(Эвел — 2020-йисан 44-52, 2021-йисан 1-2-нумрайра)
Умар халифадин
(Аллагь рази хьурай вичелай)
гафар (ва насигьатар)
- Са сеферда Умар халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) инсанриз ихьтин насигьат гана: “Гьакъикъатда, Аллагь-Таалади квез мисалар гъанва ва (баян гана) Калам агакьарнава квев — рикIерал чан гъидай. Гьакъикъатда, рикIер — хурара авай мейитар (кьенвайбур) я, та абурал Аллагьди чан гъидалди. Дугъриданни, адалатдиз (дуьзвилиз) лишанар ва ишараяр ава. Лишанар лагьайтIа, ягь-намус, мердвал (жумартлувал), регьятвал ва хъуьтуьлвал я. Ишараяр — регьимлувал! Аллагьди гьар са кардиз ракIарар авунва ва ахъайиз регьят хьун патал куьлегарни. Адалатдин ракIар ибрет къачун я, адан куьлег — загьидвал. Ибрет къачун кьенвайбур рикIел гъана, (жуван) рикIел кьиникь гъун ва адаз гьазурвал акун я, диндар амал ийиз! Загьидвал гьар садавай (нин гъиле ви гьахъ аватIа) жуван гьахъ (пай) къахчун ва жувани гьар садаз (нихъ а карда гьахъ аватIа) гьахъ ада авун (кьилиз акъудун) я. Мадни, загьидвилин шартIарикай сад — и карда садахъ галазни ялтахвал тавун я.
Жуваз бес тир кьадардал рази хьухь, вучиз лагьайтIа, низ “бес кьадар” бес жезвачтIа, адаз са шейиникайни куьмек жедач! Гьакъикъатда, зун (халифа яз эй, муъминар) куь ва Аллагьдин арада ава, зини Адан арада садни авач. Гьакъикъатда, Аллагьди заз Адакай (мазлумрин) дуьа къакъудун (яни, зун, халифа яз, за сада-садаз зулум ихтиярар тагун, гуьгъуьнлай низ зулум хьанатIа ада, Аллагьдиз дуьа тийидайвал…) важиблу авунва. Гьавиляй, куьне куь шикаятар чав агакьара, эгер чав агакьариз тахьайтIа, чи жавабдар ксарив агакьара. Абуру чав ахгакьарда, чнани адан гьахъ дуьз хъийида, са азиятни авачиз” (Тарих-атI- ТIабарий).
- Сагьид ибн Мусаййиб табиийди (табиий-асгьабрилай гуьгъуьниз атай несил я) лугьузва: Умар халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) инсанриз цIемуьжуьд келима тайинарна, чебни вири камаллу гафар я! Ада лагьана:
Ваз писвал авур (жаза гайи) касдиз ви патай виридалайни дуьз жаза — вуна адан гьакъиндай Аллагьдиз итIаатлувална, Ада лагьай эмир кьилиз акъудун я!
Вуна ви (мусурман) стхадин кар (гаф) хъсан (дуьз) яз гьисаба, та вав адан патай вал гъалибвал къачудай (ви фикир дегишдай субут) кар агакьдалди!
Вуна ви мусурман стхадай акъатнавай гаф чIуруди (писди) яз гьисабмир, эгер ваз адан гафуниз хийирдин мана гудай мумкинвал жагъиз хьайитIа!
Ни вичи вич туьгьмет алай кардик кутуртIа (ни вичиз туьгьмет къведайвал авуртIа), къуй ада вичикай пис фикир авур кас айиб тавурай!
Ни адан сир чуьнуьх (чин) авуртIа, хъсанвал адан гъиле жеда!
Вун керчек стхаяр хкягъиз, абурун къаюмвилик яшамиш жез алахъ, дугъриданни, абур гуьрчегвал (зинет) я хъсан (асант) гьалда, ва къуват (куьмек) я четин гьалда!
Керчеквализ алахъ — гьатта вун сада рекьиз хьайитIани.
Жуваз талукь тушир кардив эгечIмир!
Тахьанвай крарикай вуна хабарар кьамир, дугъриданни, хьана алатнавай крара машгъулдай себеб ава тахьанвай крарикай!
Ваз агалкьун хьана кIан тийизвай касдивай игьтияж авай кар гьич садрани тIалабмир!
Таб кьинерин гьакъиндай вуна къайгъусузвал ийимир (таб кьинер кьамир) — Аллагьди вун телефда!
Зулумкаррихъ (чIуру ксарихъ) галаз дуствал хуьмир — абурувай ваз чIуру амал ийиз чир жеда.
Вун ви душмандивай яргъа хьухь!
Мукъаят хьухь вун ви дустунални — анжах ихтибарлудалай гъейри, Аллагьдихъай кичIедалай гъейри ихтибарлу кас авач!
Сурарин патав (сурар акурла ибрет къачу) кичIе хьухь!
Умунвал (агъузвал) ая тIеат ийидайла!
(КIевиз) хуьх жув гунагь авуникай!
Мешвера (меслят) ая ви карда Аллагьдихъай кичIебурухъ галаз. Аллагь-Таалади лугьузва (35-сура, 28-аят, мана): “Гьакъикъатда, Аллагьдихъай Адан бендейрикай анжах алимриз (шариатдин чирвилер авай ксариз) кичIезва”. (Канз-уль-Уммал).
- Мадни Умар халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) лагьана: “Куьне Къуръан чира — куь тIвар адалди хкаж (машгьур) жеда ва (куьне) адал амал ая — куьн Къуръан-эгьлийрикай жеда. БалкIанар хуьз вердишара абур ва (квез) чIемерукдай ягъиз чира, кIвачел алукIна къекъуьгъ, сивак ишлемиша, дуьньядин няметрикай загьидвал ая, куьн аджамрин ахлакьрикай яргъаз хьухь, такабурлу зулумкаррин къвалав хьуникай ва ички алай суфрадихъ ацукьуникайни яргъа хьухь. Яргъа хьухь (куьн) гьамамдиз (ва гьажетханадиз) “юкьвалай агъуз кьецIил яз” финикай ва куь папариз гьамамдиз атун патал эверуникай — дугъриданни, а кар гьалал туш. Мусурман стхадихъ галаз (рахун тийиз, алакъаяр атIуз) пуд йикъалай артух хъел жедай ихтиярар авач! Вуж суьгьуьрчидин ва я фалчидин, килигдайдан патав фейитIа ва адахъ инанмишвал авуртIа (адан гафарихъ чIалахъ хьайитIа), дугъриданни, а касди Мугьаммад пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) авудна ракъурнавай шейинихъ (Къуръандихъ) кафирвалнава!” (Канз-уль-Уммал).
- Умар халифади (Аллагь рази хьурай вичелай) вичи тайинарнавай къуллугъчийриз ихьтин эмирар кхьена ракъурна: “Гьахъ-гьисаб твах сагъ-саламатвиле (хъсан дуланажагъда) — четин гьисаб жедалди (Къияматдин Юкъуз). Гьакъикъатда, ни гьахъ-гьисаб тухвайтIа сагъ-саламатвиле, четин гьисаб жедалди, адан кар разивилихъ ва шадвилихъ хкведа. Вуж вичин уьмуьрдин крари (гьевесри, гунагь крари) машгъуларайтIа, адан кар пашманвилихъ ва гьайифвилихъ хкведа. Гьавиляй (вуна) къадагъа авунвай кар акъвазарун патал ваз гузвай насигьат рикIел гъваш”. (Канз-уль- Уммал).
(КьатI ама)
Ямин Мегьамедов,
диндин рекьяй алим
