Цлахъар. Ам Хив районда гъвечIи ва гуьрчег хуьрерикай сад я. Са девирра Цлахъа 120 хизан яшамиш жезвай. Къе АрхитIрин хуьруьн администрациядик акатзавай и хуьре 14 хизан яшамиш жезва. Абуру бубайрин юрдар гадарзавач. Дагълух амай хуьрера хьиз, инани кIвалер цал цла туна, къавалай къавал физ жедайвал эцигнавай. Агъсакъалри лугьузвайвал, Цлахърин хуьр Ахцегь райондин ялахъвийри кутуна. Археологиядин ахтармишунри ам къадим хуьр тирди субутзава. Кьуд пата куьгьне сурар ава, къванерал гьар жуьре лишанар атIанва.
Къадим девиррилай инихъ цлахъвияр малдарвилел, хипехъанвилел, салар цунал ва гамар хрунал машгъул жезва. Хуьре вад сихил ава — Схавар, Качаяр, Мирзахаяр, Халибегар, Велибегар.
Эхиримжи вахтара хуьре дуланажагъ, яшайишдин шартIар хъсан патахъ дегиш жезва. Виликрай кIвале нафтIадин лампайралди экуь ийизвайтIа, къе Цлахъани электрикдин эквер, телефонар, мобильный алакъа, телевизорар ава. КIвалер цIийи жуьреда эцигнава.
Хуьруьз хъфейла, заз, сифте нубатда, кимел фин адет хьанва. Хуьруьн кимел хтана, хабаррихъ, Цлахърин тарихдикай, медениятдикай, машгьур агьалийрикай суьгьбетрихъ яб акалуни заз шегьерда кIвалахдай ашкъи, илгьам гузва. Виликрай жуван бубаяр-чIехи бубаяр ацукьай кимин чIехи къванцел ацукьна, къацу чуьллериз, тамуз, багълариз килигунив, къушарин нагъмайрихъ яб акалунив вуч гекъигиз жеда!..
Хуьре цин вад регъвер авай. Къе садни амачтIани, абурун тIварар несилри хуьзва. Ина 120 га майданра техил цазвай. А девирда хуьруьн майишатда къазанмишай агалкьунар къе хуьруьнвийри рикIел хкизва. Советрин девирда Цлахъа Шаумянан колхоз тешкилна. Адан тIварар дегиш хьана ва алатай асирдин 60-йисара колхозар сад авуникди “Сафаралиевский” совхоз арадал гъана.
Советрин девирдин сифте йисара хуьре савадлу ксар авачир. Гьавиляй сифте школа эцигна, ахпа клуб, библиотека, медпункт пайда хьана. Алай вахтунда гзаф цлахъвийрихъ кьилин образование ава, илимдин кандидатар, лайихлу духтурар, муаллимар хьанва. Санкт-Петербургдин «Дагвино» заводдин гендиректор, Зегьметдин Яру пайдах, Халкьарин дуствилин орденрин, Хайи чил кIан хьунай хурудал гьалддай гьуьрметдин знакдин сагьиб, РФ-дин недай-хъвадай промышленностдин лайихлу работник, меценат С.Н. Сафаралиев, РФ-дин ва РД-дин лайихлу духтур, ДМУ-дин кафедрадин доцент Т.Я. Сафаралиева-Гьабибова, РД-дин халкьдин шаир Ханбиче Хаметова, РФ-дин Госдумадин депутат Г.К. Сафаралиев, машгьур художник А.М. Сафаралиев, РД-дин ва РФ-дин лайихлу экономист, Халкьарин дуствилин ордендин сагьиб А.И. Алистанов, гимидин капитан Д.З.Загьирбегов, Махачкъаладин маякдин начальник А.М.Курабегов, хуьруьн майишатдин илимрин кандидат А.Р. Качаев, шаир, Россиядин писателрин Союздин член Г.Н. Сафаралиев, СССР-дин здравоохраненидин отличник, “Знак почёта” ва “Святая Варвара” орденрин сагьиб, яргъал йисара Киев шегьердин здравотделдин кьиле акъвазай М.Н. Сафаралиева — Клименко, полковник А.Ж. Абдулаев ва масабур.
Ватандин ЧIехи дяведин йисарани цлахъвияр кьулухъ акъвазнач. Кьуд стха Ярагьмедовар, Алиметоврин, Исакьоврин, Мегьамедоврин, Саидоврин, Беговрин хизанрай кьве-кьве хва фронтдиз фена.
Багъри ерийрал хтана пешедай кIвалах давамариз алакьайбурни хьана. Медкъуллугъдин полковник Ярмет Сафаралиев дяведилай гуьгъуьнин йисара госпиталдин начальник, УРП больницадин кьилин духтур хьана. Ада вичин уьмуьрдин юлдаш, здравоохраненидин отличник Нина Васильевнадихъ галаз санал дяведилай виликан йисара Агъул районда сифте духтурар яз кIвалахна. Адаз лезги ва агъул чIаларни хъсандиз чир хьанвай. “Яру Гъед” ордендин сагьиб тир ст.лейтенант Жарулагь Абдулаева школада военруквиле ва колхоздин бригадирвиле кIвалахна. Салигь Абдулаева, Исмаил Къарибова, Шамсудин Ярагьмедова, Шихали Мислимовани хуьре кIвалахун давамарнай.
Хуьряй хкведайла за фикирна: агьалияр тIимил-тIимил чпин ерийрал хквез эгечIнайтIа, гьикьван хъсан тир. Гьелбетда, и кар патал шартIарни арадал гъун герек я. Тркалрилай 3-4 км мензилдиз Цлахъиз кьван тIебии газ гъанайтIа, хъсан рекьер туькIуьрнайтIа, 3-4 хизандилай чешне къачуна, бубайрин ерийрал хкведайбур мадни жедай.
Къадим Сафаралиев, РД-дин лайихлу духтур
