ЦIи нубатдин сеферда яз виринра­ авай лезгийриз талукь марифатдин­ зурба мярекат — «Лезги диктант» — кьиле фена. Гьар йисан 10-октябр­диз, Лезги чIалан юкъуз, кьиле тухун­ адетдиз элкъвенвай серенжемдин сергьятар йисалай-суз гегьенш жезва. И юкъуз Россиядин хейлин шегьерра, Дагъустанда лезгияр яшамиш жезвай районра, хуьрера, Азербайжандин Баку шегьерда ва къа­риб­лухра авай хейлин ватанэгьлийри хайи чIалал диктант кхьинин алакьунар ахтармишна.

Шад жедай кар ам я хьи, мярекат мадни гегьеншди, марагълуди авун патал ам кьиле тухузвайбурун жергейрик гьар йисуз цIийи тешкилатар экечIзава. Ида чIал хуьнин, машгьурунин рекьелди тухузвай тагьсилдин серенжемдин важиблувални гереквал кьатIунзавай ватанэгьлийрин кьадар артух жезвайдан гьакъиндай шагьидвалзава.

Кьилин мярекат Махачкъалада, «Россия — зи тарих» паркуна, 300-далайни виниз ксарин иштираквал аваз кьиле фена. Къейд ийин, алатай йисара хьиз, дуьньядин гьар са пипIе авай ватанэгьлидиз кхьидай мумкинвал хьун патал диктантдиз талукь махсус сайтда ачух эфирни тешкилнавай.

Лугьун герек я, лезги чIалал диктант кхьинин международный серенжемдин кьилин тешкилатчийрик ФЛНКА, «Лезги газетдин» редакция, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай медениятдинни марифатдин макан, Махачкъалада авай «Россия — зи тарих» тарихдин парк, Россиядин умуми «Бизнесдин дишегьлияр» тешкилатдин региондин отделение, РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министерство, Махачкъала шегьерда кардик квай лезгийрин НКА (милли медениятдин автономия), мергьяматлувилин «ЛЕКИ» фонд ва масабур квай.

Махачкъалада кьиле фейи мярекат­да­ министрри, депутатри, вилик-кьилик квай ксари, шаирри, муаллимри, студент­­­ри, ученикри ва масабуру иштиракна.

Мярекат ачухай «Лезги газетдин» кьилин редактор, РД-дин лайихлу журналист Мегьамед Ибрагьимова къейд авурвал, цIи и серенжем шаир СтIал Сулейманан 155 йисан юбилейдиз бахш­на. Ада гьар йисуз диктант кхьин патал кIватI хьунихъ авай метлебдикай, мярекатдин гегьеншвиликай ихтилат авурдалай кьулухъ гаф диктант кIелун патал шаир Сейфудин Шагьпазоваз гана. Къейд авун лазим я хьи, диктантдин текст (СтIал Сулейманан яратмишунрикай) 164 гафуникай ибарат тир.

Текст кIелна акьалтIарайдалай кьу­­лухъ за са шумуд касдивай гьикI кхье­на­тIа хабар кьуна. Гзафбуру чпиз «кьуд» ва я «вад» атуник умуд кутазвай. Гаф ква­тай чкадал лугьун герек я хьи, Махачкъалада диктант кхьейбуруз чпин къи­метар чирдай мумкинвал и йикъара жеда.

Мярекат кьиле тухвай М. Ибрагьимова сифте гаф РД-дин милли сиясатдин ва динрин крарин рекьяй министр Энрик Муслимоваз гана.

— Саламалейкум, гьуьрметлу юлда­шар, гьуьрметлу мугьманар! Квез къенин мярекат мубаракрай! Къе чна хайи чIалал тухузвай, СтIал Сулейманан 155 йисаз бахшнавай диктантдин мана-метлеб ам я хьи, лезги чIалалди хъсандиз рахаз жезвайбуруз кхьинрани чеб ахтармишдай мумкинвал жезва. Хъсандиз кхьиз течизвайбурни алахъна кIанда. Рахаз чириз кIан хьун патал, хайи чIалал фикирун патал им гзаф хийир авай мярекат я, — лагьана Энрик Муслимова.

Залда кIватI хьанвайбурун чIехи пай дишегьлияр тирвиляй — министрди абуруз акьалтзавай несилдин мецел хайи чIал хьун патал насигьатдалди эвер гана: «Чаз аквазвайвал, ина иштиракзавайбурун чIехи пай дишегьлияр я. Жегьил рушариз лугьуз кIанзава хьи, хизан тешкилайла, веледар хьайила, абур квехъ галаз «мама» лугьуз ваъ, «диде» лугьуз рахун герек тирди гъавурда туна кIанда».

РД-дин Халкьдин Собранидин де­путат Марат Алиярова къейд авурвал, диктант кхьинин мярекатда иштиракун патал патарал алай ватанэгьлийризни хквез кIанзавай, амма, кIвалахар себеб яз, бязибурувай хквез хьанач.

— И мярекат чна чи чIал рикIелай алуд тавун патал кьиле тухузва. Тешки­лайбуруз за чухсагъул лугьузва. Гьич тахьайтIа, чун сад-садаз акурла, лезги чIалал рахана кIанда. Са касдивай­ тек­диз кIвалахиз жедайди туш, чIал хуьн патални чна вирида санал зегьмет­ чIугун, четин хьайитIани, вири санал алахъун герек я. Чаз чизвайвал, хуьре­рай шегьерриз куьч жезвай бязи­бу­руни аялар хайи чIалан тарсариз ра­къурзавач. Гуя программа четин я лугьуз, тарсарикай азадзава. И месэладизни чна гзаф фикир гана кIанда. Эгер чна чи аялриз чIал чир тавуртIа, чи медениятни, адетарни квахьда, — лагьана М.Алиярова.

«Дидейрин къуват», «Бизнесдин дишегьлияр» тешкилатрин председатель Сефижат Мегьамедрасуловади гьар йи­суз и мярекатда иштиракзавайбуруз, абурун хизанриз сагърай лагьана. Ада «Бизнесдин дишегьлияр» тешкилатди иштиракчийрин арада лотерея къугъун патал пишкешар чара авунвайдакайни лагьана.

Диктант кхьиз атанвайбуруз Лезги чIалан югъ Махачкъаладин Кирован райондин администрациядин депутат­рин собранидин председатель, алим Эльмира Абиевади, пешекарвилин образованидин «Дизайндин, экономикадин ва праводин техникум» идарадин директор Замира­ Уружевади ва масабуру­ мубаракна. Абуру ихьтин мярекат­ри халкьдин ватанпересвилин гьиссер хкажзавайди лагьана.

Мярекатдин сергьят­ра аваз мад са лишанлу­ ва­къиа кьиле фена: мукьвара чапдай акъа­тай «СтIал Сулейманан алем» ктабдихъ галаз вири иштиракчияр адан автор А.Омарова (Гь.Ильясован тахаллус) танишарна. ФЛНКА-дин куьмекдалди акъуднавай и ктаб чIехи шаирдикай кхьенвай макъалайрикай, фикиррикай ибарат я.

Иштиракчийрин кьадар артух хьунилай гъейри, цIи мярекат пишкешар, шабагьар, студентриз стипендия гуналди, викторина ва лотерея тешкилуналди тафаватлу хьана. СтIал Сулейманан уьмуьрдизни ятармишунриз талукь викторина М.Ибрагьимова кьиле тухвана. Дуьз жавабар гайибуруз «СтIал Сулейманан алем» ктаб пишкешна.

Лотерея Шапери Къурбановадини «Россия — зи тарих» тарихдин паркунин къуллугъчи Мадина Агьмедовади кьиле тухвана. «Бахтунин билетар» акъатай хейлин иштиракчийрив пишкешар вахкана.

Малум тирвал, ДГУ-дани ДГПУ-да­ агалкьунралди лезги чIал чирзавай студентриз ФЛНКА-ди алим-лингвист Р. Гьай­­дарован тIварцIихъ галай сти­пендия­ (5 агъзур манат) ва Алкьвадар Гьасан эфендидин тIварцIихъ галай марифатдинни медениятдин маканди (3 агъзур манат) стипендия тайинарнава.  Сад лагьай стипендия ФЛНКА-дин векил Гьуьсен Шагьпазова (4 студентдив) ва кьвед лагьайди винидихъ тIвар кьунвай макандин директор Мегьамед Ибрагьимова (6 студентдив) шад гьалара вахкана.

Махачкъалада авай лезгийрин милли медениятдин тешкилатдин регьбер Пакизат Рагьимхановади и тешкилатдик квай, гьамиша мярекатрик чпин къуьн кутазвай дишегьлийрив грамотаярни пишкешар вахкана.

Тешкилатчийри и юкъуз «Россия — зи тарих» тарихдин паркунин 2 лагьай мертебада вири иштиракчийриз кофе­ ва чай хъвадай, мярекатдилай кьулухъ милли кухнядин няметар, хуьрекар дадмишдай мумкинвални ганвай­: фойеда столрал емишар, цикIенар, афа­­рар­, иситIаяр, тIач, гитI, давугъа, пи­чIе­кар, аш, шуьре­яр, къатух ва маса за­тIар къурмишнавай. Гьа и майдандал Р. Гьамзатован тIвар­цIихъ галай милли ктабханадин къуллугъчияр тир С. Мусаевадини А. Мусае­ва СтIал Сулейманан 155 йисаз, «Лезги газетдин» редакцияди лезги чIалаз, эдебиятдиз талукьарнавай ктаб­рин кьилдин выставкаяр тешкилнавай.

Вини дережада аваз тешкилай мярекат метлеблуди, рикIел аламукьдай вакъиайрив ацIайди, халисан суваринди хьана. Къуй гьамиша гьа икI хьурай! ЧIал миллетдихъ авай виридалайни багьа ивир я.

Мярекатдикай ана ­иштиракай бязибурун фикирар

И юкъуз за бязибурувай диктант кхьин патал тешкилзавай мярекатдикай чпин фикирар куьрелди лугьун тIалабна.

Максим Алимов, шаир, критик, Дагъус­тандин писателрин союздин лезги секциядин регьбер: «Эхиримжи вахтара чна кьиле тухузвай мярекатар, иллаки СтIал Сулей­манан юбилейдиз бахшнавайбур, вири герекбур я. Лезги чIал, халкьдин руьгьдин агалкьунар чирун, абур машгьурун, инсанрин арада­ чукIурун — ибур тарифдин кIвалахар я. Гьа ихьтин мярекатрикай сад «Лезги диктант» серенжем я. Идахъ кьве нетижа ава: сад лагьайди, инал хейлин лезгияр кIватI хьана, сад-садаз аквазва, сад-садахъ галаз таниш жезва; кьвед лагьайди, къелем гъиле кьуна, чарчел лезги гафар кхьин хъсан кIвалах я».

Гьуьсен Шагьпазов, ФЛНКА-дин векил, диктант кьиле тухуник пай кутазвайбурукай сад, общественный деятель: «Са шумуд йис идалай вилик диктант кьиле тухунин серенжемдив сифте яз эгечIайла, чна адан макьсад хайи чIал хуьнал вирибурун фикир желбун тирди малумарнай. Рахаз чизвай, амма кхьиз течизвайбуруз чпин алакьунар синагъ ийидай мумкинвал жезва. Им имтигьан туш. Гьарда вичивай жедайвал кхьизва. Къиметарни гьардаз анжах вичинди чир жезва. Яни нетижаяр чинебан къайдада, нумрайралди раижзава. ЧIалаз талукь хийирдилай гъейри, инсанрин садвал мягькемарунин макьсадни ава чи серенжемдихъ. Фикир це: са юкъуз, са вахтунда са шумуд чкада лезгияр кIватI жезва, халкьди садвал гьиссзава, чеб авай чкайрилай аслу тушиз. Диктантдин махсус сайтдай клавиатурадин куьмекдалди кхьидай жуьрени туькIуьрнава».

Садикь Гьасанов, ФЛНКА-дин векил, общественный деятель: «Шазни цIи иштиракна за лезги чIалан диктантдиз талукь мярекатда. Шазандалай цIи хъсандиз тешкилнавай. Инсанарни гзаф авай. Им чи халкь патал герек мярекат я. Къуьн кутазвайбурни, иштиракзавайбурни йисалай-суз пара хьуни­, география гегьенш хьуни и мярекатдихъ авай эгьмият хкажзава».

Альберт Эседов, филологиядин илимрин кандидат, журналист, общественный деятель: «Адет тирвал, 10-октябрдиз жегьилрини, агьилрини, чIал хъсандиз чизвайбуруни, гьа са вахтунда чIал чирунин рекье сифте камар къачунвайбуруни диктант кхьизва. Амма абур вири жуван чIал, меденият, эдебият, тарих ва адетар кIан хьунин гьиссери агудзава. Им виринра авай лезгийриз талукь акция я. За нетижаяр вилив хуьзва».

Сефижат Мегьамедрасулова, «Бизнесдин дишегьлияр» тешкилатдин, «Дидей­рин къуват» кIватIалдин председатель: «Лез­ги чIалан диктантдин мярекат кьиле тухун хъсан адетдиз элкъвенва. Ихьтин лезги мярекатри чун вири шадарзава. Къе чи тешкилатди лотерея тешкилна, пишкешар гана. Чна гележегдани къуьн кутада».

Закир Къагьриманов, «ЛЕКИ» фондунин крар идара ийизвай директор: «И иер мярекатдик къуьн кутунвай вирибуруз аферин къвезва. Кьуд лагьай сеферда чун и мярекатдик экечIнава. Шаз заз диктантдай тарифдай къимет атанач, амма цIи зун шазандалай хъсандиз кхьиз алахъна. Килигин, вуч къимет къведатIа. За вирибуруз чIал хуьниз эвер гузва».

Фазил Асланов, шаир, общественный­ деятель: «Чи чIал патал, халкь патал и хъсан мярекатдихъ еке метлеб ава. Шегьердин­ агьа­лийри хайи чIал са акьван ишлемишзавач­, гьавиляй ихьтин мярекатра чна вирида иштиракна кIанда. Зи фикирдалди, гьам Кас­­пийскда, гьам Махачкъалада яшамиш жезвай, къене лезги рикI авай вирибур и мярекатдиз атун лазим я».

Куругъли  Ферзалиев