Гьукуматди агьалийриз жуьреба-жуьре пенсияр тайинарзава. Им, гьелбетда, яшар хьана, зайиф хьанвайбурун, зегьметдиз къабил туширбурун, инвалидрин ва икI мад къайгъударвал авун я. Гзафбур пенсияр гьикI та­йи­нарзаватIа, гьихьтин документар лазим ятIа ва маса месэлайрин гъавурда авач. Редакциядизни чеб гъавурда тун патал агьалийрилай жуьреба-жуьре чарар къвезва. Гьавиляй и мукьвара зун яргъал йисара Махачкъала шегьердин Советский райондин пенсийрин фондунин пенсияр тайинардай ва абуруз цIийи кьилелай гьахъ-гьисабдай отделенидин начальникдин заместитель Фазила Османовна Гьасановадихъ галаз гуьруьшмиш хьана­.

Фазиладин ери-бине Мегьарамдхуьруьн райондин Уружбайрин хуьр я. Ам 1961-йисуз зегьметчи хизанда дидедиз хьана. Адан буба Османа вичин вири уьмуьрда механизаторвиле кIвалахна. Намуслу зегьметдай награда­ярни ганвай. “Правда” совхозда тракториствиле зегьмет чIугвадайла, адакай са шумудра “Коммунист” газетдиз тарифдин ма­къа­лаяр акъатна. Османанни Периханан зегь­метчи хи­занда 8 аял (3 гадани 5 руш) зегьметдал рикI алаз, чIехидаз гьуьрметиз, кIе­ве авайдаз гъил яргъи ийиз тербияламиш хьана. Аялриз диде-бубади юкьван пешекарвилин ва кьилин образование къачудай мумкинвал гана.

ЧIехи хва Рамазан вичин хизан галаз Во­ронеж шегьерда яшамиш жезва. Ада эцигунардай объектрал, Ферзилагьа маларин духтур яз Уружбадал къушарин фабрикада, Бабахана жуьреба-жуьре кIвалахарзава. Якъут вичин хизан галаз Украинада яшамиш жезвайди тир. Ана кьиле фейи вакъиайрилай гуьгъуьниз хизан Дагъустандиз хтана. Алай вахтунда Мегьарамдхуьруьн райондин Хважа-Къазмайрал яшамиш жезва. Румина Уружбадал школада муаллим, Инжи Бут-Къаз­майрин школадин техничка я. Майина тIвар алай руш гьайиф хьи, жегьилзамаз залан азардик рагьметдиз фена.

1970-йисара Уружбайрин юкьван школада кIвалахай Ш.Шихмурадова рикIел хкизва:

— Осман кар чидай механизатор, вичин кIва­лахдин устад хьиз, къени, дуьзгуьн ин­сан­ни тир. Улакь виридаз герек къвезвайди я кьван. Тамай къула кудай кIарасар гъиз, туьквендай са шешел гъуьр хкиз хьайитIани, чун, муаллимар, Османан патав фидай. Касдиз ваъ, вахт авач лугьун ерли чидачир, гьар са касдин­ къаршидиз къведай. Экуьнлай няналди датIа­на трактордин рулдихъ галаз аквада­й, вун га­латдачни, я Осман, лагьана хабар кьурла касди куьрелди жаваб гудай: “Зегь­мет­ ин­сан­дин мешреб я!”.. Фазиладиз за юкьван клас­с­ра тарсар гана. КIелдай, алахъдай, хъсан ахлакь авай ученица тир. Ингье гьавиляй хъсан пешекарни хьанва. Баркалла, Фазила!

1978-йисуз хуьруьн школа лап хъсан къиметар аваз куьтягьай Фазиладиз гъвечIи чIа­валай МВД-дин органра кIвалахдай мурад­ авайди тир. Гьавиляй ам Армавирдин юридический техникумдик экечIна. Амма кьисмет ма­са патахъ элкъвена. Техникумда кIел­дай йиса­­ра руша вичин вири къуватар дерин чирвилер къачуниз серфзавай, чешнелудаказ кIел­завай. Ада неинки  муаллимрин лекцийрихъ дикъетдивди яб акалзавай, гьакIни алава­ литература кIелиз, юриствилин сирерай кьил акъудзавай. Чешнелу студенткади муаллимрин ва кIелза­вай юлдашрин арада гьуьрмет, авторитет къазанмишна. Студентвилин йисар, гурлудаказ авахьзавай вацI хьиз, акуна-такуна акъатна.

1981-йисуз техникум агалкьунралди куьтягьай жегьил пешекарди вичин зегьметдин рехъ Чечено-Ингушетиядин яшайишдин рекьяй таъминардай министерстводин пенсияр тайинардай отделда кIвалахунилай башламишна. 1982-йисуз Фазила Дагъустандиз хтана, ДАССР-дин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй таъминардай министерстводин соцзащитадин  Управленидин пенсияр тайинардай ва цIийи кьилелай гьахъ-гьисаб ийидай отделенида кIвалахал акъвазна. 2001-йисуз пенсияр тайинарунин кIвалах ОПФР-дин РД-да авай ГУ-див вахкана. Гьа чIавалай инихъ Фазила Османовнади ана галатун тийи­жиз зегьмет чIугвазва. Адан вилик за са шумуд суал эцигна.

• Пенсийрин гьихьтин жуьреяр ава?

— Яшлувилин, инвалидвилин, хизан хуьзвай касдикай магьрум хьунихъ галаз алакъалу жуьредин пенсияр ава.

• Пенсияр тайинардай отделдин начальникдин заместителдин кIвалах асул гьисабдай квекай ибарат я.

— Зи везифайрик пенсияр дуьздаказ тайинарнавани-авачни, абурун гьахъ-гьисаб дуьз­даказ авунвани-авунвачни ахтармишун, отделенидиз кварталда авунвай кIвалахдин пата­хъай отчет гун ва са жерге ма­са кIвалахар акатзава. Шегьер­дин Советский район виридалайни чIехиди я. Ина 45 агъзур касди пенсияр къачузва, 27 агъзурдав агакьна инвалидар ава. 2017-йисан 2-кварталда чна 720 касдиз, йисан сифте кьиле­лай лагьайтIа, 1419 касдиз пенсияр тайинарна­.

• Яшар хьана, пенсиядиз фин патал гьихьтин документар гъана кIанзава?

— Россиядин Федерацияда итимриз 60 йис, дишегьлийриз 55-йис тамам хьайила пенсиядиз фидай ихтияр ава. Яшариз килигна пенсиядиз  фидайла, паспорт, зегьметдин книжка, мажибдин гьакъиндай справка, ая­лар аваз хьайитIа, абуру  кIелзавай чкайрай, гьакIни госидарайрай гузвай жуьреба-жуьре справкаяр герек жеда. Аялрин 18 йис жедалди дидедин пенсиядал 1600 манат пул алава­ хъийизва. Эгер аялди очный жуьреда кIелиз хьайитIа, алава пул 23 йис жедалди гун дава­марзава. (Им анжах пенсионеррин аялриз талукь я).

Инвалидвиляй пенсия къачун патал МСЭК-ди (медико-социальная экспертная компания) инвалидвилин (I, II, III) группа тайинарнавайвилин справка гузва. Ахпа и справкадин ва алава документрин (паспорт, стаждин, мажибдин, аялар авайвилин) бинедаллаз инвалидвилин пенсия тайинарзава.

Эгер са низ ятIани инвалидвал тайинарна, амма адалай зегьмет чIугваз алакьзаваз хьайитIа, яни и кар сергьятламишнавачтIа, инвалидвилин зегьметдин пенсия къвезвач. Зегьметдин стаж авачтIа, (месела, инвалид аял)  зегьметдин пенсия ваъ, государстводи социальный пенсия тайинарзава.

ГьакIни хизан хуьзвай касдикай магьрум хьайи дуьшуьшра, эгер адан хиве хизандин зегьметдиз къабил тушир членар аваз хьайи­тIа, абуруз пенсия тайинардай ихтияр ава. И дуьшуьшдани  хизан хуьзвай касдикай магьрум хьанвайвилин ва адан нафакьадал зегьметдиз къабил тушир ксарин кьадардин гьа­къиндай справкаяр гъун лазим жеда.

• Пенсийрин гьахъ-гьисаб цIийи кьилелай гьихьтин дуьшуьшра ийизва?

— Эгер мажибда, стажда, аялрин кьадарда дегишвилер аваз хьайитIа, 80 йис тамам хьанвайла, инвалидвал са группадай маса группа­диз элкъуьрнавайла, пенсийрин гьахъ-гьисаб цIийи кьилелай хъийида. И ­вахтундани алава документар — паспорт, СНИЛС, эгер мажибдин­ рекьяй килиг хъийиз­ватIа, мажибдин справка, стаждин рекьяй хьайитIа, стаждин справка, аялри кIелзавай чкайрай — герек жеда.

(Дугъриданни, пенсияр тайинарзавай отдел гзаф кIвалах авай чка я. Фазила Ос­ма­новнадин столдални докуметрин хараяр алай. Ада абур сабурлувилелди ахтармишзава, мукьуфдивди сад-садахъ ийизва).

• Алай вахтунда идарайра, карханайра са кьадар пенсионеррини кIвалахзава. Эгер ихьтин работник кIвалахдилай элячIай­тIа, пенсийрин отделенидиз ни хабар гузва ва куьне вуч ийизва?

— Ихьтин дуьшуьшра а идарайрин, карханайрин бухгалтерийри пенсийрин отделенидиз делилар агакьарзава ва чун абурун пенсийриз килиг хъийизва, яни гьахъ-гьисаб хъийизва.

• Квел кIвалахда гьихьтин четинвилер гьалтзава?

— Ахьтин четинвилер авач. Кар анал ала хьи, вахт бес жезвач. Зун гьар юкъуз кIвала­хал экуьнахъ фад къвезва. Бязи вахтара ял ядай йикъарани кIвалахзава. Икьван документриз килигна, абурай кьил акъудна кIандачни?!

• Квез хизандихъ гелкъведай  вахт амукь­завани?

— Зи аялар чIехи хьанвайбур я. Уьмуьрдин юлдаш Агьмед Мегьамедханович Гьасановахъ галаз санал хизанда 2 аял (гадани руш) тербияламишна, абуруз кьилин образование гана. Афисата хуьруьн майишатдин академия куьтягьна, сельхозбанкда кIвалах­зава. Мурада сифте гидромелиоративный техникум, гуьгъуьнлай Махачкъала шегьерда авай Санкт-Петербургдин МЧС-дин институтдин филиал акьалтIарна. Алай вахтунда кIвалахал акъвазунин къайгъуйрик ква.

Инсандиз агалкьунриз килигна къимет гуда. Зегьметдин ветеран, шегьердин администрациядин патай гзаф кьадар грамотайрин сагьиб Фазила Османовнадин инсанвилин ерийриз, гьакъисагъвилелди чIугвазвай зегьметдиз килигна кIвалахзавай коллективдин арада еке гьуьрмет ава. Зун Фазилади­кай ма­къала кхьиз атанвайди чир хьайила, кабинетдиз къвез хъфизвай гзафбуру ам къизил хьтин инсан я, гьикьван хуш келимаяр ава­тIа абур вири адаз лайихлубур я лугьузвай.

Фазила Османовнадихъ галаз кIвалах­завай юлдашри ингье адакай вуч лугьузватIа:

Мегьамедова  Залму  — пенсияр тайи­на­рунин  рекьяй кьилин пешекар, эксперт: ­“Фазила Османовна гзаф хъсан, къени къи­лих­рин инсан я. Ада вичин хиве авай везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудзава. Адан рикI вичин пешедал гзаф ала. Адалай инсарихъ яб акализ, четин месэлайрай фад кьил акъудиз алакьда. Вирибурухъ ада ди­къет­див­ди яб акалда, меслятар къалурда. ТIебиатди адаз сабурлувал, милайимвал ган­ва. Масадан дердиникай хабар кьадай, абу­руз вичелай алакьдай вири жуьредин куьмекар гудай­ адан гуьгъуьна гьамиша алхишдин гафар ава”.

Акаева  Аминат  Камиловна  — кьилин пешекар, эксперт: “Зун Фазила Османовнадилай гзаф жегьил я. Зун гьейран я адан мер­гьяматлувилел, регьимлувилел. За гьа­миша адалай чешне къачузва. Ада зун, ди­деди хьиз, гьар са кардин гъавурда твазва. Адан патав гзаф инсанар къвезва. Вири ада сабурлувилелди гъавурда туна, вичелай рази жедай тегьерда рекье хутазва. Фазила Османовна вичин пеше дериндай чидай пешекар я”.

Баркалла вичиз. Эхирдай уьмуьрда ви­ри­далайни еке эрзиман мурад гьим я ла­гьай­ су­алдиз Фазила Османовнади ихьтин жа­ваб гана:

— И секинсуз дуьньяда веледар, хтулар­ сагълам, бахтлу хьунилай еке мурад авани мегер!

Гьуьрметлу Фазила Османовна, маналу суьгьбетдай чухсагъул. Чазни галатун тийижиз агьалияр патал зегьмет чIугваз­вай и мергьяматлу дишегьлидиз чандин сагъвал, уьмуьрдин хушбахтлувал ва кIва­лахдани еке агал­кьунар хьана кIанзава.

Надият Велиева