“Чи республикада чIехи къуллугърал далудихъ касни галачир, жергедин хизанрай акъатнавай бажарагълу жегьилар тайинарда” са вад йис идалай вилик лагьанайтIа, вуж агъадай? Садни. Амма гьа югъ алукьна. Гьамни ­Да­­гъустан Республикадин Кьилин къуллугъдал атай генерал Владимир ­Ва­сильеван кIвалах, алахъунар себеб яз.

РикIел алама, Советрин Союз чу­кIурай сифте йисара карханайрин, идарайрин коллективриз чпин регьберар хкядай ихтияр ганай. Инсанри идакай менфятни хкуднай, амма и цIийи­вал яр­гъалди фенач. Араба мад вичин кьа-цIа гьат хъувуна. Идалайни гъейри, гьу­кумдин органрин, жуьреба-жуьре карханайрин, майишатрин, идарайрин кьилериз атайбуру къуллугърал анжах чпин мукьвабур, дустар, чирхчирар эцигиз гатIунна. Халис ва тежрибалу пешекаррикай магьрум хьайи коллективра кIвалахарни кьулухъ яна. Ихьтин­ гьалари республикадин экономикадиз, халкьдин яшайишдиз еке зиянар гана.

И жуьредин татугайвилер михьиз уьлкве­да арадал атанвай. Яргъалди икI фин — им уьлкведин экономика кIа­нел аватун лагьай чIал тир. Россиядин Президент Владимир Путина кар алай къуллугъар тамамардай бажарагълу ксар, иллаки жегьилар вилик кутадай вахт алукьнавайди кьатIана ва герек ксариз тапшуругъарни гана. Гьа икI, “Россия — мумкинвилерин уьлкве” АНО (автономная не­коммерческая организация) тешкилна ва адал гуьзчивалдай советдин кьилени вич акъвазна. АНО-дин кьилин макьсадрик акатзава: яшайишдин дережа хкаждай шартIар тешкилун, агьалийриз чпин хсуси алакьунри­кай ва пешекарвиликай менфят къачудай мум­кинвал гун, гьакIни Россияда яшайишдин­ хилерин менфятлувал хкажун.

Алай вахтунда “Россия — мумкинвилерин уьлкве” АНО-ди къад проект кардик кутунва: къуллугъар тамамардайбурун “Россиядин башчияр” конкурс, “Зун пешекар я” студентрин­ олимпиада, “Зи сад лагьай бизнес” международный конкурс, “Россиядин гуь-гьуьл­луди” Вирироссиядин конкурс, “Проф­стажировки” проект, “Россиядин студентрин гатфар” фестиваль, “Жегьилри кьил кутазвай­ крар” грантрин конкурс, “Абилимпикс” акъа­жунар, “Йисан­ яшайишдин лап хъсан проект”­ конкурс, “Йисан­ студент” Россиядин милли премия…

“Россиядин  башчияр” конкурс кар алайбурукай сад я. Адаз уьлкведин вири регионра рехъ ачухнава. 2017-2018-йисара конкурсда иштиракун патал — 426 агъзур касди, 2018-2019-йисара 227 агъзур касди арзаяр кхьена. Конкурсда гъалиб хьайибуруз са миллион­ манат гузва ва абурухъ галаз наси­гьат­чийрини (уьлкведин гьукумдин органрин, еке карханайрин, фирмайрин, АО-рин, идарайрин руководителар, кьилин пешекарар) теж­риба кIватI­дай кIвалах тухузва. Кьве йисуз гъалибчийрикай 150 кас чIехи къуллугърал тайинарна. Абурукай кьвед — гу­бер­натор­виле, кьуд — федеральный ми­нистррин замес­тителарвиле, хейлинбур — гьукумдин органрин идарайра…

Гъалибчийрин жергейра Кеферпатан Осетиядин, Башкириядин, Татарстандин, Крымдин, Волгограддин, Став­рополдин, Астрахандин… векиларни авай.

Ингье гила пуд лагьай сеферда “Россиядин башчияр” конкурсдикай малумарнава. Ана гьатта маса уьлквейрин агьалийривайни­ (55 йисан яшдилай виниз тушир) иштиракиз же­да. Анжах хъсандиз урус чIал чир хьун ва регь­бервал гудай къуллугъдал вад йисуз кIва­лахунин тежриба аваз хьун, 35 йисан яш­ди­лай агъадавайбуруз кьве йисан стаж бес я.

И конкурсдин тереф Россиядин зур­­ба компанийри хуьзва. Абурук акатзава: РЖД, Сбербанк, Газпром нефть, Россетти, Ростелеком, Росатом, Нор­ни­кель, Ростех, Лукойл, Интер РАО, Ру­­сал, НЛМК, Роснефть, Русгидро, Си­­бур, Северсталь, Роскосмос, РАНХиГС, ЛитРес, Телевизионная сеть RT…­ Абуру чпин патай конкурсдин ­гъалибчияр премийралди, призралди къейд ийида, кIвалах­ралди таъми­нарда.

Октябрь-декабрь варцара конкурсда иштирак ийиз кIанзавайбур регистрация ийида. 2020-йисан январь-март варцара федеральный 8 округда ярумчух финалдин бягьсер кьиле фи­да. Март-апрель варцара иштиракчияр суперфиналдиз кIватI жеда.

И мукьвара РД-дин Кьил Владимир Васильев республикадин жегьилрихъ галаз гуьруьшмиш хьанай. Анал ада республикадин гьукумдин органар кадрийралди таъминарунин жигьетдай тухузвай кIвалахдикай ихтилатна ва сифте яз кьиле тухвай “Зи Да­гъус­тан” конкурсдин нетижайрикайни лагьана.

Республикадин Кьили мад сеферда тикрар авурвал, халкьдин майишатдин гьар са хиле намуслуви­лелди, хсуси алакьунар ишле­мишиз кIва­лахдай дуьзгуьн пешекарар герек тир. Дагъустанда, гьакI Кавказдани ала­­кьунар, бажарагъ, чирвилер авай ксар гьа­миша хьайиди я. Гьайиф хьи, чкадал къулай шартIар, мумкинвилер ава­чирвиляй, гъиле кьур кар кьилиз акъудиз вугун тийидайла, надзордин, контролдин къуллугъчийри алазни, алачизни кIе­ве твадайла, абур масанриз физвай. И кардал­ Васильева эхир эцигна лугьуз жеда. Кар алакь­дай, ба­жарагълу, намуслу, коррупция­дин­ ху­ма акат тавунвай ксар хкядай конкурсар тешкилна.

“Зи Дагъустан” конкурсда дуьнья­дин са бязи уьлквейрай атайбурни  кваз 6000 касди иштиракна ва гьар сад вичин алакьунар къалуриз алахъ­на. Конкурсда 54 касди гъалибвал къа­­занмишна, абурукай 26-даз  жуьре­ба-жуьре министерствойра, ведом­ст­войра къуллугъар ганва. Же­гьил кса­рикай министрарни, РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Админист­ра­циядин къуллугъчиярни, ведомст­войрин руководителрин  заместителарни, муниципалитетрин работникарни хьанва.

Дугъриданни, жегьил кадрияр республикадин экономика вилик тухудай хъсан такьат я. Абуру чпин карда алай аямдин технологияр ишлемишзава.

Йисаралди гьялиз тежезвай месэлайрал кIукI гъун патал неинки савадлу планар, гьакI гъиле кьазвай крар уьт­квемвилелди кьилиз акъуддай жавабдар инсанарни кIанда. Ихь­тин инсанрихъ Дагъустан гьамиша муьгьтеж тир, гьикI лагьайтIа, бажарагълу пешека­рар патал физвай экономикадин саки вири хи­лер абурукай магьрум жез­вай, кIвалахарни члада гьатзавай. Коррупционеррихъ галаз чIугвазвай женгини хейлин чкаяр азадна. Ан­ра­ къуллугърал халис пешекарар хьун ис­­те­миш­завай. РД-дин Гьукуматдин Председателдин къуллугъдал Татарстандин экономикадин министрвиле агалкьунар аваз кIвалах­за­вай Артем Здунов тайинарна. Кадрийрин кьитвал арадай акъудун патал Васильева Россиядин вири регионрай чпин ватандиз хкведай ашкъи авай бажарагълу да­гъустан­вийриз теклифна.

Россиядин финансрин министерстводин са департаментдин руководителвиле кIвалах­завай Гьажимегьамед Гьуьсейнов РД-дин Гьукуматдин Председателдин Сад лагьай замес­тителдин къуллугъдал хкана. Дагъустандин меркездин кьиле Москвадин центральный районрикай садан регьбер яз хьайи Салман Дадаев акъвазна. Тамарин майишатдиз и хиле къад йи­суз кIвалахай, Москвадин лесхоздин руководителвиле зегьмет чIугур Вагьаб Абдулгьамидова регьбервал гузва.

“Зи Дагъустан” конкурсдин­ гъа­либ­чий­рикай къе гьукумдин органра кIва­лахзава: РД-­дин хуьруьн майишатдин ва суьрсетдин министрвиле Абзагьир Гьуьсейнова, РД-дин экономикадин министрдин 1-заместителвиле Гьажи Султанова, культурадин ирс хуьнин­ ре­кьяй агентстводин руководителвиле Заира Мусаловади, жегьилрин крарин рекьяй министр­дин заместителвиле Патимат Омаровади, пред­принимателрин ва инвестицийрин агент­ство­дин руководителдин заместителвиле Гьажимурад Абашилова, Махачкъаладин 42-нум­радин юкьван школадин ди­ректорвиле Тимур Саркарова…

— Са кар адетдиз элкъвезва, — лагьана В.Васильева, — Дагъустандилай къерехда вичи кIвалахзавай чкада агалкьунар, автори­тет къазанмишай ва кьилин образование къачуна, вичин чирвилер, бажарагъ ишлемиш те­жезвай ксаризни гила хайи ватанда вичин алакьунар, чирвилер ишлемишдай мумкин­вал­ гузва. Эхь, къе абуру Да­гъустан, адан ге­­лежег патал зегьмет чIугвазва.

Квез чир хьун лазим я,- давамарна республикадин Кьили, — “Россиядин башчияр” конкурс 3-сеферда кьиле ту­хузва. Жегьилрив чеб алай чка ва чпин алакьунар къалуриз тазвай адан сергьятарни гегьенш жезва. Алай вахтун­да къуллугъар карчивилелди, гъавурда аваз, намуслувилелди тама­мар­дай ксар кьит хьанва. Гзафбуруз чпин мумкинвилерикай менфят къачудай шар­тIар авач. “Россиядин башчияр” конкурс гьахьтинбур патал лап хъсан майдан я. Чи республикадин, Рос­­сия­дин кьисметдин, гележегдин къайгъуда жез кIан­завай гьар сада и конкурсда иштиракна, алакьунар къалурна ва гъалибвал къазанмишна кIан­да. Гъалиб хьайибурулай, зун инанмиш я, лап муракаб везифаярни алакьда.

В.Васильева гьакI жаванриз, школьникриз “Чун Россиядин гражданар я”, “Зун пешекар я”, “Россиядин студентрин гатфар”, “Жегьилри кьил кутазвай крар”, “Йисан студент” конкурсра, фестивалра, проектра иштиракуниз эвер гана.

Иллаки жегьилриз чпин чирвилер, ала­кьу­нар, мурадар кьилиз акъуд­дай мумкинвилер, грантар, субсидияр, кIва­лах гун патал уьл­­кведа къадалай виниз проектар, программаяр кардик кутунва, жуьреба-жуьре хилерай форумар тешкилзава. Абурун арада вири уьлкведин жегьилри хушдаказ иштиракзавай “Машук”, “Каспий”, “Селигер”, “Таврида”, “БалтАртек”, “Байкал”, “Амур” ва масабурни ава. Гьуку­матди гъвечIи ва юкьван бизнесдал машгъул­буруз, хсуси кар ачухиз кIан­завай­бу­рузни ­“къацу” экв ачухнава. Виликдай хьиз, контролдин, надзордин, къайдаяр хуьдай органрин къул­­лугъчийрини абур алазни алачиз ахтармишзамач, кIевера твазвач. Макь­сад сад я: на­­муслувилелди кIва­лахун, жуваз, общест­во­­диз­ хийирлу кардал машгъул хьун, законсуз крариз рехъ тагун, вахт-вахтунда налогар гун. ИкI хьайила, вун инжиклу ийидай садни жедач­.

Нариман Ибрагьимов