(Эвел — 2020-йисан 44-52, 2021-йисан 1-9, 11-нумрайра)

Али халифадин (Аллагь рази хьурай вичелай) девирда хьайи вакъиаяр

Али асгьабдиз (Аллагь рази хьурай вичелай) халифавилин “байгьат” (присяга) Усман халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) зулумкарри яна кьейидалай гуьгъуьниз, гьижрадин 35-йисан зуль-гьижжа вацран кьулара ганай. Амма са десте асгьабар адаз “байгьат” (присяга) гуникай акъваз хьана. Дугъриданни, ам халифа тир девирда гзаф фитнеяр, къалмакъалар, дявеяр хьана. Сифте “Жамал” дяве, гуьгъуьнлай “Сиффин” дяве хьана, ахпа, мусурманрин жемятдин (са патай) ва (Шамдин эмир тир) Муавиядин (Аллагь рази хьурай вичелай) кIватIалдин (муькуь патай) арада гьуьжетар арадал атана. Идалай кьулухъ  “хаварижрин” фитне пайда хьана ва адан эхирдай Али халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) яна кьена.

Куьрелди лагьайтIа: Шариатдин къанунралди, Усман халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) яна кьейи къанлуйрилай кьисас вахчудай ихтиярар авай, гьавиляй вири мусурманар, кьиле Али халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) аваз, и кардин къайгъуда хьана. Али халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) и карда тади къачун тавун кьетIнавай, кьисас вахчун патал ада сифте чкадал халифатдин крар къайдадик кутун (секинарун) эцигнавай. Чпин кьиле ТIалгьа ва Зубайр (Аллагь рази хьурай чпелай) авай асгьабрин са дестедин фикир тади гьалда кьисас вахчун тир, гьикI лагьайтIа, абуру и кардикай фитне секинарун патал куьмек жеда лагьана фикирзавай. Гьавиляй абуру и карда Алидиз (Аллагь рази хьурай вичелай) чпин куьмекни теклифна. Амма Алиди (Аллагь рази хьурай вичелай) кьисасдин кар дуьздиз кьилиз акъудун патал тайин план туькIуьр­дай­вал абурувай муьгьлет тIалабнай (аль-Бидая ва ан-Нигьая).

1. Нетижа ихьтинди хьана: гьар са дес­те­ вичи хкягъай рекьяй фена. Ихьтин шар­тIара фитнедин кьиле акъвазнавай Ибн Сабаъ тIвар алай чувудди ва адан кIапIал­ди кьве дестедин арада хаинвилелди дяве авуна (чпелай кьисас вахчуникай катун патал) — “Жамал” тIвар алай женг (“муъминрин диде” — Айишадин деведихъ галаз алакъалу женг).
2. Али халифа (Аллагь рази хьурай вичелай) Куфадиз хтайла, ада Шамдиз Муавиядин (Аллагь рази хьурай вичелай) патав, ада атана халифадиз “байгьат” гун патал илчияр рекье туна. Амма Муавияди (Аллагь рази хьурай вичелай) и кар кьабулнач. Ада “байгьат” гун патал сифте Усманан (Аллагь рази хьурай вичелай) кьисас вахчуна кIанда (Усман — Муавиядин имидин гада тир) лагьана. Али халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) адан жаваб шариатдин имамдиз муьтIуьгъ тахьун яз гьисабна ва кьушунар ракъурна къуватдалди муьтIуьгъарун эмирна. Халифадин ва Муавиядин (Аллагь рази хьурай чпелай) кьушунар Евфрат вацIун къерехдал “Сиффин” лугьудай чкада гуьруьшмиш хьана. Абурун арада женг кьиле фена ва ам эхирни ислягьвилин икьрардал акьалтI хьана: абуру “Къуръанда къалурнавай дувандин икьрар” гьазурун патал кьве патайни илчияр хкяна. Амма Али халифадин (Аллагь рази хьурай вичелай) кьушунрикай гзафбур а баришугъвилин икьрардал рази хьанач ва абур Али халифадиз (Аллагь рази хьурай вичелай) акси экъечIна — “хаварижар” яз.

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим