Фашистрин Германиядин винел ЧIехи Гъалибвал къачуник вичин лайихлу пай кутурбурукай сад кьурагьви  Мусаев  Багьаудин  Мусаевични  я.

22 йиса авай дагъвидиз 1939-йисан сентябрдиз армиядин жергейриз эвер ганай. Ада 8-армиядин 125-дивизиядин 657-стрелковый полкуна Литвадинни Поль­шадин сергьятдал алай Баганяй лугьудай чкада къуллугъзавай.

Фашистрин геллегьри садла­гьа­на гьужумуни Кефердинни Рагъ­акIидай патан фронтдин частариз къуватар вахтунда ва менфятлудаказ фронтдин цIар тирвал кIватIдай мумкинвал ганачир. Еке телефвилер хьайи абуру Ленинграддихъ кьулухъди чIугунай.

1941-йисан августдиз Б.Мусаевал хер хьана. Пуд гьафтеда кьван госпиталда къаткайдалай кьулухъ ада командованидивай вич женгчийрин вилик жергейриз рекье тун тIалабна.

1941-йисан 8-сентябрдиз немсерин кьушунри Шлиссельбург шегьер­ кьурла, Ленинград гьалкъада гьатна. Ам 872 юкъуз давам хьана. Ленинград СССР-да кьвед лагьай чIе­хи шегьер тир, ана 3,2 миллиондилай гзаф агьалияр яшамиш жезвай. Ина промышленностдин 333 карханади уьлкведиз электротехникадин, залан санайидин хейлин продукция гузвай. Гитлера гьисабзавай хьи, Невадал алай шегьер кьуни неинки военный, гьакI политикадин рекьяйни еке менфят, артуханвал гуда — Со­ветрин Союз Октябрдин революциядин лишанлу макан тир важиблу шегьердикай магьрум жеда.

Верховный Главнокомандованидин Ставкади гьа сифте йикъарилай гьалкъа кьатIун патал активный гьерекатар башламишна. Невадилай са шумуд чкадилай элячI­на, фронт кьатIна, Мга  ва Синявино поселокар галайвал виликди финин везифа вилик эцигнавай. И кар кьилиз акъудун патал Ставкади Дубровка поселокдин патавай Нева вацIун къекъуьндин район кутугайди яз гьисабзавай.ГъвечIи майдан тирвиляй адал “Невский пя­тачок” тIвар акьалтнавай. А чка Ватандин ЧIехи дяведин тарихда игитвилинни жуьрэтлувилин лишан хьиз гьатнава. Тахминан муьжуьд кв. километрдин и участокда дяведин гьерекатар кьиле фейи вири вахтунда, жуьреба-жуьре делилралди, 50-200 агъзурдав агакьна советрин аскерар телеф хьана.

1941-йисан сентябрдиз 125-дивизия Ленинграддиз рекье туна, 30-сентябрдиз Колпинодин патав сенгерар кьуна. 1941-йисан январдиз Красный Бордал гьужумдайла, Б.Мусаевал мад хер, полкунин саки са пай телеф хьана. 657-полк цIийи­кIа туькIуьр хъувурла, Багьаудин Ленинграддин фронтдин 11 лагьай кьилдин стрелковый бригададиз акъатна. Ам Дубровка поселокдин районда авай. 1942-йисан сентябрдиз старшина Б.Мусаева, 11-батальондин автоматчикрин 1-ротадин командир яз, “Невский пятачокда” женгера иштиракзавай. И чIавуз зурба дирибашвал къалурунай ам женгинин Яру Пайдах ордендиз лайихлу хьана. Наградадин листина ихьтин цIарар ава:

“1942-йисан 30-сентябрдилай 5-октябрдалди кьиле фейи женгера Б.Мусаева игитвал ва жуьрэтлувал къалурна. Арбузово кьадайла, жен­гиниз регьбервал гана. Кьве ДЗОТ хъиткьинарна. Са шумуд фа­шист къирмишна. Душман контргьужум ийиз алахъайла, юлдаш Му­саеван подразделениди 10-далайни гзаф гьужумар алудна. Кьвед­­ра хер хьанвайтIани, ам жергедай экъечIнач.

1-кьилдин стрелковый батальондин комиссар И.Карабанов».

1942-йисан ноябрдиз Невский Дубровкада авайла, Багьаудин Му­саевичахъ галаз военный писатель Павел Лукницкий гуьруьшмиш хьана. Гуьгъуьнлай кхьей “Ленинград кардик ква” ктабда ада гьалкъада авай шегьердин уьмуьрдикай суьгьбетнава. Ана ихьтин цIарарни ава: “Дагъустандин Кьурагьрин хуьряй тир, Яру Пайдах ордендиз лайихлу хьанвай лезги Багьаудин Мусевич Мусаев адан дирибашвиляй батальонда виридаз гзаф кIан­да. Дяве жедалди ам адетдин ислягь инсан — райземотделдин бух­галтер тир. Гуьрчег, шуьшкадин мурз хьтин кьелечI чин алай, вири сад хьтин лацу сарари­ нур гуз, ада мили хъвер авурла, ви­ридак шадвал акатда: ачух руьгь­дин, чанда жигер авай, туьнт, аквазвайвал, гьа са вахтунда сабурлу  инсан. Адан ачух, михьи, намуслудаказ килигунин тегьердикай лезет хкудзавай за а касдихъ галаз яргъалди суьгьбетарна. Гьеле Прибалтикада, 8-армияди кьулухъди чIугвадайла, хер хьанвай и старшина хъуь­тIуьз акьван гьал­дай фенвай хьи, госпитал­дилай гуьгъуьниз ам са­гъар хъийи­з­­вайбурун батальондиз акъуд­навай. Амма бригададин са командир гьалтайла, Мусаева адавай вични женг чIуг­ваз­­­вайбу­рун сифте жергейриз тухун тIа­­лаб­на.

“Невадин пятачокда” ада са гьафтеда муьжуьд, ахпа вад аскер галаз душмандин са шумуд гьужум алудна, гранатар вегьез, 50-далай гзаф фрицар тергна. Ахпа политрук Акимовахъ галаз санал душмандин кьуд танк падна. Ме­тIел­ хер хьан­вай­тIани, далупатаз акъудунал ам кьве сеферда рази хьанач. Сад ла­гьай ротадихъ галаз ала­къа туь­кIуьр­на, къад аскер кьван кIватIна, абурухъ галаз санал женгинин опе­рация акьалтI­далди душмандин хура уьтквемдаказ акъвазна…

П.Лукницкий.

“Ленинград  действует”, “2-том”.

1943-йисан 12-30-январдиз, “Искра” операциядин сергьятра аваз, Б.Мусаева 67-армиядик кваз женгера иштиракна. 67 ва 2-ударный армийрин ва советрин аскеррин жуьрэтлу гьерекатрин нетижада 1943-йисан 18-январдиз 1 ва 5-нумрайрин Рабочий поселокрин районда Ленинграддин гьалкъа сифте яз кьатIиз алакьна. Гьалкъа тамамвилелди анжах са  йисалай алуднай­тIани, “Искра” операциядин агалкьу­ни Ленинграддин фронтдиз Волховский фронтдихъ галаз сад жедай ва уьлкведихъ галаз Невадал алай шегьердин кьураматдин алакъа гуьнгуьна хутадай мумкинвал гана. И кар алай операциядин гьакъикъи иштиракчи яз, Багьаудин Мусаева вичин подразделенидихъ галаз санал агалкьуник, гъалибвилик чIехи пай кутуна ва 1943-йисан 13-февралдиз, младший лейтенантдин чинда аваз, кьегьал хва гьукуматдин нубатдин наградадиз — Ватандин дяве­дин 1-дережадин орден гун патал къалуруниз — лайихлу хьана.

1943-йисан февралдиз залан хер хьайи Б.Мусаев Молотовский (Пермдин край) областдин Кизел шегьердин госпиталдиз тухвана, июндалди ана сагъарна. 1943-йисан 13-июндиз, сагъламвилин гьалдиз килигна, армиядин жергейрай ахъай хъувуна. Хайи Кьурагьиз хта­на, ада гзаф йисара заготовкайрин рекьяй къуллугърал кIвалахна.

Кьегьал хциз, винидихъ тIварар кьунвай наградайрилай гъейри, “Ленинград оборона авунай”, “Германиядин винел гъалиб хьунай” ва гьакIни хейлин юбилейрин медалар, хурудал гьалддай “Невский плацдарм”, “Ветеран Невской Дубровки”, “Ветеран 2-й ударной армии” знакар ва гзаф маса шабагьарни ганва.

Дяведилай гуьгъуьнизни Багьа­удин Мусаевича женгинин юлдашрихъ галаз алакъа хвена. Ам мукьвал-мукьвал Ленинграддиз къведай, гуьруьшра, военный парадра иштиракдай. 1993-йисалай инихъ женгчи ветеран чи арада амач. Ада вичин пак буржи эркеквилелди кьилиз акъудна — Ватан хвена. Игитар рекьидач, абурун тIварар эбеди я.

Рустам  Салманов