Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайи югъ чи уьлкведин тарихда виридалайни хажалатдинди, гъамлуди яз гьисабзава.
1941-йисан 22-июндин экуьнахъ фашистрин Германияди дяведин гьакъиндай малумар тавуна, Советрин Союздал вегьена. Душмандин авиацияди уьлкведин сергьятдилай 250-300 километрдин мензилдиз кьван гьахьна, аэродромрал, ракьун рекьин станцийрал, гьуьлерин дяведин базайрал, военный частар авай чкайрал ва хейлин шегьеррал бомбаяр вегьена. Идал къведалди фашистрин Германияди Европадин хейлин уьлквеяр вичиз муьтIуьгъарнавай ва советрин халкьди душмандин лап зурба гьужум кьилди вичелди кьабулнай.
Германиядихъ галаз санал Советрин Союздиз акси яз Румыния, Италия, Словакия, Финляндия, Венгрия ва Норвегия экъечIна. Ватан хуьн патал советрин вири халкьар уьтквемвилелди душмандин хура акъвазна. Лап четин, гзаф кьадарда ивияр экъичай ва магьрумвилер, зиянар арадал гъайи дяве 1418 юкъузни йифиз давам хьана. 1945-йисан 9-майдиз и дяве фашистрин блокдин уьлквейрин кьушунар тамамвилелди кукIваруналди акьалтIна.
Гьелбетда, Гъалибвал вич-вичелай арадал атанач. Дяведа СССР-дин 27 миллиондив агакьна агьалияр пуч хьана. Абурукай 9 миллион кьван женгерин майданра телеф хьана. 7,42 миллион кас душмандин концлагерра ва 4,1 миллион кас фашистрин гъилик акатнавай чкайра зулумдин нетижада куьтягь хьана. 5,27 миллион кас Германиядиз лап четин чкайра кIвалахиз тухвана. Абурукай анжах 2,65 миллион касдиз элкъвена Ватандиз хкведай кьисмет хьана. Есирда гьатайбурукайни 2,16 миллион кас пуч хьана.
Гьар йисан 22-июндиз Россиядин халкьари Ватан хуьн патал 1941-1945-йисарин дяведа телеф хьайи кьегьалрихъ гъам чIугвазва. Ватандин ЧIехи дяве башламиш хьайи вахт чи агьалийри чка-чкада рикIел хкизва. Ватанпересвилин жуьреба-жуьре мярекатар кьиле тухузва.
Мусибатдин дяведив эгечIай югъ рикIел хкунин сергьятра аваз эхиримжи йисара “Поезд Памяти” тIвар алаз жегьилринни ватанпересвилин акция тешкилзава. И поезд Москвадай ва Санкт-Петербургдай Минскдиз ва Брестдиз физва. И серенжемдин макьсад акьалтзавай несилдиз дяведин иштиракчийрихъ яб акалдай, чи инсанри къалурай игитвилерикай суьгьбетдай мумкинвал гун я.
Адет хьанвайвал, Брестдин къеледин патарив 22-июндин экуьнин сятдин 4-даз митинг-реквием тухунив эгечIзава. Жегьилри Буг вацIал шемер куькIуьрнавай цуькверин тажар эцигзава.
1996-йисалай Москвада Александровский багъда авай Даим цIун патав ватанпересвилин “Вахта Памяти. Вечный огонь” акция тешкилзава. Инал гьар йисуз гзаф кьадарда инсанар кIватI жезва. Дяведин иштиракчийри жегьилриз фашистрин Германиядал гъалибвал къазанмишун гьикьван четин хьанатIа суьгьбетарзава. Москвадилай чешне къачуна и жуьредин мярекатар гзаф шегьерра кьиле тухузва.
Москвада ва гьакI Игит шегьерра 22-июндиз “Аллея памяти”, “Линия памяти”, “Свеча Памяти” акциярни тешкилзава. РикIел хкунин ва гъамлу йикъаз талукь мярекатар Дагъустан Республикадин шегьерра, районрани кьиле тухузва.
Хийир Эмиров
