Аллагьдихъай кичIе инсандивай (ада ийизвай хъсан кар) Аллагьди кьабулдайди я. Кафир инсанди вуч хъсан кар авур­тIани, адаз Эхиратда са затIни авайди туш. Аллагьди кьабулзавайди анжах Вич патал авунвай шей я, вични — Аллагьдихъай кичIе тир инсандивай. Аллагьди Къуръанда лугьузва (49-сура 13-аят, ма­на): “Гьа­къи­къатда, Аллагьдин вилик квекай виридалайни багьади (лайихлуди, гьуьрметлуди) — виридалайни “Аллагьдихъай кичIеди” я. Гьакъикъатда, Аллагь вири чидайди, виридакай хабар авайди я!”. ГьакIни Аллагьди Къуръанда лугьузва  (19-сура, 71-72-ая­тар, мана): “Ва жедач квекай (куфрдин кIапIалрикай) садни аниз гьахь тавур (ва я: гьар са инсан аниз фида жегьеннемдин винел алай муькъвелай фидайла — ва гьар сад вичи авур крариз килигна анлай я а па­таз элячIда, я ам ЦIуз аватда). Ам ви Раббидиз — (Вичи) важиблу авунвай, кьис­мет­-кьадар авунвай кар я! (71) Ахпани, Чна (Аллагьди­хъай) кичIебур (аниз финикай) къутармишда ва зулумкарар Чна ана (гьакI гадарна) тада, метIерал акъвазарнаваз (72)”.

Чир хьухь, гьар са кас жегьеннемдиз фи­­дайди я. Инсанди лугьун мумкин я: “ГьикI? Бес мусурманар жегьеннемдиз фи­дани? Сувабар гзаф хьанвайбур гьикI фида жегьеннемдиз?”. И суалдиз чна икI жаваб гуда: РикIелай алудмир, Къияматдин Юкъуз инсан СиратI муькъвелай фидайди я. Ам жегьеннемдин винел алай муьгъ я. Гьа муькъвелай фидайла, инсан жегьеннемдин чкада жезва, вучиз лагьай­тIа, а муьгъ жегьеннемдин винел ала. Гьавиляй Къуръанда гьар са кас аниз фида лугьузва. Амма чпин сувабдин кIвалахар гзаф хьанвай мусурманар муькъвелай фад фида, абурухъ са затIни галукьдач. Са бязибуруз азабар жеда, са бязибур а муькъвелай цIай­лапанар хьиз фида, са зиянни тахьана. Ам­ма жегьеннемдин чкадилай гьар са кас фи­да, садбур аватда, садбур галкIиз фида, садбур са зиянни тахьана элячIда.

Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): “КичIе хьухь Аллагьдихъай вун гьина аваз хьайи­­тIани”. Им чун патал зурба тир насигьат я. Му­сурманрин юкьва авайла, мис­кIинда авай­ла, инсан, мумкин я, са жуьре хьун, амма мусурманар галачирла ва я та­хьайтIа вич хьтин зайиф мусурманар галайла, ам маса жуьре жеда, яни пис патахъ дегиш жеда. Мусурманрин юкьва, мумкин я, адай чиркин гаф гьич акъат тавун, масабурун юкьва хьайила, ада лугьуз­вай гафарин ван хьайила, къвалав гвай инсан адал шаклу хъхьун мумкин я: ам му­сурман яни, тушни­. Мумкин я, а мусурманди вич са бязи имансузрилайни эйбежер тухун, гьавиляй анихъ галай касди ам мусурман я лагьана гьич фикирни ийидач.

Имам Шафииди (Аллагьди регьимдик кутурай вич) лагьанва: “Мусурмандихъ хьа­на кIанзавай пуд шей (лишан, хесет) ава: вичиз пара хъсан туширлани, адан гъил ачух хьун лазим  я. (Гзаф вахтара инсандихъ гзаф девлет авайла адан гъил ачух жезва, амма тIимил авайла, ада вичин гъил агалзава). Адаз вич кьилди авайлани, Аллагьдихъай кичIе хьана кIанда. (Мусурманрин юкьва авайла, ат-такъва хьун регьят кар я, амма кьилди амукьайла, инсандин гьакъикъи чин ашкара жедайди я. Ада ийизвай крар маса инсанриз акуртIа тажуб жеда, гьарай акъатда, а касдиз вичизни вичи ийизвай крар винел акъатна кIан жедач). Гьахъ лугьун — инсандиз адакай хийир аваз хьайитIани, адаз кичIезваз (зиян жез) хьайитIани. (Им лап зурба кар я. Гьарам кар ийизвай касдиз ада ийизвай кар гунагь тирдакай дуьз къайдада лугьуз хьана кIанзавайди я. Гьатта анихъ галай касдиз гьахъ ла­гьайла, хъел атун мумкин ятIани, адаз гьахъ лугьун мусурмандин буржи я)”.

Мад са кардикай лугьуз кIанзава: нефс винел гъалиб хьана, инсандай са гунагь акъа­тайла, мусурмандиз Аллагьдин ре­гьим­дикай умуд атIун гьарам я. Ихтияр авач адаз икI лугьудай: “И гунагьдай Аллагьди залай гъил къачудайди туш (яни и гунагь заз Аллагьди багъишдач), закай са хийир­ни авайди туш, зун бегьем шей туш…”. Ри­­кIелай алудмир, Аллагь регьим­луди я, гьавиляй гьар сеферда вуна са гунагь авурла ва туба хъувурла, Аллагьди а гунагьдилай гъил къачудайдакай умуд атIумир. Ийи­мир гунагь, амма дуьшуьшдай гунагь акъатайтIа, чир хьухь, Аллагь гъил къачудайди, регьимлуди я. Аллагьдилай гъейри, гунагьар багъишдай садни авайди туш. Инсандин хиве авай кар вичи ийизвай гунагь акъвазарун я. Туба авуна, мад а кар хъийидач лагьана, кьетIидаказ ният авуна кIанда. Аллагьди Къуръанда лугьузва (4-сура, 110-аят, мана): “Ни пис амал авуна­тIа ва я вичиз зулум авунатIа (гунагьар аву­на), ахпа Аллагьдиз “астагъфир” авур­тIа, адаз Аллагь (гзаф) багъишламишдайди, (гзаф) регьимлуди яз жагъида!”.

Чир хьухь, гунагьар авунвай ва туба хъу­вунвай инсан — им лап агъуз дережадин кас туш. Гунагьар акъатайла, туба ийиз­вай инсан­ чIуру, алчах кас туш. Гунагь, гъа­латI акъатай­ла, туба авун — им инсандин хъсан лишанрикай я. РикIел хкваш са бязи асгьабар, абуру сифтедай Пайгъамбардихъ (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) галаз душманвалзавай. Ахпа абурукай асгьабар ва Пайгъамбаррилай (къуй Аллагьдин патай саламар хьурай чпиз) гуьгъуьниз виридалайни хъсан инсанар хьана. Ислам диндал къведалди чпин гъилералди мусурманар яна кьейи асгьабарни хьанвайди я. Гуьгъуьн­лай абуру гьакъикъи туба аву­на, Аллагьди абурулай гъил къачуна ва Ал­лагьди абуруз асгьабвал кьисмет авуна. Абурукай раха­дайла, абурун тIвар кьурла, “ви­челай Аллагь­ ра­зи хьу­рай” лугьуз рахаз­ва мусурманар. Аллагьди Вичин лукIралай гъил къачурла, адаз, вацIар авахьзавай жен­нетар гузва­ ва Аллагьди лугьузвайвал, ам лап еке къимет (гьа­къи) я, зегьмет чIу­гунвай касдиз.

Ибн Ражаба (Аллагьди регьимдик кутурай вич) лугьузва: “Гзаф вахтара  мумкин я инсанди Аллагьдин вилик ибадат ийиз хьун,  Аллагьдихъ галаз хъсан ала­къа авун (вахтунда кIпар ийиз, сивер хуьз, йифериз ибадат ийиз), амма инсанрин гьахъ вахкун тийиз. Им чIехи тир кIвалах я, гзаф къуват герек тир”. Аллагьди Къуръанда лугьузва (3-сура, 134-аят, ма­на): “Чпи шад гьаларани ва пашман (четин)  гьаларани (Аллагьдин рекье) харжзавай ва чпин хъел (кьуна) акъвазарзавай ва инсанрилай гъил къачузвай. Аллагьдиз — (ахьтин) хъсан крар ийизвайбур кIанда!”. Инсанди сивер хуьналди, иба­датар авуналди Аллагьдихъ га­лаз ала­къа хуьзва. Чир хьухь, Аллагьдихъ галаз ала­­къа хуьник (яни ибадатдик) инсанрихъ галаз алакъа хуьнни акатзавайди я. Яни инсанрин гьахъ вахкунни Аллагьдихъай кичIе хьуник акатзавайди я, инсанрин гьахъ вахкунни ибадат я.

Аллагьди Къуръанда лугьузва (59-сура, 18-19-аятар, мана): “Эй, иман гъанвайбур, кичIе хьухь квез Аллагьдихъай (Адан эмирар кьилиз акъудиз, Адан къадагъайрикай яргъаз жез куьне куьн хуьх Адан азабдикай) ва къуй гьар са чан ада пакадин югъ (Къиямат Югъ) патал вуч гьазурна­ватIа килиграй. КичIе хьухь квез Аллагьдихъай, гьакъикъатда, Аллагьдиз куьне ийизвай амалрикай (вири) хабар ава! (18) Жемир куьн чпи Аллагь рикIелай алудайбур хьиз — ва (гьавиляй) Ада абурув чпивай чеб рикIелай алудиз туна (чпиз хийир жедай ва чеб азабдикай къутармишдай диндар крар авуникай яргъа авуна). Ахьтинбур — гьабур я фасикьар (Аллагьдиз муьтIуьгъсузвал авурбур). (19)”.

Гьасамудин  Сефибегов,

ДаркIушрин хуьруьн мискIинда худбаяр кIелзавайди