Гьабил Азаеван – 100 йис

Макъаладин кьилиз гъанвай келима, малум тирвал, халкьдин мисал я. И гафар зи фикирдиз машгьур, баркаллу къурушви Гьабил Эбремович Азаеван уьмуьрдин рекьикай бязи делилар малум хьайила, атана. 

Адан хва Жабир Азаева авур куьруь­ ихтилатдилай кьулухъ заз мад а кар якъин­ хьана хьи, вичин девирда гьахъвал, гьакъисагъвал, жавабдарвал садрани хивяй акъуд тавуналди уьмуьр кьиле тухвай Гьабил Эбремович хьтин лайихлу векил чи акьалтзавай несилри рикIелай алудна виже текъвер ватанпересвилин,  инсанпересвилин ва зегьметкешвилин чешне я.

Гьабил Азаев 1923-йисуз Къурушрин­ хуьре лежбердин хизанда дидедиз хьана. Адан аял вахтар пара четиндаказ, азиятрик акъатна. Аялзамаз бубадикай­ магьрум хьайивиляй ам фад зегьмет чIугуниз мажбур хьана. Гьар са карда, гьа жергедай яз кIелунрани, ам чешнелу жегьил яз чIехи жезвай. Хайи хуьруьн мектебда 7 йисуз кIелайдалай кьулухъ ада Бакудин нафтIадин техникумда чирвилер къачуна. Ватандин ЧIехи дяведин гзаф залан йисар тир. Хуьруьз хтуниз мажбур хьайи жегьил сифте колхозда зегьмет чIугунив эгечIна. Гуьгъуьнлай рекьерин кIвалахрин бригадир, мектебдин пионервожатый, хуьруьн ктабханадин заведующий яз кIвалахна.

Хуьруьнвияр хъсан, къени крарал желб­завайвиляй адахъ жемятдин арада­ гьуьрметни нуфуз хьана. ДатIана чирви­­ле­­рин дережа хкажуниз фикир гайи Гь.Аза­­е­валай жуьреба-жуьре хилера­ агал­­кьун­ралди кIвалахизни алакьна. ИкI, Хасавюрт райондин ЦIийи Къурушрин­ хуьруьз куьч хьайила, Гьабил Азаева жуь­реба-жуьре йисара цIийи къуллугъар кьилиз акъудна: азарханада ва мектебда бухгалтервална, гуьгъуьнлай кьетIен тежри­ба кIватIнавай пешекар К.Марксан тIварцIихъ галай колхоздин кьилин бухгалтервиле тайинарна.

ДГУ-дин тарихдин факультет куьтягьайдалай кьулухъ Гьабил Эбремовича акьалтзавай несилдиз тарсарни гана, гьа са вахтунда хуьруьн нянин мектебдин директорвални авуна.

Баркаллу ватанэгьлиди вилик эцигай къастар, макьсадар вири халкьдиз, жемятдиз къуллугъ авунин рекьихъ эл­къуьр­навайбур тир ва адалай и крар кьилиз акъудиз алакьни авуна. Ам фенвай баркаллу ва девлетлу рекьи и кардин гьакъиндай шагьидвалзава.

1969-йисуз ЦIийи Къурушдал кардик­ кутур гамарин фабрикадин директор­ви­лин везифаярни кар алакьдай Гь.Азае­вал ихтибар авун дуьшуьшдин кар тушир­. Адан регьбервилин, тешкилатчиви­лин­ ала­кьун­ар себеб яз, гамарин фаб­ри­ка­дихъ са куьруь вахтунда дараматни хьана. Фабрика­дин гамар хурунин кар­дал неинки къурушвияр, гьакI къунши хуьруьн дишегьлиярни желбна. Нетижада гамарин­ фабрика неинки районда, гьакI Дагъус­тандани лап хъсанбурун жергедик акатна­. Муаллим, журналист Гьажи Къазиеван «Гъетер-халкьар Къурушар» ктабда кхьенвайвал, Гьабил Эбремович чи арада амачиз хейлин йисар ятIани, ада эцигай фабрикадин дарамат ама, адан тIварни Къурушрин хуьруьн чIехи са куьчедиз ганва – хъсан кас халкьди рикIелай алудзавач.

Къад йис идалай вилик Гьабил Азаевакай «Лезги газетдиз» акъатай са ма­къа­лада Ватандин ЧIехи дяведин ве­теран­ Загьраб Асланован рикIел хкунарни­ гъан­ва: «Абилакай захъ амай гзаф кьадар рикIел хкунрикай виридалайни важиблуди, кьилинди ам я хьи, вичин буба Эбреман ирссагьиб яз, ада ЦIийи Къурушдал бубайрилай чал атанвай адетар кIвачел акьалдар хъувуна. Абурукай сад гамар, халичаяр, гуьлуьтар хурунин кIвалах я. Гьа им Гьабил Эбремовичан кьилин агалкьун, лайихлувал язни гьисабиз жеда».

Ватанэгьлидин лайихлувилер алхиш­ралди къейд авуналди, чеб патал ам хъсан чешне хьайидакай адан уьмуьрдин­ насигьатрикайни тарсарикай менфят къа­­­чур хейлинбуруни рикIел хкизва. Та­ниш­ри къейдзавайвал, гафунин мягькемвилел, хиве авай жавабдар везифаяр  намуслудаказ кьилиз акъудунал гьалтайла, гьакъикъатдани, ам чешне къачуниз ла­йихлу регьбер тир.

15 йисан муддатда гамарин фабрика­дин кьиле акъвазай регьбердин кIва­лах­дин бегьерлувилин гьакъиндай адаз гайи гьукуматдин шабагьрини шагьид­вал­зава. Гьабил Азаев кьве медалдиз, ДАССР-дин чкадин промышленностдин министерст­водин, партиядин Хасавюрт райкомдин ва райсоветдин исполкомдин грамотайриз ла­йихлу хьана. Жемиятдин краривайни ам садрани къерех хьанач. Са шумудра ам  чкадин советдин депутатвиле хкяна. 1939-йисалай ам ВЛКСМ-дин, 1954-йисалай ВКП(б)-дин, КПСС-дин­ член тир.

Гьабил Эбремовича гьуьрметлу хизанда уьмуьрдин юлдаш Сарадихъ галаз санал 2 хвани 4 руш тербияламишна, чIехи авуна.

Гь.Азаев ктабар кIелунал гзаф рикI алай инсан тир. Мукьувай чидайбурун рикIел хкунрай чир жезвайвал, ам камал­эгьлидин кьатIунар хас насигьатчи тир. 2003-йисуз ада кIватIнавай камаллу келимайрикай, ибретлу кьисайрикай ибарат «Хиялрин хазина» («Сокровищница мыслей») ктаб урус чIалал Махачкъалада чапдай акъатна. Шаир, журналист Мердали Жалилова а ктабдикай кхьей рецензияда къейдна: «ТIвар кьунвай ктаб тамамвилелди дуьньяда машгьур писателрин, полководецрин, регьберрин ктабрай къачунвай камаллу ихтилатрикай, дуьньядин халкьарин мисалрикай ва мис­кIалрикай, куьруь махарикай, баснийрикай, мажарайрикай, суьгьбетрикай, шиир­рикай ибарат я. И  карди чаз рагьметлудан кьатIунрин генгвиликай лугьузва».

Бубади кIватIнавай камаллу келимайрикай ибарат ктаб чапдай акъудайди «Лезги газетдин» амадаг, гьукуматдин ва ведомствойрин гзаф шабагьрин иеси, общественный деятель Жабир Гьабилович Азаев я.

К.Ферзалиев