И мукьвара зун Миграгъа вичин амледин (миресдин) хцин мехъерал Москвадай хтанвай, фадлай отставкада авай майор  Шемседин  Зейнединович  Эсетовал  дуьшуьш хьана. Чун чаз чиз гзаф йисар тир­тIани, икI мукьувай санал ацукьна, инсанрин кьисметар, дуьньядин вакъиаяр тупIалай ийидай мумкинвал хьанвачир.

Шемседин Агъа Миграгъа хуьруьн зегьметчияр тир Зейнединанни Дуьран хизанда (абуру 12 аял — 9 хвани 3 руш экуь дуьньядиз акъуд­­на) 1935-йисуз дидедиз хьана. Миграгърин, Усугъчайдин юкьван школайра чирвилер къачуна. 1953-йисуз СССР-дин МВД-дин кьушундин частариз къуллугъиз фена. Дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисарин залан шартIара лигим хьанвай дагъвиди армиядин жергейра (ада Киевда къуллугъзавай) вич командирри гайи гьар са тапшу­ругъ вахтунда ва устадвилелди тамамариз алакьдай аскер тирди субутна. Иллаки кьезил атлетикадай, чукурунай, залан шейэр хкажунай, турникрал ва маса тадаракрал къугъунай кьетIен алакьунар къалурна. И карди ам сержантрин школадиз, анайни Саратовда авай а чIаван МВД-дин (гилан нацгвардия) военный училищедиз акъудна.

1960-йисуз лейтенантдин чинда авай дагъви Москвадиз, СССР-дин Гьукуматдин патав гвай Патрулрин къуллугъдин частуниз рекье туна.

И аскерри неинки государстводин чIехи къуллугъчийрин хатасузвал, гьакI а чIаван вири суваррин, жуьреба-жуьре уьлквейрин чIехи векилар атайла, абур кьабулунин ва рекье хтунин   вахтунда къайда, низам, хатасузвал хуьнни таъминарзавай. Ихьтин частариз, я а чIа­вуз,  я гилани гьар вуж хьайитIани ту­хузвайди туш. Абурун тухумрин кIан-пун са шумуд рекьерай ахтармишунилай гъейри, чпин сагъламвал, акунар, женгинин чирвилер, спортдин рекьерай алакьунар, марифатдин ерияр, са жерге маса  кьетIенвилер гьисаба кьазвайди я. Лугьудайвал, къизил хьун тIимил я, ам еридин жигьетдайни лап вини дережадинди хьун лазим я.

Шемседин Зейнединович, 1985-йисалай, майордин чинда аваз отставкадиз экъечIна.

Гьа са дивизияда 25 йисуз къуллугъна. И девирда чи государстводин кьиле Н.Хрущев, Л.Брежнев, К.Черненко, Ю.Андропов, М.Горбачев хьтин деятелар хьана. Яни Шемседин Зейнединовичаз а девирдин саки вири чIехи руководителрин рахунар ван хьунилай гъейри буй-бухахни, къекъуьнарни, жуьреба-жуьре куьлуь-шуьлуьярни кваз патавай чир жедай мумкинвал хьана. Девирдин руьгьдинни сиясатдин, къанунринни къайдайрин михьивални къалпвал неинки гьиссна, ивидик абурун невни кужумна. ГьикI хьи, ам а девирда гьакI офицер тушир, ада 1976-йисуз ВПШ куьтягьна, адалай кьулухъ Ф.Дзержинскийдин тIварунихъ галай дивизияда политикадин жигьетдай командирдин заместителвиле къуллугъна, аскерриз политический чирвилер ва тербия гунин кIва­лахар бегьемарна. М.Горбачеван “перестройкади” партиядин бинейриз ягъун кьуначиртIа, армияда политорганар тергначиртIа, Шемседин Зейнединовича, ахьтин вишералди масабуруни, низ чида, чи кьушундин частара аскерринни командиррин намусдинни ахлакьдин, женгериз гьазурлухвилин дережаяр мягь­кемариз, мадни гьикьван вахтунда къуллугъ давамардайтIа…

Къе адан яшар 80-далай алатнава. Чинал дагъви агъсакъалриз хас кьелечI лацу чуру атанва, вилерин патарив биришрин нурлу хье­лер кIватI хьанва… Сократан хьтин кьакьан пелел ара-ара адан фикиррин къизгъинвал къалурзавай хваларни, кIватI жез, ахъа жезва… Касдин акьул хци, мез дилавар я. Михьи лезги чIалал рахазва, хайи чилел вичин аял ва жаван йисар, чIехи бубайрин кьисметар ри­кIел хкизва. Ватандин ЧIехи дяведин йисара адан 2 ими, хуьруьн саки вири итимар женгериз фена. Буба Зейнединан хиве Мегьарамдхуьряй Рутулиз кьван тухванвай  алакъадин линияр дяведикай катнавай жасусрикайни маса хатайрикай саламатдиз хуьнин везифа тунвай.

Вич лагьайтIа, гзаф маса гадаяр — школьникар хьиз, дяведиз фенвай бубайрин чкадал, колхозда гагь чубанвал ийиз, гагь мал-къара хуьз, гагь лежбервилин кIвалахар агудиз, дагъдани аранда жезвай. Мектебдани гьа шартIара кIелна. Бедендин лигимвал, катиз-калтугиз зирингвал, имтигьанра уьтквемвал гьа четин йисара агакьайди рикIел хкизва гила агъсакъалди.

• Фейи йисарилай, ви кьисметдилай рази яни вун? — хабар кьуна за.

— А имтигьанрай акъатна, къе 80 йисан яшарив агакьайлани, икI амукьун, мирес-варисдиз вун алай чка акун, хуьруьз хтайла, икI къаршиламишун мегер рази тежедай делилар яни? Зун 1960-йисалай Москвада яшамиш жезва, хизанар, кIвал-югъ гьана хьанва. Амма зи руьгь датIана ина, пак Шалбуз дагъдинни Базар — Дуьзуьдин, чи Нисин дагъдин этегра къекъвезва. Зи япариз датIана гурлудаказ авахьзавай ЧIехи вацIун чарчаррин жанлу сесер къвезвай  хьиз я. Ахварайни мукьвал — мукьвал и мулкар, и цуьквер, и булахар, чи кимерни кIва­лер, чи дагъви дидеярни рушар, сусар, камаллу бубаяр, викIегь рухваяр – зи багърияр аквада.

Зун хьиз, зи балаярни (захъ пуд руш, хтулар ава) иниз хквез-хъфизва. Зи рагьметлу юлдаш Музлифатни Миграгъай, Демироврин чIехи тухумдай тир. Гьавиляй чи хизанри хайи чIални, чи адетарни, чи Миграгърин тIуьнарни (хъчадин афарар, цикIенар, тIачар) хуьзва. Москвада за гьа ина авай хьтин гуьзел багъ-бахча кутунва. Ана авачир жуьре емишни, хъачни, цуькверни авач. Зи машгъулат гьа багъдиз-бахчадиз, цуьквериз къуллу­гъун я. ЧIижер хуьзва за гьана…

• Офицервилин къуллугъ гьихьтинди я? Чи жегьилриз и жи­гьет­дай вуна вуч лугьуда? — суална за ге­нани.

— Офицервал викIегьбурун къуллугъ я.

Ватан кIан хьун ва хуьн — буш га­фар туш. Гьар са хва са Шарвили, гьар са руш Шарвилидиз кIани­вал, вафалувал хвейи Цуьквер ва я Шекер хьун лазим я. Аскервилиз аял чIавалай жув гьазурна кIанда. Им чи диде-бубайринни, аялрин бахчайринни, мектебринни, колледжринни, вузринни пак везифа хьун лазим я.

Гьайиф хьи, Горбачеванни Ельцинан девирда а крар дибдай чIур­на, аскервилин тербия гун герек туширдай кьуна, чи армиядиз, гьакI государстводизни яргъал вахтунда арадал хкиз тежедай хьтин  зиянар гана. Марифатсузвили, ришветбазвили, уюнбазвили, нафакьачивили, къайгъусузвили цуьк акъудна. Инсандин руьгь чукIуни чун генани пис хъутIалра тун мумкин я.

Амма ибур, за кьатIузвайвал, яргъалди давам жедай гьалар туш. Аскерарни, офицерарни гьамиша герекбур яз амукьда.

Ватан хуьнилай чIехи везифа авайди туш. Им гьамиша рикIел хуьн чарасуз я. Жегьилар террордин, экстремизмдин, ичкидинни  бейгьушдин, маса чIуру таъсиррикай хвена кIанда. Им алакь тийидай кар туш.

• Лезгийри Москвада чеб гьикI тухузва?

— Лезгийри чеб хуьзва! Неинки Москвада, виринра гьакI я. Ина, жу­ван багъри накьварал, генани кье-тIен кьегьалвилелди, садвилелди, архавилелди яшамиш хьана кIанда. Ихьтин гуьзел маканар,  чIехи мумкинвилер масанра авайди туш. Лезги чIал хьтин гуьзел чIални, заз  чиз, авач. Лезги чIалал акъатзавай газет-журнал акурла зи руьгь аршдив агакьзавайди я. Вун хьтин жуван хуьруьнви журналист гьалтунини зун шадарнава. МасакIа ихьтин суьгьбетар жедачир…

• Сагърай, Шемседин Зейнединович.

Мехъерик хъсандиз ял ягъа. Мумкинвал хьайитIа, чални илифа…­

Мердали  Жалилов,  

РФ-дин ва РД-дин культурадин лайихлу работник