Алатай гьафтеда Россиядин МЧС-дин Дагъустанда авай Кьилин Управленидин начальникдин заместитель, къене­патан къуллугъдин полковник Сулейман Рамазанова «Дагъустан» РИА-дин конференцийрин залда республикадин­ СМИ-рин векилрихъ галаз пресс-конференция кьи­ле тухвана. Мугьмандин гафаралди­, Россиядин МЧС-дин, гьа гьисабдай яз Да­гъустандин кьетIен гьаларин (ЧС) Уп­равленидин вири къуватар гатфарин вахт алукьунихъ галаз алакъалу яз арадал къвезвай кьилин кьве месэладин вилик пад кьунал желбнава: дагълара живер цIрана, вацIариз селлер атуникди яд акьалтунин ва тамари-чуьллери цIаяр кьунин (гьикI хьи, гатфариз и жигьетдай хаталувал артух жезва). С.Рамазанова кьиле тухузвай кIвалахдикай суьгьбетна­, журналистрин суалризни жавабар гана. 

Малум хьайивал, кьетIен гьалар арадал атайтIа, МЧС-дин къуллугъ кIвалах­див, энгел тавуна эгечIиз гьазур я.

— Къенин юкъуз Россиядин МЧС-дин къурулушра, гьа гьисабдай яз Да­гъустандин Управленидани информа­циядин жуьреба-жуьре такьатар ва тех­нологияр гегьеншда­каз ишлемишзава. Мадни чи кIвалахда ин­форм-спра­вочный, геоинформациядин ва ана­литикадин къайдайрикай активнидаказ  менфят къачузва. Ахьтинбурук лагьайтIа, арада мензил аваз кьиле тухузвай чил ахтармишунин серенжем акатзава. Кьилди къа­чуртIа, ада чилин винел патан (чилин винелай, авиациядин ва космосдин) съемкаяр кьиле тухун патал жуьреба-жуьре аппаратурадалди тадаракламишнавай та­кьатрин куьмекдалди гуьзчивалдай мумкинвал гузва. Къенин юкъуз чна малуматар гьам Россиядин, гьамни къецепатан уьлквейрин космосдин аппаратурадай къачузва. Къуллугъди мажбуридаказ кьилиз акъудун лазим тир серенжемрик суткадин кьиляй-кьилиз, йиф-югъ талгьана, кьетIен гьалар арадал къвезвайдакай хабар гузвай гьи жуьредин хьайитIани сигналар ахтармишун ква, яни абур кваз такьуна тазвач. ГьикI хьи, мусибатдин чIуру нетижаяр арадай акъуддалди, адан вилик пад кьун регьят я, — къейдна ада.

Яд акьалтунин ва цIаяр кьунин дуьшуьш­рин вилик пад кьунин серенжемрикай рахадайла, С.Рамазанова Да­гъус­тандин кьиле авай ксари и месэлайриз артух фикир гузвайди къейдна. Кьилди къачуртIа, важиблу месэладиз талукь яз кьве совещание кьиле тухвайди, анрал мусибатдин бед­бахтвилерикай хуьн патал тамам план туькIуьрнавайди раижна. Ам и жигьетдай МЧС-ди ва региондин тамарин майишатдин рекьяй Комитетди саналди тешкилзавай, кьиле тухузвай серенжемрални акъвазна.

Сулейман Рамазанован суьгьбетдай чир хьайивал, алатай йисуз республикада гзаф зарар гунал гъайи цIаяр кьунар хьанач, гьикI хьи, чIуру дуьшуьшрин вилик пад кьунихъ элкъуьрнавай серенжемри хъсан нетижаяр гана.

Ада алава хъувурвал, 2022-2023-йисара РФ-дин субъектрин, гьа гьисабдай яз Дагъустандинни гьукумдин органрин бюджетра, чIуру дуьшуьшрин вилик пад кьуникди, яни мусибатдин бедбахтвилер — ятар акьалтунин, цIаяр кьунин дуьшуьшар арадал атун тавуни финансрин хейлин такьатар кьенятдай мумкинвал гана.

— Алай аямда беспилотникри уьмуьрдин гзаф хилера чпин менфятлувал къалурзава. Дяведин махсус серенжемда хьиз, МЧС-дин гьар йикъан кIвалахдани абуру кьетIен чка кьазва. Кьилди къачуртIа, цIаяр хкадарунин кIвалах башламишдайла (разведка­ кьиле тухудайла), аварийрин­ни къутармишунин кIвалахра, чкIай ва уьцIенвай дараматрани имаратра инсанар жа­гъурунин ва къутармишунин серенжемра, тамари цIай кьур дуьшуьшра инсанар яшамиш жезвай чкайриз абурун мукьвавал, идахъ галаз сад хьиз, инсанриз абурукай авай хаталувал ахтармишун патал ва икI мад, — къейдна мугьманди.

Малум хьайивал, бедбахтвал арадал атай чкада операторри, беспилотникрикай менфят къачуналди, шикилар язава, видеосъёмка кьилиз акъудзава. КIватIзавай малуматар компьютеррин махсус программада ­эцигзава, абурун бинедаллаз законодательстводин дережада лазим, гьа гьисабдай яз пулдин такьатар ишлемишунихъ галаз алакъалу язни, серенжемар кьабул­зава.

С.Рамазанова кьетIен гьалар арадал атай дуьшуьшра «Госкъуллугъар» порталди кьилиз акъудун лазим тир везифадикайни хабар гана. ИкI, мумкин я икьван гагьди гзафбуруз чир тахьунни, кьетIен гьалар арадал атай дуьшуьшра «Госкъуллугъар» порталда агьалидиз материальный куьмекдин гьакъиндай арза гудай мумкинвал «ачух жезва». И порталдикай саки вири агьалийри менфят къачузвайди фикирда кьурла, и жигьетдай гзаф крар регьятдиз кьилиз акъудиз жезвайди сир туш. Амма тикрарин: ихьтин мумкинвал анжах ЧС арадал атайла (тайин са чкадиз, са ва я са шумуд касдиз талукь яз), жезва.

КьетIен гьаларикай хуьн, абурун­ вилик пад кьун ва чIуру нетижаяр арадай акъудун патал ишлемишзавай алай аям­дин къайдай­рикай рахадайла, С.Ра­мазанова эхиримжи йисара  къати­ гар акъатуникай, дагъдай живедин маргъал аватуникай, марф, сел къуникай МЧС-ди телефонриз хабар гузвай смс-ар рекье тун — ибурни  агьалийрин сагъламвал, уьмуьр хаталувилик акат тавунихъ, абурун эменни хуьнихъ элкъуьрна кьабулзавай серенжемар тирди къейдна.

Рагнеда  Рамалданова