Культурадин маканра

Лугьуда хьи, культурадин кIвал хуьруьн жемятдин рикIни я, руьгьни. Алай девирда гьикьван четинвилерал гьалтза­ва­тIа­ни, культурадин кIвал хуьруьнвийри, санал кIватI хьана, ял ядай, рикI аладардай­, яратмишунрал машгъул жедай, инсанар агуддай макан яз ама. Художественный яратмишунрин рекьяй гележегдин устадри пешекарвилиз кам къачуз гьа ина, куль­турадин кIвале, чирзава. Культурадин макан хуьруьн рикIни руьгь тирди чаз Мегьарамдхуьруьн райондин Кучун-Къаз­майрин хуьруьз, райондин культура­дин отделдин (гила лугьузвайвал, МКУК “Межпоселенческий центр культуры” (МКЦ) регьбер, РД-дин культурадин ла­йихлу работник Эседуллагь Селимован теклифдалди мугьман хьайила, акуна…

Гьахъ лагьайтIа, дарамат лазим тирвал, гилан аямдин акунар алайди, кIвалах­дай хъсан къулайвилер авайди туш. Ам колхоздин девирда майишатдин контора патал накьвадин керпичрикай эцигнавай аскIан са гъвечIи дарамат я. Ина колхоздин складни хьанай. Гуьгъуьнлай хуьруьн юкьвал алай  ана культурадин кIвал, библиотека, ФАП ачухнай. Гьикьван мягьтел жедай кар ятIани, Кучун-Къазмайрин культурадин макандихъ тамашачийрин зал авач. Виликдай авай, ахпа ана спортзал ачухна.

Шадвалдай кар ам я хьи, къулай шар­тIарикай магьрум тир, дарвилера зегьмет чIугвазвай и культурадин идарадин коллектив вичин кIвалахдин нетижайрай районда гьамиша кIвенкIвечийрин жергеда ава.

Ина къейд тийизвай лишанлу са югъни, вакъиани, жемятдин иштираквал аваз тухун тийизвай са суварни жезвач. Иллаки гурлудаказ ва шадвилелди виридан рикI алай Яран сувар кьиле физва. Суварик хуьруьн вири жемятди иштиракзава. Гьарда вичин кIвале виликамаз гьазурнавай савкьатар суварин суфрадал гъида: тIач, хъчадин афарар, пичIекар, чIахарин аш, хинкIалар, шуьреяр, гзафбурун рикIе­лай алатнавай мехкIуьт. Виридаз чпи гьазурнавай няметар дадмишна кIан жеда. Эвелни-эвел чпин аяларни галаз суварик хтанвай шегьерра яшамиш жезвай кучунвийри. Суварин программа клубдин художественный самодеятельностдин иштиракчийри тамамарзавай манийралди, кьуьлералди, тамашайралди девлетлу ийизва.

Клубда “Кучун” тIвар алай халкьдин ярат­мишунрин ансамбль, хордин ва кьилди манияр лугьудайбурун кружокар, драм­­кружок, хореографиядин аялрин ва чIехибурун кружокар кардик ква. Анин иш­тиракчийри чпин алакьунар суварин межлисра, жуьреба-жуьре мярекатра хуьруьн жемятдиз ва районда кьиле физвай конкурсра, фестивалра къалурзава.

— Гьар гьи пешедин иеси хьайитIани, — лугьузва райондин МКЦ-дин регьбер Эседуллагь Селимова, — кIвалахдихъ рикI кузвай, жуван пешедал ашукь, къуллугъдин везифайрив жавабдарвилелди эгечIдай кас хьана кIанда. Культурадин хиле ла­гьай­тIа, агалкьунар къазанмишун  патал генани кIвалах руьгьдин истемишун хьун герек я. Кучунрин культурадин кIвалин кьиле авай З.Гь.Къазиханова гьа ихьтин къуллугъчи я.

Зайнаб Гьамидуллаевна, гьакъикъатдани, культурадал, яратмишунрин кардал аял чIавалай ашукь хьанва. Мегьарамдхуьруьн юкьван школада 3-классда кIел­завайла, ам художественный самодеятельностдин кружокдик экечIна. 1985-йисуз ЧIехи Гьалибвилин 40 йисан юбилейдиз талукьарнавай яратмишунрин килигунра, Кьасумхуьрел кьиле фейи зональный конкурсда Мегьарамдхуьруьн райондин делегациядик кваз 7-классда кIел­­завай Зайнабани иштиракнай. Кьуьлни авуна, манини лагьана. А чIавуз сегьнеда ягъай­ шикил ва конкурсдин гъалибчивилин вичиз гайи диплом къе З. Къазихановади багьа ядигарар хьиз хуьзва.

Школа акьалтIарайла, Зайнаба Махачкъалада культпросветучилище куьтягьна. Кьисметди ам Кучун-Къазмайрал акъудна, и хуьруьнви Абдулнасирахъ галаз сирер садна. Абурухъ хъсан тербия ганвай пуд велед ава. ЧIехи бубадин тIвар эхциг­навай Гьажикъулиди вичин бубадин пеше — законар хуьдай къуллугъда кIвалахун хкя­нава. ЧIехи руш Миланади ДГУ ва ДГТУ яру дипломар къачуналди куьтягьна, КьепIир-Къазмайрин администрациядин кьилин заместителвиле кIвалахзава. Гаф кватай чкадал лугьун: Миланадин рикI культурадал гзаф ала. Ам  халкьдин яратмишунрин “Кучун” ансамблдин регьбер я. Рагьаната дидедин пеше хкяна. Алай вахтунда вичин хизандихъ галаз Москвада яшамиш жезвай ада ана хореографвиле кIвалахзава.

Хуьруьн культурадин межпоселенческий центрадин (клубдин) заведующийвиле Зайнаб Къазихановади кIвалахиз 30 йисалай гзаф вахт я. И рекьяй адахъ девлетлу тежриба хьанва.

Тарифуниз, кьетIендиз къейд авуниз лайихлу кар я: Зайнаб Гьамидуллаевнади хуьруьн культурадин 30 йисан уьмуьр­дин тарих кIватIнава. И девирда хуьре тух­вай вири мярекатар, райондин серенжемар, хуьруьнвийрин иштиракунар лентиниз къачунва ва шикилра хуьзва. Амай хуьрерихъни ихьтин архивар хьанайтIа, хъсан жедай.

Кучун-Къазмайрин культурадин кIва­лин дамах ана туькIуьрнавай музейни я. Иниз экспонатар гьазурун патал Зайнаб Къазихановадикай, вичи лугьузвайвал, “тIалабчи хьана”, ам кIвалба-кIвал хуьре къекъвена, музейда хуьниз лайихлу куьгьне шейэр кIватIна. Алатай девирра хранвай куьгьне чешнейрин гам — халича, ишлемишиз хъжезмай цурун ва хъенчIин къаб-къажах, гьебеяр, куьрпе аял ксурдай­ кьеб, вилик заманайра лезгийри алукIиз хьайи парталар, шаламар, чхра, тIвалари­кай хранвай куткун, майишатда ишлемишиз хьайи хейлин алатар ва икI мад вишералди затIар. Вири экспонатрин тIварар кьаз жедач, абур гзаф ава. Музейдиз килигун итижлу я, рикIни алахьда. ЧIехи несилар яшамиш хьайи гьал, ацукьун-къарагъун аквада.

— Музей туькIуьрунин кар жемятди хушвилелди кьабулна, чаз гзаф куьмекар гана, — лугьузва З.Къазихановади. —  Кьуьгьне заманадин затIариз, крариз, адетриз итиж ийизвайбур чи хуьре пара ава. Им акI лагьай чIал я хьи, кучунвийри девиррин алакъаяр хуьзва, хуьруьн тарих рикIелай алудзавач, жемятдиз хийир авай куьгьне адетар хкудзавач. Виликдай лезги хуьрера мелер тухудай адет авай. Месела, яшайишдин кIвалер эцигна, къавуз накьв гудайла, хуьруьнвидиз куьмекиз жегьил гадаяр ва рушар къведай. Музыкантриз эвердай. И югъ зегьметдин халис сувариз элкъведай.

Гьелбетда, зи рикIелни алама. Мел неинки зегьметдин шад сувар, са гъерезни авачиз хуьруьнвидиз гузвай куьмек, гьакI­ни инсанар мукьва ийидай, хатур-гьуьрмет­ артухардай мярекат тир. Ихьтин адетар рикIелай алудун гьайиф чIугвадай кар я.

– Чи хуьруьнвийри хъсан адетар хуьзва. Мелерни рикIелай алудзавач. Виликан жуьреда, сувар хьиз тухузвачтIани, — къейдзава З.Къазихановади. — Кучун- Къаз­­майрин агьалийрихъ шуьмягъдин багълар ава. Бязибуру зарафатдалди лугьуда: шуьмягъар Муьшкуьр патан “валюта” я. Амма а “валюта” кIватIун регьят кар туш. Хуьре шуьмягърин мелер тухунин адет ава. Бегьер кIватIдайлани, къуни-къуншийри нубатдалди куьмек  гуда.

Клубди тешкилзавай культурадин серенжемра, кружокрин кIвалахда аялрини чIехибуру активдаказ иштиракзава. И кардини акьалтзавай несил бубайрин адетрин, ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишуниз куьмекзава. Чпелай чешне­ къалурзавайбурун тIварарни кьан: Муь­гьуь­бат Рустамова, Изнифат Алибегова, Рагьанат Шихмурадова, Хамус Кьасумова. Чпин яшаризни килиг тавуна, абуру халкьдин яратмишунрин кружокда рикI алаз иштиракзава. Активистрин жергеда Нарминат Сулейманова, Жамиля Къафланова ва масабурни ава. Жемятдин крара ФАП-дин медсестра Лейла Къадировадини иштиракзава.

Ватандин ЧIехи дяведа игитвилелди телеф хьайи кучунвийриз хуьре гуьмбет ава­чир. Игитар рикIел хуьн патал райондай теклиф атана: абурун кIвалерин цларал мармардин лишанлу кьулар алкIурун. Меслятар авун патал Зайнаб Къазихановади агъсакъалар, игитрин мукьва-кьилияр кIватIна, теклиф гъана: “Абурлу кар жедай, эгер хуьруьн юкьвал, виридаз аквадай чкадал, игитрин тIварар кхьена, гуьмбет эцигнайтIа”. Вири рази хьана. Бюджетдай ахъаяй пул тIимил тир. Вири жемятди­ пул кIватIна, жегьилри эцигунрин кIва­ла­хар рикI гваз тамамарна. ИкI, Ватандин азад­вал патал женг чIугур кучунвийриз клубдин вилик гуьзел обелиск арадал атана. Кучун-Къазмаяр чуьруьк авачир, гъве­чIи-чIехиди чидай, хатур-гьуьрмет, меслят, мергьяматлувал авай хуьр я. За фикирзавайвал, ина яшамиш жезвайбур культурадал рикI алай инсанар тирвиляй. Къуй авадан, медени хьурай чи гьар са хуьр, кIвал!

Абдулафис  Исмаилов