(З.Къафланован 65 йис тамам хьуниз талукь яз)
АкьалтI тийир бягьсина ава уьмуьр: къе вун дири я, пака — амач вун. Кьадар-кьисметдин и гъил къачун тавуни шаир дертлу ийизвач — ада анжах цIигел яз фикирзава эхир нефесдалди япара аваз хьуникай — тIебиатдин пакаман нефесдин аваз. И ялунани — вири алемдин дертни гъам, шаирдин рикIяй авахьна физвай, чеб экуьни жедай, чпиз мичIи рангарни хъиядай, чпик къалабулухни акатдай гьиссерин сел ава, вичин чилиз, вичин халкьдиз, вичин хайибурузни мукьвабуруз вафалувилин. Абур уьмуьрдай хъфидайла, шаирдин рикI ивиди рчазва…
Гьа икI, шаирдин рикIе гьиссерин деринвилелди тафаватлу, дертлу тIалди ифирнавай бендер арадал атана. Зульфикъар Къафлановаз хас “азад шиирдин” жуьреда кхьенвай, куьруь, гафариз кьит, тешпигьралди девлетлу, манадиз дерин шииррин цикл. И шииррин деринвиле за шаирдин къенепатан генг дуьньядин сергьятсузвал аннамишзава.
Дуьньядин литературада и жуьредин бахшбендер, талукь чкадал арадал къвезвай перишан импровизацияр, дердерин лугьунар гегьеншдиз малум я. Абуру чпин эвелни вири халкьарихъ авай фольклордин ишелрилай къачузва.
За гьамиша фикирдай: азад шиирар чеб уьмуьрдин уькIуь-цурудавай яргъа интеллектуалри чпин акьулдин ва чирвилерин ялунар-истемишунар тухарун патал кхьизвайди я. Анжах жуваз яргъал йисара чизвай ва вичин поэзия кIелзавай Зульфикъар Къафлановал гьалтайла, — ваъ. Адан яратмишунриз критикри лугьудай “акьулдин хъутурар” хас туш, гьакIни чпин кьадар къвердавай артух жезвай маса азад шииррин авторри хьиз, поэзиядин адетдин жанраяр ва жуьреяр кьабул тавунни, абуруз ягьанатдивди виняй агъуз килигунни. Белки, амай вири лезги шаиррилай тафаватлу яз, мумкин я Зульфикъар Къафланова вичин поэзиядин дуьньядин тикрар техжер кьетIенвал анжах са вичин жуьреда кьатIузва. Инал анжах алава хъийин: литературовед С.Бедирханова къейдзавайвал, лезги поэзияда “вичин яратмишунин къайда жанрайрин рекьяй цIийивилер арадал гъизвай халисан экспериментрин лабораториядиз элкъвенвай” чи агъсакъал Азиз Алема кIвалахзава…
Зульфикъар Къафланован шиирар кIелдайла, ара датIана кьатIузва: ада вичин рикIе къарагъзавай гьиссерин лепеяр гьа акатайвал чарчел гъана тазвач, гафарал ва сесерал, абур лазим къайдадиз гъиз, мукьуфдивди ва ян тагана кIвалахзава. Гьавиляй чун патал адан шиирар ихьтин “чан алайбур”, чпин гъавурда акьадайбур, и тегьер тIебиибур я…
ЧIулавди ягъай зул… Шаирдин шиирдин цIийи циклдин лейтмотив, кьилин гьисс-фикир гьа икI тайинариз жеда.
Вах.
Зун шехьда вахъ,
Зи азиз вах —
Кьвед лугьудай диде зи,
Азраилди
Заз лацу агъ гъидалди:
Вун вах тир зи,
Диде суруз фидалди…
Циклдин манадинни “поэзиядин устIарханадин”, шииррин тешпигьрин-гекъигунрин арада са гьихьтин ятIани алакъаяр тайинариз алахъайла, гъавурда акьазва: им кьетIен “поэзиядин парча” я, адаз лап вини дережада кьетIенвилин рангар янава. Алай девирдин урус критикдин гафар жуван жуьреда дегишарна, завай Зульфикъар Къафланов вичик гьич са синихни кутаз тежер иервал авай лезги шаир я лугьуз жеда. Адан шиирра фикиррин са гьихьтин ятIани шитвилер, поэзиядин хатI алазни-алачизни хъсанариз алахъунар жагъидач. Малум тирвал, перишанвал поэзиядин виридалайни тIебии гьавайрикай сад я. И гьава и циклда, реквиемда, иллаки тамамвилелди гьатнава. Гуя лап адетдин, виле акьан тийидай, гуя акьалтIар тавунвай цIараралди-нехишралди шаирди рикIе гьатдай, чи лап назик гьиссерик юзун кутазвай вичин чанда гьатнавай тIалдин, эбеди яз хайидахъ галаз къакъатунин гужунин шикил чIугвазва:
Хъфенвач.
Вун хъфенвач.
Амазма зи уьмуьрда:
Юкъуз — рагъ,
Йифиз варз яз
Къекъвезва, вах,
Вун зи руьгьдин жигъирда…
Шаирдин чандин тIалар-эхунар алцумдай уьлчмеяр чаз жагъидач. Вах рагьметдиз финикди ада къачур азаб Зульфикъар Къафлановаз анжах са вичиз хас азад шииррин бендера гьатнава. Вири и бендер «вах зи» рефренди битавдиз агудзава, абуру рикI атIудай хьтин таъсирзава… За сад муькуьдан гуьгъуьналлаз и ифей жуьгьенри хьиз кузвай бендер кIелзавай ва зи чан шаирдин рикI къарсурзавай, гуя вири дуьнья ацIурнавай тIалди къачузвай. И тIалдикди зун гьарайиз гьазур тир, ам эхайдалай алудизни кIан жез, жувахъай эбеди яз къакъатай кьванбурни рикIел хквез… Гьарайиз кIан жезвай: вучиз гузвайди я инсандиз ихьтин дертни тIал? Гуя ибур чпин жуьре гуьрчегвал авай шииррин цIарар туш, сузани накъвар кужумнавай шелрин агь-гьарай я…
Агь, шехьиз кIанз,
Шехьиз жезмач.
На лугьуди,
Захъ варз амач, ракъарни:
На,
Хъфирла,
Жувахъ галаз
Хутахна, вах, накъвар зи.
Шаирдиз инад кьунвайди вах кьинин сир туш, ам къакъатунин вилик пад кьаз тахьун, ам къакъатуналди вич авай дуьньядин са гьихьтин ятIани къанун-къайда кIватун я. Вич патал саки дидедин къатда авай вах кьинин дердиникди ада залум кьисметдихъ галаз гьуьжет ийиз тежедайди мад сеферда, хцидаказ ва гуя цIийидаказ аннамишзава…
Эхь, залум хиялар-гьиссер я. Авахьна физвай вахтуни инсандик неинки са вичивни агакьзавай ажалдивди ваъ, адавай мукьвабур къакъудунивдини къурху кутазва. Виридалайни залумди, къурхулудини вуч я лагьайтIа, вавай хайи инсан къакъатнава, амма ваз гьикI я, ина чIехи гьахъсузвал авайди хьиз. И кар гила ваъ, са тIимил хьайитIани геж, ахпа хьун герек тир — анжах исятда ваъ!
Амма ви хайи кас хъфизва, вун амукьзава… Гуя дуьнья мичIи ва ичIи жезва, са куьнайни кьил акъат хъийизвач… Эбедивални инсандиз ганвай уьмуьрдин куьруьвал, дертни тIал, чандал акьалтзавай азаб. Инал гьикI рикIел хкведач Марина Цветаевадин гафар: “Ам гъавурда акьуна — са нинди ятIани тир ам виликдай, / Гила садандини туш, факъир я, къекъвераг…”.
Вах рагьметдиз фейила, арадал атай Зульфикъар Къафланован шииррин цикл — са адан вичин эмоцийрин реквием, дердини кьунвай инсандин реакция туш, адаз кьетIен, вичиз ухшарди мад лезгийрин поэзияда авачир шелдин жанр лугьуз жеда, чна ам чи культурадин са феномен хьиз кьабулзава. Вичиз лугьуз тежер кьван багьа инсандиз и реквием теснифнавай ам гьакI са “шехьзавай инсан” ваъ, “дердининни гъамунин” шаир, ягь-намус дуьздал акъудунин чешне я. Шаирди вахахъ авур шелда авай гьиссера-фикирра философиядин вини дережадин мана гьатнава, инсандин тIебиатдин, адан руьгьдин ва акьулдин терефар ачухарзава:
Сур.
Твадай чIавуз сура вун,
ЦIаяр аваз хура цIун,
Квахьна цавай нисин рагъ:
Ракъиниз, вах, кIан хьанач
Акуна чаз вичин нагъв…
Фахреддин Оружев,
шаир, литературовед, таржумачи
