Лезги халкьдин тарихда гьейранвалдай, дамахдай вакъиаяр, чешне къалурдай инсанар, халкьдин тIварцIел бар­калла гъайи игитар садни кьвед хьанач. Абурун арада зегьметдин къагьриманарни — Социализмдин Зегьметдин игитарни ава: Къулиев Сейфедин, Уружев Агъа­бег, Ферзалиева Саимат, Гьасанов Генрих, Ферзалиев Ягьия, Агъамурадов Низамедин, Ибрагьимова Имамат, Назирова Мина, Османов Рама­зан, Ферзалиев Насруллагь, Алимирзоев Эшреф, Яралиев Ярмет, Темирханов Гьажи­мурад… Къенин чи ихтилат Ме­гьа­рамдхуьруьн райондин Хуьрелрин хуьряй тир Вилиметов Асалидин руш, гьукуматдин чIехи наградайрин иеси Ибрагьимова  Имаматакай я. Адан уьмуьр­дин уламар, ­зегьметдин агал­кьунар ри­кIел хкун патал чна бажарагълу журналист рагь­метлу Шихзада Юсуфован пуб­лицис­тикадин “Салам, азиз ватанэгьлияр” ­повестдикай менфят къачуда.

…Кьуд кьил хизан галай лежбер Асали хайи хуьряй экъечIна Къазах­стандиз­ физ гьазур жезвай йикъара адан руш Имаматан кьилел бирдан ри­кIелни алачир дуьшуьш атана. Гурарай аватна, адан кIвач хана. Хизанар куьч хьана, анжах Имамат кIвач сагъ хъже­далди баде­дин патав Хуьрелдал аламукьна. Вахтар къвез алатна. Ингье 1940-йисан гатуз тамамвилелди сагъ хъхьай Имаматни хизандин патав Къазахстандиз атана. Дахди совхоздин тенбеклухра кIва­лахзавай, амай хизанрини адаз куьмекар гузвай, югъди-йифди зегьмет чIуг­ваз­вай. Асалидин гьакъисагъ зегьмет Зегьметдин Яру Пайдахдин ордендиз лайихлу хьанай. Сифте атай йикъарилай Имамат чкадин рушарихъ, вичин та­яр-туьшерихъ галаз кIеви дуст хьана.

Дяве… Ватандин вилик акъвазай залан имтигьандин йисара советрин инсанрин дуствал мадни мягькем ва лигим хьана. Гъалибвал патал женг неинки фронтда, гьакIни гьар са хуьре, колхоздин, совхоздин  никIера, чуьллера къизгъин хьанвайди Имаматаз ачухдиз аквазвай. “Зун вучиз къерехда акъвазда?” — хиялна ада. — Пакадин йикъалай зани совхозда кIвалахда”.

Ам тенбекар битмишарзавай Амрагьов Саттаран бригададиз ракъурна, амма цIипуд йиса авай рушаз зегьметдин книжка гуникай рахунни авуна виже къвезвачир. “Алма-Атинский” совхоздин майишатдин кьилин хел тир туьтуьнчивал регьят кеспи туширди Имаматаз кIва­лахал атай гьа сифте юкъуз акуна.

Имамата кIвалахзавай звенода гьар са миллетдин векилар тир ругуд дишегьлиди зегьмет чIугвазвай. КIвалах­див вердиш тушир лезги рушаз тежрибалу  тенбекчияр тир грекви Махатова Еленади, урус Манатилова Аннади, бригадир азербайжанви Амрагьов Саттара вири жуьредин куьмекар гана. Зегьметдал рикI алай, зигьинлу руша са куьруь вахтунда и четин кеспидин сирерай кьил акъудна. Са тIимил вахтарилай ада гьам бригадир Саттар, гьам тенбекар алцумзавай учетчица Лысенко Мария вичин нетижайралди гьейранарна. Йикъан норма тир 800 метрдин чкадал Имамата 2000 метрдин мензилра тенбекдин штилар акIуриз хьана. Тенбекар атIудайла, абурун арадай таквазвай руша, план 350 кг яз, йи­къа 600-700 кг тенбек гана. Амай кIва­лахарни чешнелудаказ кьилиз акъудзавай рушан далудиз кап яна, совхоздин директор Петр Федоровича лагьана: “Аферин! Вун халис зегьметчи я, чан руш! Гила чна ваз зегьметдин книжкани гуда”. Гьа икI, 1942-йисалай Имаматан зегьметдин (гьихьтин зегьметдин!) стаж башламиш хьана. Са тIимил вахтундилай цIувад йисаз кIвач вегьенвай же­гьил руш тенбекчийрин звеноводвиле тайинарна.

Тежриба хьанвай, кIвалахда галатун тийижир Ибрагьимовади звенодин членар зегьметда руьгьламишна, адан звено кIвенкIвечийрин жергедиз экъечI­на. 1948-йисуз къазанмишай нетижайри Имаматан тIвар неинки совхоздиз, гьакI­ни Алма-Атадин областдиз, вири респуб­ликадиз машгьурна. И йисуз адан звеноди, чпин кIвачихъ галкIур­навай гьар са гектардай, план 25 центнер яз, 32,4 центнер кьурурай тенбекар вахкана. “Алма-Атинский” совхоздин тенбекчийрин гьа­къисагъ зегьмет Ватандини чIехи наградайралди къейдна. И майишатдин 8 кас кIвенкIве­чияр, абурун жергедай яз Ибрагьимова Имаматни, Соци­ализмдин Зегьметдин Игит лагьай тIвар­цIиз ла­йихлу хьана. А вахтунда Имама­тан 21 йис тамам жезвай. Амма же­гьил дишегьлидиз дамахун чидай кар тушир. Ада вичин зегьметдиз гайи еке къимет вичиз гайи цIийи тапшуругъ, вичиз авур еке их­тибарвал яз гьисабна. ИкI тир­ди Имаматан гуьгъуьнин йисарин кIва­лахдин нетижайри ачухдиз субутарна.­

1949-йис. Имаматан звеноди, планда къалурнавай 28 центнердин чкадал, гьар са гектардай 34 центнер тенбек гана, Имамат кьвед лагьай сеферда Ленинан ордендиз лайихлу хьана.

1950-йис. Звеноди, план тир 30 центнердин чкадал, гьар са гектардай 35 центнер кьурай тенбекар гана. И.Ибрагьимовадин зегьмет Зегьметдин Яру Пайдахдин ордендалди къейдна.

Шак алач, наградаяр Имаматахъ мадни гзаф хъжедай. Амма залан уьзуьр­ди Имаматаз мад вичин рикI алай кеспидал машгъул хъжедай мумкинвал га­нач. Совхоздин директор Петр Тамаровскийдин теклифдалди Имамат майишатдин туьквендиз кIвалахал фена.

Ингье ам къазран муг кьван дарискъал туьквендин дезгедихъ акъвазнава. Ина дарни, хъуьтIуьз, зулуз мекьини я. Амма кар алайди гьеле анаг туш. Кар алайди ам я хьи, цIийи туьквенчидихъ и кеспидин рекьяй  са жуьрединни чирвилер, вердишвилер авачир. ЯтIа­ни Имаматан алахъунри, ада муьштерийрихъ галаз ийизвай хуш рафтарвилери чпин нетижаяр гана. Имамат къвез-къвез цIийи кIвалахдив вердиш хьана, адан гъувурда акьуна, ахпа и кес­пидал ам лап рикIивай ашукьни хьана.

Тенбекдин чуьллера чIугур зегьметдай ам Къизилдин Гъетрез лайихлу хьана, алишверишдин кеспидал — “Знак Почета” ордендиз. Белки, ибур адан бахтунин крар ятIа? Гьелбетда, амма зегьметда жагъай бахтунин. Виликан да­рискъал туьквендин чкадал универмаг эцигайла, адан директорвиле Имамат Асалиевна тайинарнай. МасакIа хьун лазим тушир. Къанни цIуд йисалай виниз алишверишдин хиле кIвалах­завай дишегьлиди планар ацIур тавур йисар хьанач. Гьа са вахтунда адан кIвачихъ атай, ада муьштерияр бейкеф, алдатмишай дуьшуьшарни хьанач. Намус­лу­, къени, дамах гвачир туьквенчи “СССР-дин потребкооперациядин отличник” значокдалдини къейдна.

Имаматан уьмуьрдин юлдаш Ибрагьимов Ибрагьимани хейлин йисара “Алма-Атинский” совхозда гараждин заведующий, механик яз кIвалахна. Абурун хва Аким, хтулар, птуларни зегьметдал рикI алай, юлдашрин арада гьуьр­мет къазанмишнавай инсанар я.

Хийир Эмиров