидвилер, заланвилер, туь­­кьуьлви­лер аватIани, Риммадин гьи­каятди кIел­за­вайдан рикIелай а пар алудзава. Гуя чIулав циферикай цавун тагъ михь­за­ва, чилив, набататрив, къушарив, инсанрив ракъинин таза нурар агакьарзава. За кьатIузвайвал, им писателдин ярат­мишунрин агалкьун, хайи чIа­лан ха­­­зина­див эгечIнавай тегьердин устадвал я.

Автордин эсерар кьадарсуз яргъибур, са гьикI ятIани вичин фикир кIелза­вай­­бурал илитIзавай гужунинбурни туш. Абур кьетIен рангарин шикилрикай, гьевеслу, зиринг агьвалатрикай, камаллу суьгьбетрикай — насигьатрикай, жанлу ке­лимайрикай ибарат я.

Мадни са кар: Римма Гьажимурадова Къуба патан автор, гьана хана, чIехи хьанвайди, вичи къейднавайвал, хайи чIа­лан тIямар са кьадар яшариз акъатайла, яни яргъал Сиязан шегьердай вичин бубайрин ватан тир Манкъулидхуьруьз хтай­ла, ачух хьайиди я. Адан рикI бадедин махарални манийрал гзаф алай. Гьа аламатар и рушаз бирдан чи классикар тир Етим Эминан, Кесиб Абдуллагьан, Шагь-Эмир Мурадован, За­бит­ Ризванован, абурулай гуьгъуьнин авторрин — Алирза Саидован, Расим Гьа­жидин, Медет Арзуманован, Эйваз Гуьлалиеван, Вакъиф Муьшкуьрвидин яратмишунрани авайди акуна. ЧIалан аламатри рикIиз дериндай таъсир авур ханумдивай вичин рикIни рахур тавуна жедайни?..

Авторди вичин игитрал, абурун агалкьунрал, устадвилел, гъиликай хкатзавай затIарал, иллаки гамарални халичайрал, кьуьлерални макьамрал гьейранвалзавайди хьиз, кIелзавайдини вичин саядик, суьгьуьрдик акатзава.

И кар ктабда гьатнавай “Гам”, “Пе­ри­за­да, гьай гуьзел яр!”, “Таватан рикI алай ма­­­ни”, “Зи Етим Эмин” (гьикаяйрин ­цIи­ргъ), “Дидед чIалал рахазвай кист”, “Кесиб Абдуллагьан рушар, куьн гьинава?”, “Дуст­вал рикIиз илифарай шаир” ва икI мадни маса эсеррай ачухдиз аквазва.

Лугьун лазим я, вири эсерар автор-ди, асул гьисабдай, вичин хуьруьнвийрин рахунрин кье­тIенвилер (Къуба ну­гъат) хвена кхьен­ва. МасакIа женни ийидачир. Инал вич-вичелай месэла кватзава: бес лезги чIа­лан литературадин нормаяр, чи орфографиядин ва маса га­фарганрани тестикь хьанвай, чи кхьинра амалзавай къайдаяр чIур жезвачни? Им чIалан илимди веревирдна кIанзавай месэла я. Гьелбетда, чIалан, иллаки литературадин, чи газетринни журналрин чIал къайдада хуьн лазим я. Дагъустандин лезги мектебра, лезги изданийрани чIал нормада хуьз фадлай алахънава.

Амма им нугъатар квадара лагьай чIал туш. Азербайжан пата а нормаяр мек­­­тебра  чир­завач.  Авач а мумкинвал. Гьа­виляй не­инки са Римма Гьажиму­­радовадин, гьакI алай аямдин маса ­авторринни чIалав сабурдивди эгечIун лазим я.

Муькуь патахъай, анжах чун, чи ну­гъа­тар, чи теклифар дуьзбур я лугьуз­, чIа­лан илимдин  фенвай рехъ, чи агалкьунар, чIехи арифдаррин ирс инкарунни дуьз жедач. Месела, гьа Азербайжан па-та чпин эсерар теснифай Кесиб Абдуллагьанни, Нуредин Шерифованни, Забит Ризванованни, Лезги Няметанни, Иззет Шерифованни эсеррин чIал лезги чIалан грамматикадинни  орфографиядин нормайривай са акьван къакъатнавач эхир. “Шарвили” эпосдин саки вири манияр Къуба патан хуьрерай кхьин хъувурбур я. Гьабурани чи къенин литературадин чIалан бинеяр ава… Им тарс, тежриба хкудна кIани кар тушни?..

Гьар гьикI ятIани, Римма Гьажимура­довади чав агакьарнавай савкьат художественный кьетIенвилерин, сюжетрин, туькIуьр хьунин, къарагъарнавай месэлайрин жигьетрай герекди, тарифлуди хьанва.

ЧIалан жигьетдайни ктабда гьатнавай литературадин ирсиниз къимет гузвай макъалайра (“Зи хуьруьнви чIехи ша­ир”, “Дуствал рикIиз илифарай шаир” ва мсб.) автордин хатI кьетIенди, кIелза­вайди инанмишарзавайди, рази ийизвайди я.  И кар чна тебрикни ийизва.

Мердали  Жалилов