Алай аямдин уьмуьр компьютерарни смартфонар галачиз фикирдиз гъиз хьун намумкин я. Гзафбуру­, кIвалахал компьютердин экрандиз килигиз, сагъ йикъар акъудзава.­ Ня­нихъ ял ядайлани, телевизордиз ки­лигзава ва я ктаб кIел­зава. Гьавиляй­ эхиримжи вахтара вилерин экв за­йиф­ хьунин месэладиз иллаки фикир гана кIанза­ва. Гзафбуру айна­яр гьалдзава, бязи­­буру махсус линзаяр­ ишлемиш­зава. Мажбурзавай себебарни ава: инсандин вилерал артухан пар акьалт­зава, уьмуьр юзун-гье­­рекат квачир къайдада давамарзава, тIуь­нал лазим тирвал амалзавач, экология писди жез­ва ва икI мад. Пе­ше­карри къейдзавайвал, ихь­­тин гьалара вилерин экв хуьн патал са шу­­муд­ къайдадал амал авун чарасуз я. 

Инсан патал вилер виридалайни важиблу органрикай я, абурун куьмекдалди 90 процент информация къачузва. Вилерал акьалтзавай пар гьамиша са жуьрединди жезвач. Гьатта яргъал чкадиз килигай макъамдани вилериз са тIимил ял ядай мумкинвал жезва. Гзаф ин­санрин вилери анжах ахварик квай чIавуз ял язава. Амай вахтунда ви­лер телевизордин, компьютердин ва я телефондин экрандилай кIел­за­вай куьлуь хатIарин кхьинрин таъ­сирдик акатзава.

ТIебии кар я, яшар жердавай вирибурун вилерин экв зайиф жеда. Амма алай девирда экуькъираввал (яргъа авай затI хъсандиз таквадай гьал) гегьеншдиз чкIанвай тIалри-кай сад я. Пешекарри теклифзавайвал, акунин гьалар вахтунилай фад пис хьунин вилик пад кьун патал са шумуд къайдадал амална кIан­зава.

— Вилер ультрафиолетовый нурарикай ва экв аватуникай хуьн, ак­си дуьшуьшда вилин пердедиз зарар жеда. Ихьтин дуьшуьшра махсус мичIи айнаяр алукIун хъсан я. Улакьдин рулдихъ галайлани, гатуз пляждал алайлани, и жуьредин айнаяр вилер патал хийирлу я.

— Смартфондин ва я компьютердин экрандин рангунин къативал кьезиларна кIанда.

— Бязи шегьеррин шартIара гьава гзаф кьуруди жеда, и карни вилер патал зиянлу я. Гьавиляй кIва-лин шартIара гьава ламу ийидай затI ишлемишда.

— Мукьвал-мукьвал сейр авун меслятзава. И карди вилериз ял ядай мумкинвал гуда ва кьилин мефт кислороддалди таъминарда. Иллаки векьер-хъчар авай чкайра сейр авун хийирлу я.

— Акунин нервияр ичкидини пIапI­­русри чIурзава ва идан нетижада пердейрин ивидин гьерекат къайдадикай хкатзава. Гьавиляй нагьакьан хесетрикай къерех хьун герек я.

—  Беден бес кьадарда витаминралди таъминарунин патахъай къай­гъу чIугуна кIанда. Вилерин экв патал иллаки А, Е, С витаминар­ важиблу я. Черника, газар ва цIири­цIар тIуьн менфятлу я.

Ктабар кIелдайла, вилерал акьалтзавай пар гьикI тIими­ларда? Малум тирвал, гьатта адетдин чарчин ктабар кIелдайлани, эгер абур дуьздаказ ишлемиш тавуртIа, вилерал еке пар ацалтзава. Гьавиляй гъвечIи чIавалай аялар экв авай чкада ацукьна кIелиз вердишарна кIанда. Ктабар кIелдайлани, вилерин акунин гьал хъсандиз хуьдай бязи къайдаяр ава.

— Ктаб кIелзавайди авай чкада бес кьадар экв хьун лазим я. Адет яз, 75-90 ваттдин лампа хъсан яз гьисабзава. Артухан экв хьайила, вилерал пар ацалтзава. Лацу чарче экуьнин нурар акьазва. ИкI тирвиляй рагъ авай юкъуз куьчеда ктаб кIелун хъсан туш.

— Ярх хьана ктаб кIелун меслятзавач. Ихьтин гьалда кьилин меф­тIе­диз кислород финин гьерекат яваш жезва. ГьакIни санлай бедендин ивидин лазим тир гьерекат къайдадикай хкатзава. Гьавиляй анжах ацукьна кIелун герек я.

— КIелзавай ктаб вилеривай 30-45 сантиметрдин яргъа авуна­ кIан­да. Идалайни гъейри, гьарфар екедаказ кхьенвай ктабар хкягъуни вилериз хъсан патахъай таъсирда. Гьар 20-30 декьикьа алатайла, кIелзавай ктаб са къерехдихъ авуна, яргъал мензилдиз килигун тек­лифзава. Гьатта 1-2 декьикьада ял ягъайтIани, вилер патал хийирлу я.

Телевизордиз дуьздаказ килигун. Инсандин вилерал, телевизордиз килигдайлани, пар акьалтзава. Пешекарри аялриз гьар юкъуз 1 сятдилай гзаф тушиз килигун меслятзава. Гьам аялар, гьамни чIехи­бур патал амална кIани къайдаяр ава.

— Экрандин вилик ацукьна кIан­да, са къвалахъай килигун теклифзавач.

— Телевизординни килигзавайдан арада 2 метрдилай тIимил тушиз мензил хьун чарасуз я.

— МичIи чкада телевизордиз килигун хъсан туш.

— Гагь-гагь къарагъун, масакIа ацукьна килигун, вилерив ял ягъиз тун лазим я.

Компьютердихъ ацукьна­вайла.Яргъалди компьютердихъ ацукь­­­на кIвалахзавайбуру гьар 30-40 декьикьадилай ял ягъун чарасуз я. Пешекарри тестикьарзавайвал, монитор вилерин дережадилай са тIимил агъада хьана кIанда. Монитордиз килигдайла, вилерив мукьвал-мукьвал лупI-лупIариз тун хъсан я — и карди кьур акъатуни­кай хуьда.

Чи мухбир