“Вили беретар” (хъуьтуьл парчадикай гьазурнавай, пипIиш галачир тесек хьтин затI) алай, мягькем, сагълам, пагьливанриз ухшар аскеррал — десантникрал дамах тавуна жедач. Абурун жергейриз гьахьиз, абурулай чешне къачуз кIан­завайбурни тIимил туш. Авайвал ла­гьайтIа, десантникриз иллаки жегьилри гьуьрметзава, майилвалзава.

Армиядиз тухвай вахт рикIел хквезва. Чун — дагъустанвияр, чеченар ва ингушар Ки­евдин областдин Васильков шегьердин къваларив гвай ПВО-дин частарик акатзавай рота­диз акъатна. Ихьтин кардал чи гадаяр рази хьа­нач. Абуру командирдиз чеб десантдин частуниз рекье тунин гьакъиндай арза  кхьена. Къвалав “МИГ” самолетар ахтармишзавай гьавадин частни гвай. Амма ротадин командир майор Горобеца чи гадаяр секинарна, вичиз ахьтин ихтияр авачирдакай малумарна ва викIегьдиз къуллугъ авун теклифна.­

Эхь, зирек, уьтквем, сагълам же­гьилриз чеб десантдин частариз акъатна кIанзавай. И делилдини абурухъ жегьилрин арада авай авторитетдикай лугьузвай.

Уьлкведин Гьавадинни десантдин кьушунрихъ баркаллу тарих ава. Адан бинени 1930-йи­сахъ галаз алакъалу я. И йисан 2-ав­гус­т­диз­­ Воронеждин къваларив ученияр кьиле ту­ху­дайла, сифте яз  ТБ-3 бомбардировщикдай 12 десантникди парашютра аваз чилел хка­дар­най ва чпин вилик командирри эцигнавай тапшуругъ кьилиз акъуднай. И кардин нетижа­дин шагьидар хьайи военный экспертри кьа­тIана: уьлкведин яракьлу къуватар патал и жуь­редин (десантдин) кьушунрихъ игьтияж же­да.

Са йисни алатнач, Советрин Со­юзда десантдин сифтегьан частар арадал гъана ва абур яваш-яваш Яру Армиядин частариз рекье тваз гатIунна. 1932-йисуз десантдин батальонар ВВС-дин (гьавадин военный къуватар) къурулушдик акатна. Иник абур 15 йи­суз кумукьна. 1946-йисуз десантдин частар уьл­кведин оборонадин министерстводин къаюмвилик акатна. 1991-йисалди кьилерал “вили беретар” алайбур пияда кьушунрик квай. Анжах ахпа абуруз кьилдинвал гана. Гьанлай Гьавадинни десантдин кьушунрин югъни гегьеншдиз къейд ийиз гатIунна. Амма гьукуматдин патай махсус къарар акъудуналди, ВДВ-дин югъ 2-август яз 2006-йисан 31-майдилай ма­лу­марна.

“Лувар квай десантдин” тарихдикай ихтилат кватайла, “Вася халудикайни” талгьана жедач. Десантникри чпи зарафат-хъвер кваз ВДВ гьарфариз икI баян гузвайди я: “Войска дяди Васи”. Дядя Вася Советрин Союздин Игит  Василий Маргелов я. Ада къад йисуз десантдин кьушунриз регьбервал гана. Абурукай Яракьлу Къуватрин лап жуьр­этлу, уьтквем, вилик эцигай гьихьтин четин тапшуругъ хьайитIани та­мамардай кьушунар авуна. Десантникри алукIзавай тельняшкаярни, вили беретарни Маргелов себеб яз  майдандиз акъатайди я. Ада аскерар женгинин машинрай десантироватизни вердишарна.

Десантникри Ватандин ЧIехи дяведин хейлин женгера гъалибвал къазанмишуник чпин кьетIен пай кутуна. Тарихчийри тайинарнавайвал, дяведин йисара гьавадин десантникри кьиле тухвай 8 операция лап метлеблу­бур, нетижалубур, гъалибвал мукьвал авур­бур яз гьисабзава. Абурук акатзава: Крымдин, Вяземдин, Днепрдин, Моозундин ва ма­сабур.

1941-йисан декабрдин эхирра Крымда фашистриз аксивалзавай са чка — Севастополь амай. Немсерин 11-армиядин командующий Э.фон Манштейна шегьердин къваларив гзаф кьадар кьушунар кIватI­навай. Анжах Керчь хуьн патал пиядин са дивизия тунвай. Идакай чи Ставкади менфят къачуна. Севастополдиз куьмек гун патал десант гьазурна. Им гьич тахьай хьтин кар тир. Десантдик 82500 аскер, са шумуд виш туп, танкар ва ма­са яракьар акатзавай. И кьадар кьушунар чкадал агакьарун патал 250 гими, гьа гьисабдай яз 2 крейсер, 6 эсминец, 52 катер ишлемишнай.

1942-йисан январдиз Калининский ва Рагъ­акIидай патан фронтрин армияр душмандин гьалкъада гьатна. Абуруз куьмек гунин мурад­­далди Вязьмадин гьавадинни десантдин операция гъиле кьуна. 18-январдиз  гьавадинни десантдин 201-бригададик ва лишанчивилин 250-полкуник кваз десант Вязьмадин къваларив гвай душмандин далу патаз гадарна. Де­сантдин куьмек агакьай чи кьушунри нем­серин са шумуд участокдин сенгеррай пад акъудна ва 33-армиядиз, гвардиядин­ атлуйрин­ 1-корпусдиз гьужумдиз фидай мум­кинвал га­на.

Десантникри чпин алакьунар Афгъанистандин дяведани къалурна. 1982-йисан гатун варцара Афгъанистандиз вертолетра аваз жуьреба-жуьре кьушунрик акатзавай 12 агъзурдав агакьна аскерар авуднай. Ида са куьруь вахтунда Панджшер район чибурун гуьзчивилик кутадай мумкинвал ганай.

Эхь, Россиядин десантникрихъ гьахьтин къудрат, гьунар авай, гилани ава. И кар Украинада кьиле физвай вакъиайри успатзава. Донбассдин агьалияр, хуьрер, шегьерар Украинадин миллетбазрикай, фашистрикай азад авун патал тухузвай махсус серенжемдани Россиядин десантникри лап вини дережадин пешекарвал, уьтквемвал, жуьрэтлувал къалурзава. Миллетбазрихъ, неонацистрихъ галаз кьиле тухузвай женгера чи аскерризни офицерриз вилик эцигзавай тапшуругъар тамамариз женгинин руьгьди, вири халкьдин ­па­тай авай терефдарвал гьиссуни куьмек гузва. Армиядинни халкьдин арада садвили, гъа­­вурда­ аваз хьуни чи аскерар мадни игитвилерихъ, гъалибвилерихъ тухузва. Абур чIе­­хи командирриз такунани амукьзавач. Аскервилин, офицервилин буржи вафалувилелди, зиреквилелди тамамарзавайбур РФ-дин гьукуматди талукь шабагьралди къейдзава.

И мукьвара чаз Гьавадинни десантдин кьушунрин командующий Андрей Сердюкова  махсус серенжемда викIегьвилелди иштиракзавай Белгороддин десантникрив шабагьар вахкайвал акуна. Анал командующийди гьар са кьегьал къужахламишна, вилерал стIалар акьалтнаваз, лагьана: “Къагьриманвилелди къуллугъ авунай за квез виридаз сагърай лугьузва. Куь халисан игитвиляй. Куьн, гьакъикъатдани, Гьавадинни десантдин кьушунрин, чи Яракьлу Къуватрин, чи уьлкведин дамахлу рухваяр я! Чун, гьикI авуртIани, гъалиб жеда!”.

Дугъриданни, “вили беретар” алайбур женгера сифте жергейра аваз тафаватлу жезва. Белгороддин десантникри Украинадин “Антонов” аэропорт кьуна ва чи кар алай кьушунар агакьдалди ам душмандин гьужумрикай хвена. Гьар са десантникдини вичин алакьунар, пешекарвал, четин гьалара дурумлувал, куьрелди лагьайтIа, халис игитвал къалурна.

ИкI,  лейтенант Никита Югансона вичин взводни галаз йифиз Украинадин миллетбазар алай чка чирна. Абуру чи кьушунар алай чкайрикай чпинбуруз хабар гузвай. Югансона хабарсуз душмандал гьужумна ва са шумуд кас есирда кьуна. Кьве югъ алатайла, Югансоназ душманди сенгерар кьунвай ва чинеба, чибуруз къаст ийиз кIанз, гьазур хьанвайбурун десте акуна. Ада душман алай чкадикай рациядай чибуруз чIар кана ва артиллеристри душманар тергна.

Старший лейтенант, мотострелковый ротадин командир Артем Фонкина  вилик акъатай душмандал, тешвиш тахьана, гьужумна. Ихь­тин кар гуьзет тавур миллетбазри кьу­лухъ чIугуна. Ротади мадни виликди еримишна. Фонкинан аскерри муьжуьд сятда неонацистрихъ галаз лап къизгъин женг кьиле тухвана ва абуру кьунвай хуьр азадна. Ахпа мадни кьуд хуьряй душман чукурна.

“Вили беретар” алайбур чпин югъ шадви­лелди, гумрагьдаказ кьиле тухуз вердиш хьанвайди я. Ги­лани абуру уьлкведин гьар са пи­пIе чпин адетдиз элкъвенвай мярекатар къурмишда.

Хийир Эмиров