(Эвел — газетдин 25-нумрада)
Гьаждин менфятар
Инсандиз кесибвални гунагьар алатунилай ва Женнетдиз — Саламатвилин Мескендиз — финилай багьа мад гьихьтин мурад ава?! Мад са гьадисда лагьанва (мана): “Бес ваз, дугъриданни, Исламди вичелай вилик хьайи крар (гунагьар), гьижради вичелай вилик хьайи крар (гунагьар) ва гьаждини вичелай вилик хьайи крар (гунагьар) чIурзавайди (михьзавайди) чизвачни?!”.
- Алишверишдин хийирар, кесибриз ва муьгьтеж ксариз садакьаяр, куьмекар гун, къурбандар паюн гьаждин менфятрикай я.
- Гьаждикай иштимаи (жемятлух) менфятарни ава: жуьреба-жуьре уьлквейрай атанвай гьар жуьредин миллетрин векилрин-мусурманрин арада цIийи танишвилер, абурун алакъаяр мадни мягькем ва хъсан хьун, сада-садаз куьмекар гун…
- Гьаждикай мусурман уьлквейриз майишатдин къурулушдин (экономикадин) рекьяй гзаф менфятар ава.
- Гьаж дуьньядин вири уьлквейрай мусурманар кIватI жезвай, вирида гьа са гафар тикрариз, зурба ибадат ийизвай диндин чIехи ижлас (собрание) я. Тикрарзавай гафар: “Лаббайка Аллагьумма лаббайка, лаббайка ля шарика лака лаббайк, иннал-гьамда ван- нигIмата лака валь- мулк, ля шарика лака….” (Ингье зун Ви вилик ква, я Аллагь, ингье зун Ви вилик ква, ингье зун Ви вилик ква, авач Ваз шерик. Гьакъикъатда, (вири) гьямд ва (вири) няметар са Ваз талукь я ва (вири) агъавални (пачагьвални), авач Ваз шерик!”).
- Гьаж диндиз эвер гунин, насигьат авунин, иман ва чирвилер артухарунин лайихлу вахт я.
- Гьаж мусурман уьлквейрин векилар, чIехи ксар санал кIватI хьана, меслятар, веревирдер ийиз, икьрарар кутIуниз, мусурманрин крар вилик тухузвай сиясатдин чIехи ижлас я.
- Гьажда инсанрин арада барабарвал ава: виридал са игьрамдин либасар ала. ЧIехи-гъвечIи, паб-итим, кесиб-девлетлу, пачагь-лежбер, чпин арада авай тафаватриз килиг тавуна, вири сад хьиз Арафатдин майдандал кIватI хьана, Аллагьдиз ибадатиз акъвазун зурба агьвалат я! Вири сад тир Раббидихъ элкъвезва, Адавай регьим, багъишламишун ва разивал тIалабзава. И карди инсандин рикIел чун вири Адамакай тирди ва Адам накьвадикай тирди, гьавиляй инсанрин арада такабурвал, жува-жув вине кьун тахьун лазим тирди гъизва.
- Гьажда гьакIни Къияматдин Югъ рикIел гъизвай лишанарни ава: вири Арафатдал кIватI хьун — жемят Къияматдин Юкъуз Гьарасат майдандал Гьахъ-гьисабдиз кIватI хьуниз ухшар кар я. Ихьтин шартIара инсан мад сеферда и дуьнья фана ва уьмуьр куьруьди тирдахъ инанмиш жезва. Гьавиляй гьар сада, алдатмиш тахьана, Аллагьди инсан вуч патал халкьнаватIа, рикIел хвена кIанда.
- Гьажди инсанриз селигъавал, низам-къайда, дикъетлувал, итIаатлувал, дуствал, стхавал, адалатлувал чирзава.
- Гьажда гьейранардай гуьзелвилер ава: гьажда ва умрада инсанар Кябедихъ элкъуьнин (тIаваф авунин) гьерекат, чIехи гъетерихъ элкъведайла, планетайрин ва чпин (атомрин) ядройрихъ элкъведайла, электронрин гьерекатриз ухшар я. Вири и гьерекатар тамам кутугайвилелди, дуьзгуьнвилелди ва сятинин акьрабрин гьерекатдиз акси яз элкъвезва. Вири и делилри каинатдин садвални къалурзава ва адан Халикьни сад тирди тестикьарзава.
- Гьаждин йикъара амалдалди, кардалди (тежрибадалди) къалурдай, кьабулдай хъсан ахлакьар ава. Къуръанда лагьанва (2-сура, 197-аят, мана): “Гьаж (-дин вахт) малум тир варцара я. Ва ни вичиз гьаж авун важиблу авуртIа, абура (а варцара — игьрам алукIна), ихтияр авач “папав мукьва жез” (ва адахъ галаз алакъалу гафар, крар ийиз), гунагьар ийиз, (чIуру) гьуьжетар ийиз — гьаждин вахтунда. Ва вуч хийир кар куьне авуртIани, Аллагьдиз ам чизва. Ва гьазур ая (куьне) “суьрсетар” (гьаждин рекьиз недай-хъвадай затIар ва Эхиратдиз — диндар амалрин пар), гьакъикъатда виридалайни хийирлу “суьрсет” Аллагьдихъай кичIевал я. Ва кичIе хьухь (квез) Закай, эй акьулрин сагьибар!”.
- Гьажда Аллагьдин рекье харж авун, садакьаяр гун, жумартлу хьун, и зурба ибадат кьисметунай Аллагьдиз шукур авун ава.
- Гьажда алай замана алатай заманайрихъ (тарихдихъ) гилигун, абурухъ галаз алакъалу авун ава: Кябедин асулдин, Ибрагьим пайгъамбар вичин хва Исмаилахъ ва паб Гьажарахъ галаз Меккадиз атунин, “замзам” чиляй акъатунин, Кябедин бинеяр хкажунин, Исмаил къурбанд авунин кьисадин, шейтIан акси акъвазунин ва ам, къванер гьалчна, чукурунин крарихъ. Чи Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) уьмуьр рикIел гъун: Меккада, та чIехи хьана, гьижра ийидалди акъатай аял вахтар, ахпа Мединада хьун. Адан умраяр ва гьаж авун, ахпа Мединадиз хтун ва гьана рагьметдиз фин…
- Гьажда “Масжидуль-Гьарамда” ва Пайгъамбардин МискIинда — Мединада капI авуналди, сувабар артухардай мумкинвал ава. Сагьигь гьадисди хабар гузва (мана): “Зи МискIинда капI авун амай мискIинра агъзур капI авунилай артух (эфзел) я, са “Масжидуль-Гьарамда” квачиз. “Масжидуль-Гьарамда” капI авун зи МискIинда авурдалай виш сеферда артух (эфзел) я …”. Яни Меккада “Масжидуль-Гьарамда” авур капI амай мискIинра авур кпIарилай виш агъзур (100 000) сеферда дережадиз гзаф я.
Исламда гьаждин дережа
Гьакъикъатда, Аллагьдин “Къадагъа алай КIвализ” (Кябедал) гьаж авун чIехи ибадат я. Аллагь-Таалади ам Вичин пак Ктабда ферзнава (3-сура, 96,97-аятар, мана): “Гьакъикъатда, сифте эцигнавай “КIвал” инсанриз (абуру ана Аллагьдиз ибадат авун патал) — Баккада (Меккада) авайди (Кябе) я, берекатлуди яз ва (Дуьз рекьин) регьбер (себеб) яз алемриз (инсанриз)! Ана (“Масжидуль-Гьарамда”) ачух делилар (лишанар) ава: Ибрагьиман макъам (Ибрагьим пайгъамбар акъвазай еке къван). Ва вуж аниз (“Масжидуль-Гьарамдиз”) гьахьайтIа, (ам ана) саламатвиле жеда. Ва (вири) инсанрал Аллагьдин вилик — КIвалел (Кябедал) гьаж авунин ферз (буржи) ала, — а рекьиз фидай мумкинвал авайбурал. Ва ни кафирвал авуртIа (гьаж инкариз), гьакъикъатда, Аллагь алемрихъ (гьич) муьгьтеж туш!”.
Гьаж Исламдин вичел мусурманрин дин бинеламишнавай вад дестекдикай сад я. Аллагьдин расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): “Ислам эцигнава (тикмишнава ) вад дестекдал (асасдал): келима — шагьадат: авач илагьи (ибадатдиз лайихлу тир) са Аллагьдилай гъейри ва Мугьаммад Адан бенде ва расул я; капI ада авун; закат гун; рамазандин вацра сив хуьн ва гьаж авун КIвалел (Кябедал)”. (Бухарий, Муслим).
Гьаж — ам ният (къаст) авун я, кьетIен ибадат ада авун патал Аллагьдин “Къадагъа алай КIвализ” (Кябедал) финин жигьетдай — виче кьетIен чкайра ийизвай кьетIен амалар авай.
Диндин алим Ямин Мегьамедов
(КьатI ама)
