(Эвел — 44-47-нумрайра)
- Усамагь ибн Зайд асгьаб (Аллагь рази хьурай вичелай) кьиле авай мусурманрин кьушун гьазурна, ам Шам галайвал рекье тун.
Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) Усамагь ибн Зайд асгьабдиз (Аллагь рази хьурай вичелай), кьушунар гьазурна, Шам галайвал рекье гьатун эмирнавай. Усама асгьабдин яш 18 йис тиртIани, ам зурба алакьунар авай бажарагълу кас яз чидай. Мусурманар Мединадин къвалав гвай са чкада чпин кьушунар кIватIиз гатIунна. Амма Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) азарлу хьана, са кьадар вахт арадай фейила, ам рагьметдиз фена. И кар себеб хьана арабрин са бязи къебилайри, диндай экъечIна, муртадвална. И кардихъ галаз алакъалу яз, са бязи асгьабри Усамагь асгьаб кьиле авай мусурманрин кьушунар Шамдиз ракъурун (Римдин империядин аксина дяве чIугваз), авай гьалариз килигайла, гежел вегьин дуьз кар яз фикирна. Амма Абу-Бакр халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) кьетIи къарар кьабулна, ада лагьана: “За зи халифвал Пайгъамбардин эмир чIурунин кардилай башламишдач. И месэла Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) кьабулнавай къарар тир ва ам за, гьикьван чаз четин хьайитIани, кьилиз акъудда”.
Гьа икI, Абу-Бакр халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) мусурманрин кьушун рекье тваз (сагърай лугьуз) майдандиз экъечIна. Мусурман гьукуматдин кьил тир Абу-Бакр халифа кIвачи-кIвачи кьушундихъ галаз фена. Усама асгьабдиз и кар акурла, адаз балкIандилай эвичIиз кIан хьана, Абу-Бакр акьахдайвал. И арада Абу-Бакр халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана: “Ваъ, я вун эвичIдач, я зун акьахдач”. Халифади мусурман кьушунриз ихьтин веси (эмир) авуна: “Куьне дяведа я хаинвал ийимир, я кьейи (ва хер хьайи) душманрал рахшандар (абурун беденар кукIвариз, атIуз, кьатIиз гадариз), аялар рекьимир, я папарик, я кьуьзуьбурук кямир, (хумравдин) тарариз цIаяр ямир ва тарар атIумир, хипер, девеяр анжах тIуьн патал тукIук…”. Ада мадни алава хъувуна: “Куьн рекьяй фидайла, чеб ибадатдал машгъул ксар (килисайра кешишар ва мсб.) акурла, абурук кямир”. Абу-Бакр халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) мад са кардикай лагьана: “Эгер вуна Умар захъ галаз тунайтIа, ам заз мусурманрин крар идара авунин карда куьмек жедай”. Усамади жаваб хгана: “Ихтияр ви гъиле ава”.
Гуьгъуьнлай Усамагь (Аллагь рази хьурай вичелай) рекье гьатна. Рекье вичел дуьшуьш хьайи муртадвал авур гьар са къебила ада диндихъ элкъуьр хъувуна. Лагьана кIанда, и къебилайрин арада ихьтин фикир чкIана: эгер мусурманар лап къуватлу туширтIа, абуру икьван четин вахтунда ихьтин зурба кьушун Шамдиз ракъурдачир. Усамагь (Аллагь рази хьурай вичелай) вичин кьушунни галаз Римдин империядин сергьятрив агакьна. Ина женгер кьиле фена. Нетижада Аллагьди мусурманриз душмандин винел гъалибвал гана. Усамагь (Аллагь рази хьурай вичелай) кьиле авай мусурманрин кьушун, са шумуд гьафте сеферда хьайидалай кьулухъ, Мединадиз хтана. (Бидая ва Нигьая-6/304).
- Абу-Бакр халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) муртадвал авур къебилайрихъ ва закат гун инкар авурбурухъ галаз женгер тухун патал кьушунар гьазурна. Ада цIусад десте тайинарна, гьардав са пайдахни вугана ва абур жуьреба-жуьре чкайриз ракъурна. Абу-Бакр халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) вич са дестедин кьиле аваз «Зуль-Кьисса» лугьудай чкадиз рекье гьатна. Амма Али асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) адавай элкъвена Мединадиз хъфин тIалабна. Алиди (Аллагь рази хьурай вичелай) Абу-Бакрдин (Аллагь рази хьурай вичелай) балкIандин кьенерар кьуна лагьана: “Эй, Аллагьдин расулдин халифа! За ваз Аллагьди расулди Угьуд-гъазаватда лагьай гафар лугьун. Жуван тур къакъара хтур, ваз гьакI килигдай хушвилин мумкинвал це чаз. Кьин хьуй Аллагьдал, эгер мусурманриз ви кьилел са дуьшуьш атана бедбахтвал хьайитIа, абурувай мад гьукумат кIвачел акьалдариз хъжедач”. Абу-Бакр халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) Мединадиз хъфена ва пайдах ада маса касдал ихтибарна. Дугъриданни, Аллагьди мусурманриз куьмек гана ва муртадвал авурбурун эхир хтана. Гьа икI, Аравияда Ислам дин мягькем хъхьана ва къебилаяр закат хгуз эгечI хъувуна.
- Абу-Бакр халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) Халид ибн Валидан (Аллагь рази хьурай вичелай) кьушун Иракдиз ракъурун патал гьазурна. Адахъ галаз Мусанна ибн Гьарисагьни (Аллагь рази хьурай вичелай) рекье туна. Абур гзаф уьлквейра хьана ва элкъвена гъалибчияр яз хтана.
- Абу-Бакр халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) амай асгьабрихъ галаз веревирдер авуна Римдин империядин уьлквейра гъазават тухудай къарар кьабулна. Ада кьушунар кIватIна, эмирар тайинарна, абурув пайдахар вугана. Ахпа абур сад-садан гуьгъуьна аваз рекье гьатна. Кьушунрин кьилин эмир яз Абу-Убайдагь асгьаб (Аллагь рази хьурай вичелай) тайинарнавай. Римдин империя галайвал рекье гьатай кьушунар “Ярмук” лугьудай чкада кIватI хьана. Мусурманрин эмирди Абу-Бакр халифадиз (Аллагь рази хьурай вичелай) душманрин кьушунар лап гзаф тирдакай хабар гана. И кардихъ галаз алакъалу яз, Абу-Бакр халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) Иракда авай Халид ибн Валидаз (Аллагь рази хьурай вичелай) Шамдиз рекье гьатунин эмир гана. Халифади гьакIни адаз вичихъ галаз, «Ярмукда» авай Абу-Убайдадиз куьмек яз, Иракда авай кьушунрикай са пайни къачун ва Иракда амукьзавай кьушунрин эмир яз Мусанна ибн аль-Гьарисагь (Аллагь рази хьурай вичелай) тайинарун тапшурмишна. Идалай гъейри, Халидаз (Аллагь рази хьурай вичелай) Шамдив агакьнамазди, вири кьушунрин эмирвал вичел къачунни буюрмишнавай. Халид асгьаб (Аллагь рази хьурай вичелай) Шамдиз агакьайла, ада Абу-Убайдадиз (Аллагь рази хьурай вичелай) кагъаз ракъурна: “Гьакъикъатда, за Аллагьдивай дяве авай юкъуз заз ва ваз саламатвал ва Ада чун и дуьньяда гьар са писвиликай хуьн тIалабзава. Дугъриданни, заз Аллагьдин расулдин халифадин кагъаз атанва: ана зун Шамдиз финин ва ана кьушунрин кьиле акъвазунин буйругъ ганва. За кьин кьазва Аллагьдал, за а кар тIалабайди туш, я заз ам кIанни хьайиди туш. Вун авай гьалда амукь, чна ваз аксивал ва муьтIуьгъсузвал ийидач, вун галачиз са къарарни кьабулдач…”.
Абу-Убайдади (Аллагь рази хьурай вичелай) Халидан (Аллагь рази хьурай вичелай) чар кIелайла, ада жаваб хгана: “Аллагьди берекатлу авурай, Аллагьдин расулдин халифа ада авур фикирдин жигьетдай ва салам (тебрик) хьуй Халидаз ада авур кардин патахъай”.
(КьатI ама)
Ямин Мегьамедов,
диндин рекьяй алим
