Хизандин йис

Са бязи инсанри уьмуьрда тухвай рехъ акурла­, зи рикIел урусрин писатель  Лев Толстоян гафар хк­везва: «Кьулухъди килигиз  цан цун дуьз туш — хвал какурди жеда». Гьар са касдин уьмуьрдин рекьиз вил вегьейла, ада халкь патал, жемят патал авур чалишмишвилериз къимет гуз жеда.

Хасавюрт райондин Къурушрин хуьре яшамиш жезвай Вердихановрин хизан вирибуруз сейли я.

Къурушвийрикай гзаф кхьенва, гележегда кхьинни хъийида. Абурун арадай Социализмдин Зегьметдин игитар, Ленинан ордендин сагьибар, генералар акъатнава. Алимрикай, духтуррикай  ва маса хи­лерин пешекаррикай рахайтIа, абурун сан мадни къалин я.

Зегьметрайни азиятрай экъе­чIай, лигим хьайи гьахьтин игитрилай чешне къачузвайбур я стхаяр тир Вердихановар. И хизандин кьил рагьметлу Вейсел Къам­бае­вич Вердиханов вичин вири уьмуьр­ зегьметдиз бахш авур кас тир. Ада вичин уьмуьрдин юлдаш Абуят бадедихъ галаз вири аяларни — ругуд хвани пуд руш — зегьметдал рикI алайбур яз, зегьметдин къадир чидайбур яз тербияламишна, шегьре рекьел акъудна. Вердихановрин хизанди Къурушрин, майишат арадал гъун патал, рагьметлу Къулиев Сейфедин Рамазановичан сихилдилай алатайла, чпин лайихлу пай кутуна. Инал заз виликамаз лугьуз кIанзава, вири къурушвийрин уьмуьрдин рехъ гъвечIи чIавалай та ЦIийи Къурушдал куьч жедалди хиперин гуьгъуьна акъатайди тир.

Вейсел бубадин чIехи хва рагь­метлу Шагьан кьисметни гьа ихьтинди хьанай, амма иниз куьч хьайидалай кьулухъ ада вичин чумахъ кIвалер эцигдай алатдихъ — малладихъ — галаз дегишарна. Армиядин жергейра кьуд йисуз къуллугъна хтай Шагь Вейселовича 1952-йисалай сифте хуьре кIвалер, майи­шатдин идараяр, фермаяр эцигиз­ хьана. Гуьгъуьн­лай адаз, хъсан устIар яз акуна­, Хасавюртдин 8-ПМК-диз теклифна.­ Шагьа гьа шегьерда кIвалер эци­гиз­ эгечI­на. Са шумуд йисуз ана кIва­лахайдалай кьулухъ хуьре­ мискIин эцигиз башламишайла,­ Шагь бубадиз хуьруьнвийри мис­кIин эцигуниз регьбервал гун тIалабна. Эцигна, куьтягьни авунай.

Шагь бубади вичин веледарни зегьметдал рикI алаз тербияламишна. ЧIехи хци кьилин образование къачуна, тарихдин муаллим яз, Хасавюрт шегьерда кIвалахна. Адан гъиликай тарихдин са шумуд ктаб хкатна: «Ватандин дяведин иштиракчияр — къурушвияр», «Къуруш ва алай девир», «Къурушрин сихилар» ва мсб. Кьвед лагьай хва Гьамида рагьметлу бубадин рехъ давамарзава.

Сифтедай К. Марксан тIвар­цIихъ галай колхоздин, гуьгъуьн­лай чехирар хкуддай «Курушский» совхоздин  финансрин вири кIвалахар Вердихановрин сихилдай кьвед лагьай хва, Дагъустандин лайихлу экономист Шагьназар Вейселовичан гъилелай фена. Михьи кас тирвиляй адал майи­шатдин кьилин бухгалтервилин везифаяр ихтибарна.

Ш. Вердиханова сифте Хасав­юртдин хуьруьн  майишатдин­ тех­никум яру дипломдалди акьал­тIарна, гуьгъуьнлай  Дагъустандин хуьруьн майишатдин институтда чирвилер мадни артухарна. Ада, та пенсиядиз фидалди, гьа кьилин бухгалтервиле кIвалахна. Са тIимил вахтунда майишат гуьнгуьна хтун патал ам  парторгвиле, са йисуз директорвиле хкяна. Адан хва Исмаила, Дагъустандин ла­йих­лу духтурди, Хасавюрт райондин Къурушрин участковый больницада кIвалахзава.

Исмаил Шагьназаровичан хва Нажибулади вичин бубадин рехъ хкяна: медицинадин илимрин кандидатвилин тIвар къачуна, Моск­вада Склифосовскийдин больницада кIвалахзава.

Вейсел бубадин пуд лагьай хва Пирбудагъан тIвар неинки Хасав­юрт районда, гьакIни вири­ респуб­ликада лайихлу магьсулдар­ яз машгьур хьайиди тир. Пир­будагъ Вейселовича гьеле 1960-1965-йисара Буйнакск шегьерда хуьруьн майишатдин техникум, гуьгъуьн­лай Дагъустандин­ хуьруьн майишатдин институт куьтягьна. Адан бригадади йисалай-суз кьакьан бегьерар къачуз хьана. Гьавиляй Пирбудагъ Вейселович 1968-йисуз ВДНХ-диз рекье тунай, ана ада къизилдин медаль ва ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин патай Гьуьрметдин грамота къазанмишнай. 1975-йисуз тежрибалу механизатор «Знак Почета» ордендиз лайихлу хьанай. П.Вердиханов «Дагъустандин ла­йихлу механизатор» ва «Къизил­дин гъилерин устIар» лагьай тIва­раризни лайихлу хьанай.

Рагьметлу Пирбудагъ Вейселовича вичин рухваярни гьа вич хьтин ватанпересарни инсанпересар яз тербияламишна. ЧIехи хва Дурахана Украинада дяведин­ махсус серенжем кьиле тухунив эгечIай йикъалай гьана вичин везифаяр намуслудаказ кьиле тухузва, ам са шумуд медалдинни ордендин сагьиб я.

1956-йисалай та Къурушрин хуьруьн совхоз чкIидалди хуьруьн майишат тешкилиз ва аваданламишиз чалишмиш хьайиди,­ алай вахтундани хуьруьн агъса­къалрин советдин председателдин везифаяр­ тамамарзавай хуьруьн общественник Вейсел бубадин кьуд лагьай хва Вердихан я. 1950-йисуз вичин бубадихъ галаз Вини Къурушдилай цIийиз куьч жезвай чкадиз кIвачи-кIвачи хипер гваз сифте Хасавюртдиз, гьанайни колхоздин хипер хуьн патал Бабаюрт районда чара авунвай чкадиз кьван фенай. Вердихан вич зи­гьин авай аял тиртIани, мектебда кIелдай мумкинвал хьайиди тушир. Ада гьарфар  вичихъ галай чубанривай чирнай. Ина ам  гьасят­да 1952-йисуз 4-классдиз кьабул­най. Ирид лагьай класс куьтягьай жегьил Хасавюртда авай хуьруьн майишатдин са йисан курсарик экечIна, анаг куьтягьайдалай кьулухъ хуьре тракторист яз кIва­лахна. 1962-йисуз Вердихан Вейселович Орджоникидзе шегьерда­ авай хуьруьн майишатдин институтдин механизациядин факультетдик экечIна. Гьа са вахтун­да гьа и шегьерда марксизм-лени­низмдин университетдин жур­­на­листикадин факультетдин отделе­нида нянин кур­сарни куьтягьна… Хуьруьн ма­йи­шат хкажуник ла­йих­­лу пай кутур адан алахъунриз­ райондин, рес­публикадин кьиле авайбуру лайих­лу къимет гана, ам кьве сеферда­ хуьруьн исполкомдин советдин  де­­путат, кьуд сеферда пар­тийный­ кон­ференцийрин делегат­ хьана. На­­муслудаказ зегьмет чIугунай «Лап хъсан гьажибугъдачидиз», ЦК ВЛКСМ-дин «Со­циализмдин акъажунрин гъалиб­чи» значокдиз,­ РСФСР-дин хуь­руьн майишатдин­ ми­нистерст­во­дин, профсоюзрин­ кьилин совет­дин, Хасавюрт  рай­ком­­­дин, рай­ис­полкомдин патай гьуьрметдин грамотайриз, «Зегьмет­дин ветеран», «ЧIехи Гъалибвилин 60, 65 йис», «Октябрдин инкъилабдин 90 йис», «В.И. Ленинан 100 йис», «М.В. Ломоносован 300 йис» ва маса медалриз лайихлу хьана.

Вердихан Вейселовичахъ еке ктабхана ава, ана лезги, урус ва азербайжанрин классикрин ктаб­ри еке чка кьазва. Ада фасагьатда­каз Пак Къуръанни кIелзава. Вичин харжийрихъ гьаждални фена.

Хуьруьн майишатдин пешекаррин сихилдай маса пешекарарни акъатдай адет ава, амма гьабурузни майишатдикай хабар авачиз хьанач. Къурушрин хуьруьн мектеб агалкьунралди куьтягьай Шагьбала Вейселович комсомолдин путевкадалди  кьве йисуз Калмыкиядин баябан чуьллериз чубанвал ийиз рекье тунай.

1962-йисуз Шагьбала Москва­­дин областда Н. Крупскаядин тIвар­­цIихъ галай педагогикадин ин­сти­тутдин физикадинни ингилис­ чIа­лан­ факультетдик экечIна, гьанай­ армиядиз фена. 1970-йисуз инсти­тут акьалтIарна, аспирантура­диз гьахьна. Пуд йисалай физикадинни математикадин илимрин кан­­ди­датвилин тIвар къачур Шагьбала Вейселович гьа институтда тео­риядин физикадин кафедрада кIва­лахал тестикьарна. 1975-йисуз­ гьукуматдин къарардалди ингилис­ чIалал физикадинни математика­дин­ тарсар гун патал Замбиядиз рекье туна. Гьа са вахтунда ам ООН-дин ЮНЕСКО-да резерв яз хуьзвай, 1982-йисуз физикадинни математикадин муаллимрин чирвилер хкажун патал лекцияр кIелиз Кубадиз рекье тунай. Инани Шагьбала Вейселовича хиве тунвай везифаяр баркаллудаказ кьилиз акъудна…

1993-йисалай Вердиханова КПРФ-дин Орехово-Зуево шегьердин горкомдиз регьбервал гана. Ш. Вердиханов КПРФ-дин Москвадин  комитетдин бюродин членни хьана. Адан гъиликай цIудалай виниз учебникар, пособияр, монографияр хкатнава, чебни урус ва испан чIаларалди. Алай вахтунда хизанни галаз Орехово-Зуевода яшамиш жезва.

Вейсел бубадин гъвечIи хва Гуьлагьмед Вердиханова Кеферпатан Осетиядин госуниверситетдин тарихдин  факультет яру дип­ломдалди акьалтIарна, хуьруьз хтана, муаллимвал авуна, гьа са вахтунда 16 йисуз Хасавюртда авай Имам Шамилан  тIварцIихъ га­лай Кеферпатан Кавказдин халкьарин университетда преподавателвиле кIвалахна.

Алай вахтунда «Дагъустандин лайихлу муаллим» тIварцIин, Россиядин Президентдин лап хъсан муаллимриз гузвай грантдин сагьиб Гуьлагьмед муаллим ахтармишунин кIвалахрал машгъул я. Адан гъиликай тарихдин са шумуд ктаб хкатнава: «Дагъвидин кьисас», «Дагъви дишегьлидин кьисмет», «Малкамут» — Шагь дагъди­лай элячIдай чкадин мусибат», «Алатай ва гилан вахтар» ва мсб.

Гуьлагьмед Вейселовича 52 йисуз акьалтзавай  несилриз тербия гана. Пенсияда аватIани, адаз секинвал чидач, хуьре вири мярекатрик вичин пайни кутазва.

Вейсел бубадин пуд руш — Сяат, Шагьназ, Назлу — чпин туькIвей зегьметчи хизанарни галаз хуьре яшамиш жезва.

…Л.Толстоян гафарилай башламишай макъала заз Н.Ос­т­ров­скийдин гафаралди акьал­тIа­риз кIанзава: «Уьмуьр са сеферда гузва. Ам а къайдада кечирмишна кIанда хьи, яшамиш хьайи йисар рикIел хкайла, пашман тежедайвал». На лугьуди, ибур гьа Вердихановрин сихилдиз кхьенвайбур я.

Гьажи  Къазиев