И макъалада чун Аллагьди чаз ганвай виридалайни багьа затIуникай рахада. Аллагьди вичин патай чаз датIана няметар гузва, юкъузни, йифизни, итимдизни дишегьлидизни, чIехидазни, гъвечIидазни, диндал алайдазни, алачирдазни, гьайванризни, Аллагьди халкьнавай маса вири затIаризни. Аллагьди Къуръанда лугьузва (14-сура, 34-аят, мана): «Ва Ада квез куьне Адавай тIалабай вири шейэрикай ганва. Ва эгер куьне Аллагьдин няметар гьисабиз хьайитIа (алахъайтIа), квевай абурун кьадар гьисабиз (чириз) жедач. Гьакъикъатда, (кафир) инсан — (вичиз) гзаф зулум ийидайди, (няметар) гзаф инкардайди я!».
Вичиз Аллагьди югъди-йифди гузвай няметар таквазвай инсанар Аллагьдиз шукур тегъизвай ксар я. Аллагьди гузвай няметар (регьимар) гьар жуьрединбур ава. Са бязи няметар Аллагьди ваз вуна тIалабайла гузва, са бязибур – вуна гьич тIалаб тавунмазни. Мадни, аквадай няметарни ава, таквадайбурни. Амма Аллагьди чаз пишкешнавай виридалайни чIехиди тир нямет иман (вера) я. Мумкин я, няметрикай рахадайла, инсандин рикIел маса гзаф шейэр атун, амма жува гьич тIалабни тавуна гьавая гьатнавай иман лугьудай нямет адан кьилизни татун.
Иман виридалай зурба тир шей я, вучиз лагьайтIа мусурмандин чка — Женнет ва кафирдин чка Жегьеннем я. Иманди инсанрин юкьва тафават твазва. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьурай вичиз) лагьанвайвал, инсанар и чилел кьве жуьрединбур ава: мусурманарни кафирар. Пуд лагьай жуьре авач. Иман себеб яз инсан виридалайни хъсан чка тир Женнетдиз аватзава ва имансузвал себеб яз инсан виридалайни пис чка тир Жегьеннемдиз аватзава. Мусурман – Аллагь рази тир инсан я ва кафирди вуч авуртIани, адалай Аллагь рази жедач, я адан кIвалахар кьабулни ийидач. Анжах мусурмандивай авур крар кьабулзава – эгер ада абур Аллагь паталди авунваз хьайитIа. Гьар са касди вичи рикIел хкурай, ада цавуз кьве гъил хкажна Аллагьдивай тIалаб авурди ятIа «Я Аллагь, заз иман це, закай мусурман ая!» лагьана.
ЧIехи пай инсанриз чеб мусурманар жедалдини чеб мусурманар хьиз авай. Яни абуруз иман вуч ятIа, дин вуч ятIа чизвайди тушир, гьакI «зун мусурман я» лугьузвайтIани, мусурман низ лугьузвайди ятIа, мусурман хьуни вуч истемишзавайди ятIа, абуруз чизвачир. «Я Аллагь, дуьз рехъ къалура» лагьана, динрин арада хкягъиз, дуьз рехъ гьим ятIа чириз алахъай инсанар са акьван гзаф хьанвач. Фикир гайила, вуна гьич тIалаб тийидай вахтунда, вай гьич са харжни акъат тавуна, вуна са зегьметни чIугун тавуна, ваз Аллагьди иман ганва. Гьикьван инсанрикай хкяна ви рикIе иман тунва ва ваз «ля илягьа илаЛЛагь, Мугьаммадун РасулуЛЛагь» келимадин мана чир хьана. Ваз Аллагьди ви хиве тунвай йикъа вад сеферда капI авун кьисметна.
Гила, имандикай рахадайла, иман вуч затI ятIа, инсан гьадан гъавурда акьуна кIанда. Са бязи инсанри лугьузва хьи, «иман рикIе хьайила бес я, яни зун Аллагьдихъ агъазва, за динда авай са затIни инкарзавач». Анжах «вучиз вуна капI ийизвач?» лагьайла, «кьисмет хьайила, за ийида» лугьузва. «Вучиз вуна сив хуьзвач?» лагьайла, «кьисмет хьайила, за хуьда» жаваб гузва. Гьа ихьтин ихтилатар ийизва абуру. Амма «ахлю сунна валь джамаади» лугьузва: «Иман гафни крар я».
Иман – им гафни крар я: рикIин, мецин, бедендин.
Сад лагьайди: рикIин гафни крар. Им инсандин рикIе якъин аваз Аллагьдихъни Адан Пайгъамбардихъ (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) инанмишвал хьун я. Яни тек са Аллагьдилай гъейри ибадат авуниз лайихлу маса илагьи авачирдахъ ва Мугьаммад (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Адан расул тирдахъ якъин аваз инанмиш хьун, Аллагьдихъай кичIе хьун, Ам кIан хьун, Адал таваккул (упование) авун, Адак умуд кутун. Ибур вири рикIихъ галаз алакъалу затIар я.
Кьвед лагьайди: мецин гафни крар. Ибур вуна ви рикIе авай кьван вири затIар мецивди тестикьарун я.
Пуд лагьайди: бедендин гафни крар. Ибур вуна бедендалди ийизвай ибадатар я: капI, сив хуьн, гьаж кьилиз акъудун, закат гун ва масабур.
Иман гьам артух (хкаж), гьамни тIимил (агъуз) жезвай затI я. Са бязибуру лугьузва, иман я артух жезвайди туш, я – тIимил. Абурун гафарай акI акъатзава хьи, гуя Абу Бакр (Аллагь рази хьурай вичелай) асгьабдин иман ва виридалайни гунагькар са мусурмандин иман – кьведни са дережадинбур я. ИкI туш гьакъикъатда. Гьелбетда, иман хкаж ва агъуз жезва. Вуна вун Аллагьдиз муьтIуьгъарайла, ам мягькем жеда ва вун гунагьриз гьикьван аватайтIа, гьакьван ви иманни аватда (зайиф жеда).
Гила чна Къуръандай делилар гъин. Аллагьди Къуръанда лугьузва (49-сура, 7-аят, мана): «Ва чир хьухь квез – куь арада Аллагьдин расул авайди (ва адаз хъсан чида квез вуч хийирлу ятIа). Эгер ам муьтIуьгъ хьайитIа квез (куьне хкязавай) гзаф крара – куьн (лап) кIеве гьатда, амма, Аллагьди квез иман кIанарна ва ам куь рикIера гуьрчегарна (чIагурнава) ва квез куфр, асивал ва итIаатсузвал такIанарна. Ахьтинбур (иман кIан хьана — куфр… такIанбур) — гьабур я дуьз рекьел алайбур». Яни ви рикIе иман туна, ваз адан кIанивал гъанва ва вуна иман хуьн патал ибадатар (кпIар ва мсб.) ийизва. Ви рикIе имандихъ кIанивал авайвиляй, вуна а ибадатар ийизва. Мумкин я, инсанди такIандиз капI авун, сив хуьн. Ихьтин дуьшуьшра Аллагьди а касдивай са затIни кьабулдач. Иман шагьададилай (свидетельство) гатIунзава, вични кьве шагьада: «ля илягьа илаЛЛагь» (яни вуна шагьидвал ийизва маса илагьияр авачирди тек са Аллагьдилай гъейри) ва «Мугьаммадун РасулуЛЛагь» (ва гьакIни шагьидвал ийизва Мугьаммад (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) Аллагьдин пайгъамбар тирди). Инсанди и гафар араб чIалалди лугьун ва гьа са вахтунда ам гафарин манадин гъавурда хьун лазим я. Им шагьада гъунин шартI я. Гьа икI авурла, кафирдикай мусурман жезва. Ахпа адан хиве мусурманди авуна кIанзавай кIвалахар гьатзава. Эгер ада, шагьада гъайидалай кьулухъ вичин хиве ферз яз авай са карни тийиз хьайитIа, адан шагьада къуватда амукьдач. Шагьада лагьайдалай кьулухъ Аллагьди адаз уьмуьр хганватIа ва а касди мумкинвал аваз-аваз, хиве авай крар тавуртIа, яни динди истемишзавай крар, адан шагьада чIур жеда.
Гьасамудин Сефибегов,
ДаркIушрин хуьруьн мискIинда худбаяр кIелзавайди
(КьатI ама)
